Չի բացառվում, որ ԱՄՆ-ի նոր ղեկավարությունը փոփոխություններ սկսի «սիրիական ճակատից»

ՀԱՎԱՏՈՒՄ Է ԲԱՐԱՔ ՕԲԱՄԱՅԻՆ
Համաշխարհային քաղաքական քարտեզի վրա գոյություն ունեն յուրօրինակ աշխարհաքաղաքական խզման կետեր, որոնց գոյությունն արդեն իսկ փոխում է տարածաշրջաններում, երբեմն նույնիսկ անհամեմատ ավելի լայն առումով, ռազմաքաղաքական հարաբերությունները։ Մերձավոր Արևելքում իրենից այդպիսի խզման կետ է ներկայացնում Սիրիան, և պատահական չէ, որ միջազգային առաջատար քաղաքական կենտրոնները վերջին շրջանում համարում են, որ այս երկիրն է հանդիսանում մերձավորարևելյան հիմնախնդիրների կարգավորման բանալին։
Սիրիայի նախագահ Բաշար ալ Ասադը, ինչպես անցյալում նրա հայրը, իր հավակնոտ և բավականին անկախ քաղաքականությամբ հաճախ խառնաշփոթ է ստեղծում տարածաշրջանային խնդիրներում և արաբական աշխարհի ներսում։ Ոչ առանց հաջողության նա կարողացել է առնվազն ստեղծել այն տպավորությունը, որ առանց Սիրիայի դիրքորոշման հետ հաշվի նստելու, հնարավոր չէ Մերձավոր Արևելքում լուծել որևէ խնդիր։ «Մեր երկիրը լուրջ խաղացող է տարածաշրջանում։ Առանց մեզ հնարավոր չէ առաջընթաց արձանագրել Մերձավոր Արևելքի հակամարտությունները կարգավորելու առումով»,- բազմիցս նշել է Սիրիայի նախագահը։ Ամերիկյան նախորդ` Բուշի վարչակազմի բոլոր փորձերը Սիրիային մեկուսացնելու ուղղությամբ սկզբունքորեն տապալվեցին, ինչը, ի դեպ, ընդունում են նաև Սպիտակ տան առանձին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ։ Ըստ այդմ, ԱՄՆ-ում նախագահի փոփոխությունից հետո Բաշար ալ Ասադը հայտնվել է բավական շահեկան իրավիճակում, երբ նրա համագործակցությունն են որոնում եվրոպական և արաբական պետությունները, նա միջնորդավորված բանակցություններ է վարում Իսրայելի հետ` Թուրքիայի միջոցով, կարող է ձեռքբերումներ ունենալ (նաև ռազմական) Ռուսաստանի հետ հարաբերություններից։
Այս խորապատկերի վրա պատահական չէ, որ արդեն իսկ սկսել են ուրվագծվել ամերիկա-սիրիական հարաբերությունների միտումները։ ԱՄՆ-ի անհաշտ հակառակորդ Սիրիայի նախագահը հայտարարեց, թե հավատում է Բարաք Օբամային և պատրաստ է միջնորդ հանդիսանալ ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների կարգավորման գործում։ Նկատի ունենանք, որ սա հուսադրող դրսևորում է, մանավանդ որ նոր ամերիկյան վարչակազմն արդեն իսկ հայտարարել է Մերձավոր Արևելքում նոր կարգ ու կանոն հաստատելու իր քաղաքականության մասին։ Միջազգային ԶԼՄ-ները գնալով ավելի հաճախ են անդրադառնում Սիրիային, ընդգծելով, որ նրա ավտորիտար հակումներ ունեցող առաջնորդը պատրաստ է համագործակցել Օբամայի հետ` բացելով նախկինում բռունցքված ոչ միայն մի, այլ միանգամից երկու ձեռքը։ Փորձագետների մեծամասնությունը դրական է գնահատում ամերիկա-սիրիական համագործակցության ներուժը, եթե Դամասկոսը միջնորդ դառնա Վաշինգտոն-Թեհրան հարաբերություններում, իսկ Վաշինգտոնն իր հերթին Դամասկոս-Թել Ավիվ փոխհարաբերություններում ստանձնի հաշտարար դատավորի դերը։
ԱՄՆ-Սիրիա փոխհարաբերություններն առավելագույն սառեցման հասան 2005-ին, երբ Բուշի վարչակազմը Դամասկոսից հետ կանչեց ամերիկյան դեսպանին` հրապարակավ կասկած հայտնելով, թե Սիրիան մասնակից է Լիբանանի հանգուցյալ վարչապետ Ռաֆիկ Հարիրիի սպանությանը։ Դամասկոսն առայսօր հերքում է առնչությունն այդ ահաբեկչությանը, սակայն փոխադարձ լարվածության հիմնական պատճառն այն է, որ ԱՄՆ-ն անընդունելի է համարում «Համաս» և «Հզբոլլահ» շարժումներին Սիրիայի ցուցաբերած աջակցությունը, միաժամանակ մեղադրում է Դամասկոսին, թե վերջինս անհրաժեշտ միջոցառումներ չի ձեռնարկում Սիրիայից դեպի Իրաքի տարածք տարաբնույթ ուղղվածություն ունեցող արաբական զինյալ խմբավորումների ներթափանցումը կանխարգելելու ուղղությամբ։ Իհարկե, մինչև վերջ չի հալվել ԱՄՆ-ի ու Սիրիայի միջև գոյություն ունեցող սառըպատերազմյան ժամանակների սառույցը, քանզի Սիրիան ԽՍՀՄ-ի գլխավոր դաշնակիցն էր տարածաշրջանում և այսօր էլ բավական սերտ հարաբերություններ է պահպանում Մոսկվայի հետ։
Եվ այնուհանդերձ, այս ամենը կարծես անցյալ է դառնում։ Սիրիայի նախագահը բացահայտորեն նշում է, թե ամերիկա-սիրիական շահերը 80 տոկոսով համընկնում են։ Արևմտյան մամուլի հետ խիստ հազվադեպ շփվող ալ Ասադը բրիտանական թերթին տված հարցազրույցում հույս է հայտնել, որ Բուշի վարչակազմի հեռացումով ԱՄՆ-ի հետ նոր հարաբերություններ ստեղծելու հեռանկարներ են բացվել, որոնց ուղղությամբ առաջին քայլը կարող է լինել, եթե Բարաք Օբաման վերականգնի ԱՄՆ-ի դեսպանի ներկայությունը Դամասկոսում։ «Կարելի է ասել, որ ԱՄՆ-ի նոր նախագահը Մերձավոր Արևելքում բարդ խնդիրներ է ժառանգել։ Իր նախագահության առաջին ամիսներին նա պետք է մշակի մերձավորարևելյան խաղաղ կարգավորման նոր ռազմավարություն, որի շնորհիվ վերջապես կավարտվի իսրայելա-պաղեստինյան ձգձգված հակամարտությունը, և ճանապարհ կբացվի աշխարհաքաղաքական ճգնաժամի վերջնական կարգավորման համար»,- նշել է Սիրիայի նախագահը։ Անշուշտ, ամերիկյան վարչակազմի համար էլ մերձավորարևելյան խնդիրը նույն առաջնահերթությունների շարքում է` հակահրթիռային պաշտպանության համակարգի ստեղծման, Իրանի ատոմային ծրագրի, ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի կողքին։ Փորձագետների կարծիքով` Բարաք Օբաման բոլոր հարցերին մոտենում է տրամաբանական նպատակահարմարության տեսանկյունից և առանց զգացմունքների աշխատելու է գործնական արդյունքի համար։
Այդ համատեքստում չի բացառվում, որ ԱՄՆ-ի նոր ղեկավարությունը փոփոխություններ սկսի «սիրիական ճակատից», փորձելով գոնե կանխատեսելի հարևանություն ստեղծել Իսրայելի համար։ Մանավանդ որ Սիրիայի և Իսրայելի միջև վիճելի հարցերն անհամեմատ քիչ են, քան իսրայելցիների և պաղեստինցիների հակամարտության պարագայում։ Պակաս կարևոր չէ մինչև 2011-ի վերջը Իրաքից ամերիկյան զորքերի դուրսբերման խնդիրը, ուր հնարավոր չէ արդյունքի հասնել առանց Սիրիայի աջակցության։ Ընդ որում, ենթադրվում է, որ Իրաքն իսլամական պետության վերածելու նախաձեռնություններն աստիճանաբար կմեռնեն, և ավելի արդիական կդիտարկվի այդ երկրում աշխարհիկ պետություն ձևավորելու խնդիրը։ Դրան առայժմ խոչընդոտում է Իրանը, սակայն այս դաշտում իրանա-ամերիկյան պայմանավորվածություններն անհնարին չեն հատկապես Սիրիայի միջնորդության պարագայում։ Դամասկոսն ու Թեհրանը դաշնակիցներ են 1980-ից, այդպես է եղել նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Սիրիան գտնվել է գրեթե բացարձակ մեկուսացման մեջ, իսկ Իրանը բազմաթիվ խնդիրներ է ունեցել արաբական աշխարհի հետ։
Հավանաբար այս իրողությունները և դրանցից բխող խնդիրները հաշվի առնելով` ԱՄՆ-ի նախագահը դեռ մինչև երդման արարողությունը դեսպանորդներ ուղարկեց Սիրիա` երկխոսություն սկսելու առաջարկով։ Այդ բանակցությունների արդյունքների մասին առայժմ ոչինչ չի հաղորդվում, սակայն Բաշար ալ Ասադի` համագործակցության պատրաստակամությունն արդեն իսկ խոսուն փաստ է։ Սիրիայի նախագահը նշել է, որ երեք հույս ունի` կապված ԱՄՆ-ի հետ։ Առաջին` Վաշինգտոնը նոր պատերազմ չի սկսի Մերձավոր Արևելքում։ Երկրորդ` ԱՄՆ-ի նոր վարչակազմը ակտիվ և անկողմնակալ միջնորդ կհանդիսանա Սիրիա-Իսրայել հարաբերությունների կարգավորման գործում։ Եվ վերջապես երրորդ` Վաշինգտոնն ու Դամասկոսը համատեղ կաշխատեն Իրաքում իրավիճակը կայուն պահելու ուղղությամբ, երբ այնտեղից դուրս կբերվի ամերիկյան բանակը։ «Ժամանակը հետ շրջելն անհնարին է, տեղի է ունեցել պատերազմ։ Հիմա պետք է խոսել ապագայի մասին։ Մենք պետք է մշակենք զորքերի դուրսբերման ժամանակացույց, նախաձեռնենք համապատասխան գործընթաց` ծրագրված քաղաքական կոնցեպցիայից ելնելով»,- նշել է Սիրիայի նախագահը։ Նա միաժամանակ արձանագրել է, որ Իսրայելի հետ ուղղակի բանակցությունները կսկսվեն անմիջապես այն բանից հետո, երբ Թել Ավիվը կխոստանա լքել Գոլանի բարձունքները։ Ալ Ասադը համարում է, որ ԱՄՆ-ը կարող է հանդես գալ Մերձավոր Արևելքում իբրև անկողմնակալ միջնորդ ու հովանավոր։ Ինչ վերաբերում է Իրանին, ապա Սիրիայի նախագահն իր արդյունավետ միջնորդության համար կարևոր նախապայման է համարում Վաշինգտոնի կողմից կոնկրետ նախաձեռնության դրսևորումը, որն արտահայտված կլինի հատուկ ծրագրի և հստակ մեխանիզմների ձևով, որպեսզի հնարավոր լինի դրանք ներկայացնել պաշտոնական Թեհրանին։
Այսպիսով, կարելի է ենթադրել, որ ԱՄՆ-ի մերձավորարևելյան նոր քաղաքականությունը կընթանա աստիճանական տրանսֆորմացիայի և իսլամական ավտորիտարիզմի հետ որոշակի փոխհամաձայնությունների ձևավորման ճանապարհով։ Վաշինգտոնի հաջողությունը կարելի է համարել այն, որ Սիրիան, իր ավանդական զգուշավորությամբ հանդերձ, արդեն իսկ պատրաստ է լինելու ԱՄՆ-ի նոր նախագահի գործընկերն ու դիվանագիտության աջակիցը։
Սոնա ՍԻՄՈՆՅԱՆ

Մեկնաբանություններ