«Ինչո՞ւ պետք է նույն մարդիկ կա՛մ անպայման մրցանակ տան, կա՛մ մրցանակ ստանան»

Լույս է տեսել արձակագիրների «Կայարան» գրական ակումբի համանուն տարեգիրքը: Ակումբի նախագահ, «Կայարան» գրական հանդեսի խմբագիր ՍՈՒՍԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ մեզ հետ զրույցում ասաց, որ տարեգրքի երրորդ համարը կհրատարակվի պետական աջակցությամբ: Տարեգիրքը ներառում է բացառապես արձակ գործեր` պատմվածքներ, վիպակ, էսսեներ, թարգմանություններ, առանձին գրքով լույս կտեսնի նաև «Կայարանի» երիտասարդական ժողովածուն:

-Կարելի՞ է ասել, որ 2012-ից գործող «Կայարանը» գրական դաշտում լուրջ նվաճումներ է արձանագրել:
-Չգիտեմ՝ դա լուրջ նվաճում է, թե ոչ, բայց փաստ է, որ մեր ակումբը կայացավ որպես միջին սերնդի արձակագիրներին համախմբող միջավայր: Թեև պետք է ասեմ, որ միջին և ավագ սերնդի արձակագիրների հետ աշխատելը դժվար է, միջոցառումները, շնորհանդեսները նրանց առանձնապես չեն գրավում, մի քիչ ոգևորում են թարգմանական ժողովածուները, որովհետև առիթ է դրսի ընթերցողին ներկայանալու: Դա քննության պես բան է. եթե քեզ Հայաստանում ընդունում են, արդյո՞ք Հայաստանի գրական միջավայրի չափանիշները համընկնում են օտարերկրյա գրական միջավայրի չափանիշներին, որքա՞ն է քո գրածը նրանց հոգեհարազատ, քո ապրածը նրանց մոտ և այլն: Այս տարի արդեն տպարանում է ժամանակակից հայ արձակի արաբերեն ժողովածուն, նախատեսվում է հայ արձակի իսպաներեն ժողովածուն: Վերջին երկուսը՝ արաբերենը և իսպաներենը, պետական պատվերով է: Վատն այն է, որ մենք բոլորս մեխանիկորեն վերածվում ենք պատմվածքագիրների, որովհետև թերթերն ու ամսագրերն են պահանջում փոքր ծավալի գործ, և թարգմանելիս է ավելի հեշտ: Կուզեի հնարավորություն ունենայինք հետագա տարիներին թարգմանելու ավելի մեծ ծավալի գործեր` վեպեր, վիպակներ, որովհետև վերջին տարիներին անընդհատ տպագրվում են պատմվածքների անթոլոգիաներ:
-Կա կարծիք, որ անթոլոգիաներում «կորչում» է հեղինակը, մանավանդ, երբ մեկական գործով են ներկայանում:
-Միշտ չէ, որ մեր ճաշակը և դրսի ընթերցողի ճաշակը հակընկնում են: Լինում է, որ մեզ մոտ անուն ունեցող հեղինակի գործը թարգմանվում է և ոչ մի արձագանք չի գտնում դրսում:
Չվրիպելու համար գերադասելի է, որ անթոլոգիայում ներկայացվի ամենաշատը 6-7 հեղինակ: Անհեթեթություն է, երբ անթոլոգիաներում 20-30, պոեզիայի դեպքում` անգամ 60 հեղինակ են ընդգրկում: Մեկ գործով հեղինակ չեն ներկայացնում, մանավանդ, եթե մի քիչ թարգմանության որակը անհաջող է լինում, հեղինակը լրիվ տապալվում է այդ «ամբոխի» մեջ: Եվ հետո ժամանակն է, որ ինքներս մեզ համար առանձնացնենք այն քիչ թվով գրողներին, ովքեր լուրջ գրականություն են ստեղծում , ոչ թե տառապում են գրամոլությամբ:
Իսպաներեն ժողովածուն կառուցելու ենք այդ սկզբունքով և 6-8 հեղինակով, տարբեր սերնդի, ներկայացնելու ենք ժամանակակից արձակի լավագույն պատմվածքները: Արաբերեն ժողովածուում ընդգրկել ենք 13 հեղինակ:
-Անուններ կնշե՞ք:
-Ռուբեն Հովսեփյան, Վահագն Գրիգորյան, Վահագն Մուղնեցյան, Վահան Սաղաթելյան, Սուսաննա Հարությունյան, Սեյրանուհի Գեղամյան, Վրեժ Իսրայելյան, Հովիկ Վարդումյան, Վանո Սիրադեղյան, Նելլի Շահնազարյան, Արա Նազարեթյան, Հովհաննես Երանյան, Հրաչյա Սարիբեկյան:
-Երիտասարդական անթոլոգիայում առանձնացող հեղինակներ կա՞ն:
-Ընդգծված տաղանդի մասին 1-2 պատմվածքով զգուշանում եմ խոսել: Մի քիչ առանձնանում է Անրին Գրիգորյանը, ով ապրում է Վրաստանում և գրական մամուլում ու գրքով հրատարակվել էր մինչ մեր տարեգրքում ներկայանալը: Արձակագրի համար 21-22-ը մանուկ տարիք է, և եթե այդ տարիքում գրում է ուշադրության արժանի գործեր, բացառված չէ, որ հետագայում ներկայանա տաղանդավոր գործերով: Նման շանսեր ունեն Լևոն Շահնուրը՝ Երևանից, Արթուր Միկոյանը՝ Վանաձորից, և այլք:
-Ինչպե՞ս եք լուծում գովազդի խնդիրը, որն այսօր պակաս կարևոր չէ:
-Գովազդն այսօր ամենածախսատար բանն է. հեռուստաեթերին վճարել չենք կարող, պաստառներ փակցնելու համար քաղաքապետարանին վճարել չենք կարող: Մեզ աջակցում են միայն մշակույթի նախարարությունը և «Էդիտ Պրինտ» հրատարակչությունը: Հիմնականում թարգմանական հրատարակչական գործունեություն ենք ծավալում, իսկ դա պետք է դրսում պրոպագանդել, ինչը առավել ևս չի արվում, որովհետև մեզնից չի կախված, այլ արտաքին գործերի նախարարությունից: Ես հիշում եմ, որ տարիներ առաջ Հերբերտը Ավստրիայում հրատարակեց հայ արձակի գերմաներեն ժողովածու և դժգոհում էր, որ Թուրքիայի դեսպանատնից եկել էին գրքի շնորհանդեսին, հայկական դեսպանատնից` ոչ: Այնպես որ, գրականության գովազդը շատ ավելի լուրջ ներդրում է պահանջում: Գրական մամուլի հնարավորությունն ենք օգտագործում, եթե մեր հեղինակներն ունեն ասելիք կամ նոր հրատարակած գիրք: Հանրային ռադիոն իր տարբեր հաղորդումներին սիրով հրավիրում է մեր գրողներին։ Մեր հեղինակների ունեցած և ակումբի պատվիրած թարգմանությունները էլեկտրոնային տարբերակով ներկայացրել ենք «Ամազոն» կայքում, դրել վաճառքի աշխարհի ինտերնետային գրախանութներում, Ամերիկայի հայկական գրախանութի պատվերով ձայնագրում ենք ժամանակակից հայ գրողների պատմվածքների աուդիո-ժողովածուն։
-Անհասկանալի մի անհաշտություն կա ժամանակակից դրամատուրգների և բեմադրիչների միջև: Դուք նաև պիեսների հեղինակ եք, փորձե՞լ եք դրանք ներկայացնել բեմադրիչներին:
-ՈՒնեմ 3-4 պիես և մեծ թվով անավարտ պիեսներ: Առաջին պիեսը` «Ներդաշնակությունը», տարիներ առաջ բեմադրվել է Պարսկաստանում: Մյուս երկուսը տպագրվել են պատմվածքներիս ժողովածուում՝ առանձին բաժնով: Ես որոշ թատրոնների ռեժիսորների նվիրեցի այդ գիրքը, բայց արձագանք չստացա: Պատերազմի մասին փոքրիկ պիեսը բեմադրվեց թատերական ինստիտուտում` որպես կուրսային աշխատանք: «Երկիր Նաիրին» ներկայացրի Լևոն Շանթի թատերգության մրցույթին: Մրցանակաբաշխությանը ներկայացված լավագույն 12 պիեսները, այդ թվում իմ պիեսը, հրատարակվելու են առանձին գրքով ու տրամադրվելու են Հայաստանի և սփյուռքի թատրոններին: Կարծում եմ՝ անարձագանք չի մնա: Գաղափարը լավն էր և ազնիվ մրցույթ էր` ի տարբերություն գրական այլ մրցույթների: Ինչ վերաբերում է անհաշտությանը, ցավոք, մեր ռեժիսորները ժամանակակից գրականությունը վատ գիտեն և ինձ որպես արձակագրի էլ դժվար թե կարդացել են, էնպես որ, չբեմադրելը կապված չէ նրանց լավ կամ վատ տրամադրվածության հետ: Գուցե զգուշանում են քաղաքական երգիծանք բեմադրելուց, գուցե իմ գործերն իրոք բեմադրիչի տեսանկյունից գրավիչ չեն: Ամեն ինչ էլ հնարավոր է:
-Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին որևէ կերպ պատրաստվո՞ւմ եք` որպես գրող:
-Նպատակ ունեմ վիպակս ավարտել` Ցեղասպանության թեմայով:
Հավանաբար գիտեք, որ «Էդիտ Պրինտը» 100-ամյակի առիթով Ցեղասպանության մասին վեպերի, վիպակների շարք է տպագրում: Մեր գրողներն այդ թեմայի վրա ձախողվում են, վերջին տասնամյակում երևի Վահագն Գրիգորյանի «Ժամանակի գետը» միակ լուրջ գործն է այդ թեմայով:
-Իսկ Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկների մատյա՞նը»:
-«Շշուկների մատյանը» փայլուն գործ է, լավ է, որ թարգմանվեց հայերեն և այլ լեզուներով, թեև եթե հայաստանաբնակ լիներ հեղինակը, կասեին՝ ի՞նչ է գրել, որ գումար տրամադրենք թարգմանելու համար: Ինչպես արվում է մերոնց դեպքում:
-Օրերս լույս տեսած Ձեր «Խմբանկար մեռյալներով և անմահներով» գրքի մասին ի՞նչ կասեք:
-Ինքնահաշվետվության պես մի բան է, վերջին տասը տարվա լավագույն գործերն են, որ նախորդ ժողովածուներից ընտրել է գրքի խմբագիրը` Ֆելիքս Մելոյանը:
-Արտերկրում ներկայանալու ի՞նչ հնարավոր տարբերակներ կան մեր գրողների համար, թվում է՝ փոխայցերի, փառատոների պակաս չկա:
-Մեծ թվով գրքի փառատոներ, տոնավաճառներ են լինում արտերկրում, բայց ոչ մի պրոֆեսիոնալ գրող չի մասնակցում դրանց: Մասնակցում են նախարարության աշխատողները կամ պատահական մարդիկ` անձնական նախաձեռնությամբ, կամ եթե գրող է գնացողը, ուրեմն որպես պաշտոնյա է գնում: Խնդիրն այն է, որ մեր գրողները չունեն առանձին թարգմանական ժողովածու, որպեսզի թեկուզ իրենց միջոցներով գնան և ներկայացնեն իրենց գիրքը: Երբ դրսից են գալիս մեզ մոտ, բերում են իրենց գրքերը` տարբեր լեզուներով թարգմանված: Չգիտեմ` իրե՞նց, թե՞ պետության միջոցներով են հրատարակում, բայց դրսում գրողը վաստակելու հնարավորություն ունի: Մեր երկրում այդ հնարավորությունը չկա, գրողների միության կամ պետության կողմից էլ գրեթե ոչինչ չի արվում որևէ հեղինակի կամ, առհասարակ, թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում հայ գիրքը պրոպագանդելու համար:
-Ձեր գործերը, կարծեմ, թարգմանվել են տարբեր լեզուներով:
-Իմ գործերից միայն ռուսերեն, անգլերեն և և ֆրանսերեն թարգմանվածներից կարելի է առանձին գրքեր կազմել, մնացածը էլի կլինի մեկ հատորյակ, բայց չկա երկու գործ, որ թարգմանված լինի նույն լեզվով: Մեկ-երկու էջով ես ինչպե՞ս կարող եմ արաբ կամ գերմանացի ընթերցողին ներկայանալ: Մշակույթի նախարարությունը հիմա էլ նոր բան է որոշել. որպեսզի ֆինանսավորի քո գործերի առանձին թարգմանական ժողովածուն, պետք է լինես գրական բարձրագույն մրցանակ ստացած հեղինակ: Իսկ մենք գիտենք, թե այդ մրցանակները մեր երկրում ինչպես են ստանում, ովքեր են տալիս և ինչ ծառայության համար: Հետո էլ ասում են, թե դրսում մեր գրականությունը հեղինակություն չունի: Այն, ինչ արժեքավոր է, կարծես վախենում են դուրս հանելուց: Անհասկանալի է, եթե դու պատրաստ ես վճարելու 10 մամուլ գրքի համար, ինչո՞ւ դա չի կարող լինել մեկ հեղինակի գիրք: Դա արդեն թշնամություն է հայ գրողի հանդեպ, որովհետև այսօր մենք իրոք ունենք լավ արձակ և 5-6 հեղինակ, որոնք կարող են դիմանալ ցանկացած մրցակցության:
-Ի՞նչ չափանիշով և ովքե՞ր են առանձնացնելու գրական միջավայրի լավագույն անուններըն:
-Ցանկացած դեպքում չափորոշիչը տաղանդն է: Բայց, ինչպես խորհրդային տարիներին մի հեղինակի գովերգում էին, մյուսներին անտեսում, նույնն էլ այսօր է: Մերօրյա գրականագետները հիմնականում պատվերով են գրում: Երբ կարդում ես ռուսական մամուլում հեղինակին ներկայացնող գրականագետի խոսք, զգում ես, որ ամեն ինչ արվում է հեղինակին բարձրացնելու, ճիշտ մատուցելու համար: Մեր գրականագետները գրողների գործերի մասին գրելուց ավելի շատ իրենք իրենց աչքում են ինքնահաստատվում՝ գրողին վարկաբեկելով, թերությունները մատնացույց անելով, կամ ասում են` դա ի՞նչ գրող է, որ ես իր գրքի մասին խոսեմ: Այդ դեպքում ինչո՞ւ եք եկել խցկվել գրողների միություն, նստեք գրականության ինստիտուտում և ինչքան ուզում եք աշխատություններ գրեք դասականների կամ գրական փաստերի մասին: Իսկ եթե ձեր վարկը բարձրացնում եք գրողների միության անդամ լինելով, ուրեմն բարի եղեք գրական ընթացքին մասնակցել: ՀԳՄ-ում 60-ից ավելի անդամ կա, որոնց անվան դիմաց գրված է՝ գրականագետ, բայց տարվա ընթացքում գոնե 20 նորմալ գրականագիտական հոդված կարդո՞ւմ ենք լույս տեսած գրքերի մասին: Չենք կարդում: Արդյունքում գրական պրոցեսն է խեղաթյուրվում, հեղինակն է թևաթափ լինում, հասարակության աչքում ընկնում է գրողի վարկը: Գրական միջավայրի գնահատականը պետք է քեզ օծի գրող կամ չօծի, ոչ թե գիրքը տպագրես ու սկսես ինքդ պատվիրել գրախոսականներ, ինքդ կազմակերպես քո փառքը: Այդ ամենը էժանացնում է գրականությունը և գրողին: Մեր երկրի պարագայում, կարող եմ ասել, ո՛չ երկրի ներսում է ըստ արժանվույն պրոպագանդվում գրականությունը, ո՛չ դրսում:
-Քիչ առաջ ակնարկեցիք գրական մրցանակների անաչառ չլինելու մասին: Գրականության, հրապարակախոսության ոլորտում տրվող պետական մրցանակի հանձնումը, ասում էին, այս տարի հնարավորինս օբյեկտիվ է լինելու։
-Եթե ասում են` այս տարի պիտի օբյեկտիվ լինի, նշանակում է` նախորդները կարելի է անվավեր ճանաչել: Այսինքն, բոլորս էլ գիտակցում ենք, որ այսպես շարունակել չի կարելի: Ըստ իս, հանձնաժողովի կազմը հուշում էր, որ չի կարող օբյեկտիվ լինել: Մրցանակի հանձնաժողովում ընդգրկված գրականագետների մեծ մասը բոլոր նախորդ հանձնաժողովներում կար: Այսինքն, ես չեմ հասկանում, ինչո՞ւ պետք նույն մարդիկ կա՛մ անպայման մրցանակ տան, կա՛մ մրցանակ ստանան: Արդյո՞ք այլ գրականագետներ չկան, մի հսկայական գրականության ինստիտուտ ունենք: Չգիտեմ` ով և ինչպես է որոշում հանձնաժողովի կազմը: Դա երկրի բարձրագույն մրցանակն է, և այն շնորհելը նույնքան պատվաբեր է, որքան ստանալը: Ո՞ր վաստակի համար են մարդիկ հայտնվում այդ հանձնաժողովում: Այդ կազմը ինչպե՞ս է հաստատվում, ինձ համար անհասկանալի է:
Մենք մրցանակակիրներին ենք ասում` պտտվում են: Մինչդեռ չենք նկատում, որ 20 տարի շարունակ մրցանակը պտտվում է, որովհետև նույն մարդիկ են հանձնաժողովում, պտտվում ու կրկնվում են հանձնաժողովի անդամները: Գրողների և գրականագետների ավագ սերունդը «սեփականաշնորհել» է այդ մրցանակը տալու և ստանալու մենաշնորհը:
-Ի սկզբանե խոսակցություններ կային, որ Էդուարդ Միլիտոնյանին է տրվելու մրցանակը:
-Ես տեղյակ եմ՝ ինչ գրքեր են ներկայացված, մի մասն էլ կարդացել եմ: Պիտի ասեմ, որ եթե ես հանձնաժողովում լինի, իմ ձայնը կտայի Միլիտոնյանին: Նա մեր տաղանդավոր պոետներից է, առավել տաղանդավոր մանկագիր և գրական դաշտի լուրջ գործիչ: Մյուս գրողները, ովքեր պայքարում էին այդ մրցանակի համար, ոչ մի կտրվածքով չեն գերազանցում նրան: Որպեսզի ասածս կեղծավորություն չթվա, «Գրանիշը» շատ խելացի բան է անում՝ իր կայքում ներկայացնում է հատվածներ այդ գրքերից, կարող եք մտնել և կարդալ: Մարդը գործող գրող է, կրակն ընկա՞վ, որ գործազուրկ չէ կամ պաշտոն ունի: Թող հանձնաժողովը ազնիվ լինի և ոչինչ հաշվի չառնի, տաղանդից բացի:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ