«Այսօր չպաշտպանեցինք գրականությունը, վաղը մենք ենք դառնալու որբ, անպաշտպան, վայրենացած ու անհոգի»

Արձակագիր, բանաստեղծուհի ԱՐՄԵՆՈՒՀԻ ՍԻՍՅԱՆԸ չորս գրքի հեղինակ է, նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել և տպագրվել են ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, պարսկերեն, ալբաներեն: Նրա պատմվածքներն ու բանաստեղծությունները պարբերաբար տպագրվում են տարբեր անթոլոգիաներում, գրական ամսագրերում ու թերթերում, էլեկտրոնային կայքերում, հնչում տարբեր ռադիոհաղորդումներում: Արմենուհի Սիսյանը հաղթել է Kulturkontakt Austria-ի կազմակերպած եվրոպական գրական միջազգային մրցույթում և երկու ամսով հրավիրվել Վիեննա՝ ապրելու և ստեղծագործելու:

-Հետաքրքիր է հնչում` ապրելու և ստեղծագործելու: Մի փոքր մանրամասնեք, ի՞նչ էիք անում Վիեննայում:
-Վիեննայում բացառապես զբաղված էի ինքս ինձանով, այսինքն` ստեղծագործում էի: Աշխատում էի ինքս ինձ չխանգարել. մենակ էի թողնում ինձ: Շարունակ եղել եմ ծառերի ընկերակցությամբ, որոնք իմ անփոխարինելի բարեկամներն են, իսկ Վիեննայում հրաշալի զբոսայգիներ կան: Մնացած ժամանակ զննում էի մարդկանց, փորձում հասկանալ ապրելու մեկ այլ մշակույթի տարբերությունները: Դա շատ օգնում է, որ ավելի լավ ճանաչես սեփական արմատներդ: Ակունքներդ ավելի ճանաչելու համար երբեմն պետք է հեռանաս նրանցից:
-Հայ գրականությանը ծանո՞թ են ավստրիական գրական միջավայրում:
-Ամենևին պարտադիր չէ, որ հայ գրականությանը ծանոթ լինեն: Բայց գրականության միջոցով Հայաստանին ու հայերին ծանոթ լինելը, կարծում եմ, առավել կարևոր է: Այս իմաստով անհատները երբեմն շատ ավելին են անում, քան երկրները կամ մշակութային միջոցառումները: Հաճելի անակնկալ էր Վիեննայի կենտրոնական փողոցներից մեկի զբոսայգում, որին շատ մերձ գեղարվեստի համալսարանն է գտնվում, տեսնել Ֆրանց Վերֆելի հուշակոթողը, որի վրա հայերեն խոշորատառ գրված է. «Մուսա լեռ», իսկ ներքևում գերմաներեն` «Հայ ժողովրդի կողմից` երախտագիտությամբ և հարգանքով»: Երբ այդտեղով անցնող մի աղջկա խնդրեցի լուսանկարել ինձ հուշարձանի կողքին, նա սիրալիր հարցրեց` հա՞յ եք: Պատասխանիս հետևեց նաև Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» վեպի մասին իմ հիշատակումը, ինչը խիստ հետաքրքրեց վիեննուհուն: Ասաց` գնալու եմ կարդամ: Իսկ ես հաստատ առաջին հայը չէի այդ վայրերում:
-Առիթ ունեցե՞լ եք շփվելու հրավիրված գրողների հետ: Հաղթողների մեջ կայի՞ն թուրք, ադրբեջանցի գրողներ:
-Իհարկե, մենք շփումներ ունենում էինք, բացի այդ, կազմակերպությունն անցկացնում էր միջոցառումներ ներկա գտնվող գրողների համար, մշակութային էքսկուրսիաներ, այցեր տարբեր թանգարաններ: Յուրաքանչյուրս ներկայացնում էր իր երկիրը, և տպավորությունը տվյալ երկրից առաջին հերթին ստեղծում էր հենց ներկա գրողը: Այդ իմաստով կազմակերպությունն առանձնապես գրողից շատ բան չէր պահանջում, բայց ինքս իմ առջև էի պատասխանատու առաքելություն դրել և ջանում էի, որ Հայաստանը պատշաճորեն հիշեն այլազգի գրողները, մանավանդ որ ներկաների մեջ կար նաև թուրք երիտասարդ բանաստեղծ-թարգմանիչ:
-Հակահայկական ցույցերից խուսափե՞լ եք:
-Նախ, մենք գտնվում էինք միանգամայն չեզոք գոտում, բացի այդ, ես չեմ կարծում, որ ճշմարտությունն ապրեցնելու ձևը հակամարտությունն է, հատկապես եթե դա մշակութային տարածք է: Ինձ առանձնապես չէր լարի այդ երիտասարդի թուրք լինելու փաստը, եթե կանացի բնազդով, թե հայկական գենի թելադրանքով չզգայի նրա մրցակցության հավակնոտությունը: Բացի այդ, նա տեղին-անտեղի հաճախ էր շեշտում «թուրքական մշակույթ», «թուրքական արվեստ» արտահայտությունները, ինչը չէր կարող ինձ անտարբեր թողնել: Ահա այդ ժամանակ էր, որ վեր էր հանվում իմ ողջ ազգային ու հայրենասիրական «զենք-զինամթերքը»` անշուշտ պահպանելով քաղաքակիրթ վարվելակերպ: Կարծում եմ` «մեր սուրը փառքով եմ դրել պատյան»:
-Գրողական մտահոգությունները տարբեր երկրներում տարբե՞ր են:
-Զրույցներ եմ ունեցել ավստրիացի մի քանի գրողների հետ: Մտահոգությունների տարբերություններ կան, բայց կուզեի մեկ ընդհանուր մտահոգության մասին վստահաբար նշել. նրանք բողոքում են, որ հիմա քիչ են կարդում, ընթերցողների թիվը նվազել է: Այնպես որ, դա միայն մեզանում չէ: Սա՝ որպես մխիթարանք:
-Ձեր արձա՞կն էր գրավել ժյուրիին, թե՞ պոեզիան:
-Չեմ սիրում ինքս ինձ ներկայացնել: Երկու ժանրերում էլ հետաքրքրություն առաջացել էր, ինչի մասին այնտեղ մի քանի անգամ առիթ եղել է շեշտելու:
-Ի՞նչ տվեց Ձեր ստեղծագործական ճամփորդությունը: ՈՒնե՞ք գործեր, որ ծնվել են Ավստրիայում:
-Յուրաքանչյուր ճամփորդություն նախ և առաջ փորձ է բացահայտելու ինքդ քեզ, հետո նոր միայն վայրը, ուր գտնվում ես: Այդ իմաստով այս ճամփորդությունը ինձ համար խիստ պահանջված էր: Ճանապարհը ճիշտ չէ, եթե դա առաջին հերթին ճանապարհ չէ դեպի ինքդ քեզ: Անշուշտ, գրել եմ այնտեղ: Սարոյանն ասում է` «Անիմաստ օր` առանց պատմվածք գրելու». անիմաստ օր չեմ ունեցել, լինի պատմվածք, բանաստեղծություն, թե պարզապես մտասուզում, որ կարող էր օրեր հետո հանգրվանել սպիտակ թղթին: Իսկ զուտ վիեննական տպավորություններս` որպես նոթագրություններ, դեռ շարունակում են քայլել ինձ հետ, ու չգիտեմ` դեռ որքան է ճանապարհը շարունակական լինելու:
-Չե՞ք կարծում, որ մեզ մոտ գրքերը թանկ են նրանց համար, ովքեր սիրում են կարդալ, որ հացի խնդիրը մարդկանց հեռացնում է հոգևոր արժեքներից: Մեզ մոտ առավելապես կարդում են քաղաքական լուրեր ու օրվա զգալի մասն անցկացնում սոցցանցերում:
-Ո՛չ, հացի խնդիրը չի հեռացնում հոգևոր արժեքներից: Նշանակում է` հեռացողը բավականաչափ չի կրել այդ արժեքն իր մեջ: Դա նույն չարչրկված իմաստախոսությունն է, թե փողը փչացնում է մարդուն, հեռացնում հոգևորից: Ցույց տվեք հոգևոր արժեք կրող մի մարդու, ով հարստանալուց հետո կտրուկ դարձել է քաղքենի կամ դատարկամիտ: Պարզապես, հարստությունը, մեծ մասամբ, ընկնում է այն մարդու ձեռքը, ով ինքն է ընկած հարստության հետևից, ինչը բնորոշ չէ հոգևոր մարդուն: Իսկ հանապազօրյա հացի խնդիր լուծող մարդու համար, ցավոք, ժամանակի և էներգիայի փոքր չափաբաժին է մնում հոգևորի համար: Եթե ուզում եք իմանալ, դա ավելի է սրում պահանջը: ՈՒ այստեղից էլ ծագում է կոնֆլիկտը: Չե՞ք կարծում, որ փողը ավելի է ի ցույց դնում բթամիտ մարդու դատարկությունը: Դժվարը հոգևորի ու բարեկեցության ներդաշնակության տանող ճանապարհն է: Ափսոսում եմ, որ շատերը, ովքեր չունեն փողի կարիք, չունեն նաև գրքի կարիք: Նորմալ չեմ համարում, որ ողջ հասարակությունը` մեծից փոքր, զբաղվում է քաղաքականությամբ: Հայրենասիրությունը շփոթվել է քաղաքականացված լինելու հետ: Իսկ հայրենասիրությունն այն է, երբ յուրաքանչյուրը իր գործով է զբաղված և անում է դա հնարավորինս լավ: Ինքս շատ լավ գիտակցում եմ մերօրյա խնդիրներն ու աններելիության հասնող բացթողումները, բայց երբ դրանց մասին սոցցանցերում բարբաջում է ով ասես` դիլետանտ, դպրոցահասակ կամ տգետի մեկը, նողկանք եմ զգում: Միայն ներքաղաքական թեժ լուրեր կարդալը, առավել ևս դրանց շուրջ սոցցանցերում գրոտելը ինձ հիշեցնում են արվեստը շոու բիզնեսի հետ շփոթելու ու միայն դրա շուրջ բամբասանքներով հետաքրքրվելու գորշ իրողությունը, մինչդեռ ինչքա՜ն լավ բաներ կան կարդալու, հղկվելու, զարգանալու:
-Եթե ես Ձեզ հարցնեի՝ տոնական սեղանին քանի՞ բուդ եք դրել, կամ կոկորդիլոսի՞ միսն եք նախընտրում, թե՞ ընձառյուծինը, կարծում եմ, լավագույն դեպքում, կվիրավորվեիք:
-Խոստովանեմ. ես էլ եմ տոնական սեղանին բուդ դնում, քանի որ տնեցիք ամանորյա խոզաբդի երկրպագու են, իսկ ես էլ, մեղմ ասած, հաջող եմ պատրաստում, հետևաբար նահանջի տեղ չունեմ, պատրաստում եմ: Չէ, ինչ վիրավորվել, հումորով եմ վերաբերվում. հայերը ամանորին դառնում են մոլի «բուդիստներ»: Իրականում սիրում եմ խոհանոց, որովհետև խոհանոցը ստեղծագործելու և երևակայության դրսևորման ամենաճշգրիտ վայրն է: Իսկ եթե հարցնեիք` կոկորդիլոսի՞ միսն եմ նախընտրում, թե՞ ընձառյուծինը, կպատասխանեի` ես գիշատիչ չեմ, հարցրեք ջունգլիի մեկ այլ ներկայացուցչի, օրինակ` առյուծին, եթե նա, իհարկե, ժամանակ ունենա հարցազրույցի համար: Թեև մարդը ամենամեծ գիշատիչն է, եթե մեր օրերում նման հարց է ծագում:
-Հաջորդ տարին, ասում են, թեժ է լինելու: Ինչո՞ւ չենք կարող ասել, որ հաջորդ տարին լավն է լինելու: Ե՞րբ կորավ լավի հույսը, արդյո՞ք ցուրտ ու մութ տարիներին:
-Եթե հիշում եք, ցուրտ ու մութ տարիներին մենք ավելի շատ հույս ու սրտում ջերմություն ունեինք, քան հիմա: Համենայն դեպս, մարդիկ ավելի ուրախ էին, քան այսօր, չնայած անցյալի դժվարություններին: Բայց ես սա կապում եմ առավել խորքային տեղաշարժերի` աստեղային, տիեզերական փոփոխությունների հետ: Ամբողջ աշխարհում է ընթանում մարդու` մենակության ու չբավարարված լինելու միտումը, ինչն էլ ենթադրում է հոռետեսության, անգամ ինքնասպանությունների զգալի աճ: Մենք ամբողջի մի մասնիկն ենք միայն:
-Ի՞նչ կարող է անել գրականությունը մեր իրականության հետ:
-Ամեն ինչ, եթե միայն մարդը դա ցանկանա: Ի վերջո, ինչի՞ մասին է գրականությունը` կյանքի, իսկ կա՞ առավել հետաքրքիր բան մարդու համար, քան կյանքը: Պարզապես յուրաքանչյուրը պետք է գտնի իրեն ուղղված գրականությունը, իսկ դրա համար նախ պետք է շատ կարդալ: Այնպես որ, գրականությունը ոչ թե փախուստ է կյանքից, այլ հենց փախուստ է դեպի կյանքը: Համենայն դեպս, ինձ համար այդպես է: Կյանքը մեր պատկերացումն է, գիրքը` այդ պատկերացումների շտեմարանը:
-Ո՞վ է Ձեր ընթերցողը: Ինչպե՞ս է Ձեր գործը հասնում ընթերցողին:
-Դատելով գրախանութներում գրքերիս վաճառքից` ընթերցողներ կան: Իսկ եթե փորձեմ ավելի օբյեկտիվ դատել, այսօր վիրտուալ տարածքն ավելի շատ է ընթերցող ապահովում, քան առձեռն գիրքը: Այսօր ունեմ շատ ընթերցողներ, որոնց չեմ ճանաչում, բայց նրանք հետևում են այս կամ այն էլեկտրոնային թերթում կամ կայքերում տեղադրվող իմ գործերին, հարցազրույցներին: Խնդրեմ` թարմ օրինակ. ձեր կայքում վերջերս տեղադրել էիք «Ծովային քամի» պատմվածքս, 3 օրում` 378 դիտում. հավատացեք, ուրախությունս ավելի շատ գրականության համար է, քան իմ անձի: Եթե անգամ կարդացել են դրանց կեսը, ապա չի կարելի ասել, թե գրականությունն այսօր չի ընթերցվում, ընթերցող չկա: Ես չէի հասցնում պատասխանել պատմվածքիս առիթով ստացածս նամակներին: Բայց այն, որ գրականությունը մեծապես տեղափոխվել է վիրտուալ տարածք, ունի թե՛ իր դրական, թե՛ բացասական կողմերը. մեծ է վտանգը գրականությունը շփոթելու շարադրությունների կամ սրտակոտոր ոտանավորաշինության հետ, որոնց շատ կարելի է հանդիպել համացանցում:
-Ասում եք, որ բանաստեղծությունը շփում է երկնքի հետ: Իսկ եթե դրանք քաղաքականացվա՞ծ են, հայհոյախոս, երկրային այնքան, որ մեղք է երկնային ասե՞լը:
-Ես կարող եմ պատասխանատու լինել միայն իմ ասածի համար: Իմ երևակայության սահմանը երկինքն է, որքան ոտքերս ամուր են Երկրի վրա, այնքան հայացքս երկնքին է ուղղված: Քաղաքականացված բանաստեղծության մասին թող խոսեն այն կրողները: Ի դեպ, քաղաքականությունն էլ, ինչպես նաև երկրային ամեն բան, ի վերջո, գնում է երկինք, այնպես որ, երկնքում ամեն ինչ կա: Երբ խոսում եմ դժվարին կամ ամենակուլ կենցաղային հարցերի մասին, միևնույն է, գլխավերևումս երկինքն է: Եվ դա է փրկությունը: Երկինքը իմ տանիքն է:
-Գրականությունը պաշտպանության կարիք ունի՞:
-Ամենայն բան, ինչ ստեղծվում է, ունի պաշտպանության կարիք: Արարողը պարտավոր է մշտապես հոգ տանել: Այսօր չպաշտպանեցինք գրականությունը, վաղը մենք ենք դառնալու որբ, անպաշտպան, վայրենացած ու անհոգի:
-Դուք դասավանդում եք բժշկական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնում, Ձեր ուսանողները ճանաչո՞ւմ են գրող Արմենուհի Սիսյանին: Նրանք ընթերցասե՞ր են: Այսօրվա երիտասարդը կարդո՞ւմ է իր կողքին ապրող գրողին:
-Քանի որ բժշկական համալսարանում ուսանողները գրավոր թեստ են հանձնում հայոց լեզվից, գրականության համար ժամանակ չի մնում, որովհետև հարցման նյութը բավականին ծավալուն է: Ակամա ստացվում է այնպես, որ երբ ժամանակ է մնում գրականության համար, ուսանողներիս համար այն դառնում է ամենահետաքրքիր մասը, նրանցից մեկի խոսքով` «դեսերտը»: Չգիտեմ, գուցե այդ արտակարգ աշխուժությունը կապված է այն բանի հետ, որ իրենց դասավանդողը գրող է (ինչը չի կարող գաղտնիք մնալ) և նրանց մեջ միշտ հարցեր են առաջանում թե՛ համաշխարհային, թե՛ դասական, թե՛ ժամանակակից հայ գրականության մասին, որոնց շուրջ, բնականաբար, շատ ասելիք եմ ունենում, և ժամանակը միշտ քիչ է լինում: Ամեն անգամ ցավով եմ գիտակցում, թե ինչքան պակաս, ավելի ճիշտ, տեղեկատվության լիակատար բացակայություն կա մեր հեռուստատեսությունում ժամանակակից հայ գրականության մասին, իսկ հեռուստատեսությունն այսօր դաստիարակության հզոր զենք է: Պատանիների մեջ կարծրատիպ կա (և ոչ միայն նրանց), որ գրողները դասագրքում նշված, հիմնականում մահվան տարեթվով ամրագրվածներն են, կամ որ Պարույր Սևակով ավարտվում է հայ գրականությունը: Ի դեպ, ես նրանց ամենևին չեմ մեղադրում. այդ ե՞րբ նրանց մատուցվեց այդ ամենը ըստ արժանվույն, որ նրանք հրաժարվեցին: Ինչ խոսք, չեն կարող համատարած գրականության սիրահարներ լինել, և ոչ մի ժամանակ էլ համատարած դա չի եղել, բայց կան հրաշալի երիտասարդներ, որոնք պարզապես ինֆորմացիայի պակաս ունեն: Աչքիս առջև ուղղակի մետամորֆոզ է տեղի ունենում. նրանք, ովքեր սկզբում թերահավատորեն կամ քամահրանքով էին խոսում հայ ժամանակակից գրականության մասին, հետո բուռն հետաքրքրվողներ են դառնում, պահանջում, որ կարդանք որևէ բան, հարցերի տարափ ուղղում ու քննարկում ծավալում: Պարզապես համբերատարություն է պետք և սեր նրանց հանդեպ: Ես իմ ուսանողներին իսկապես շատ եմ սիրում: Այս առումով երջանիկ եմ, որ պատուհան եմ բացում դեպի գրականություն, օղակ եմ նրանց և գրականության միջև:
-Եվ վերջին հարցը: Ինչո՞ւ Սիսյան: Շատերին թվում է, թե Դուք Սյունիքից եք:
-Ծնունդով Երևանից եմ և ուզում եմ հավելել, որ ինձ համար անհասկանալի, անգամ ամոթալի եմ համարում մարդկանց ըստ ծննդավայրի դասդասելը, ինչը բնականոն բան է դարձել հայերիս համար` այստեղացի-այնտեղացի: Ամենայն դրականի ելակետ համարում ենք վայրը, ուր ծնվել ենք. ծիծաղելի սահմանափակություն: Իսկ ազգանվանս համար հայրս ասում էր (ծնունդով գետաշենցի էր), որ իր նախնիները գաղթել են Կիլիկիայի Սիս մայրաքաղաքից: Այստեղից էլ` ազգանունս:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ