«Ես նկարում եմ ֆիլմ, որովհետև չեմ կարող չնկարել»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է կինոբեմադրիչ, դերասան, սցենարիստ, պրոդյուսեր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ՎԻԳԵՆ ՉԱԼԴՐԱՆՅԱՆԸ:

«ԿԻՆՈՆ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ԽՄԲԻ ՆԵՐԴԱՇՆԱԿ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔ Է»

-Պարոն Չալդրանյան, Ձեր վերջին` «Ձայն լռության» ֆիլմը ներկայացված էր ազգային կինոյի «Հայակ» մրցանակաբաշխությանը, և գլխավոր դերակատարուհին` Մարիամ Դավթյանը, մրցանակ ստացավ «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգում: «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի «Հայկական համայնապատկեր» անվանակարգի ժյուրիի անդամ Ժան Ռադվանին ևս այն կարծիքին էր, որ եթե փառատոնն ունենար «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգը, ապա այդ անվանակարգում անկասկած հաղթող կճանաչվեր Մարիամ Դավթյանը` Ջիջիի դերի համար: Հետաքրքիր է իմանալ, թե Դուք` որպես ֆիլմի հեղինակ, ո՞րն եք համարում Ձեր ֆիլմի գլխավոր արժանիքը:
-Արվեստի ստեղծագործության արժանիքների մասին հեղինակը չէ, որ պիտի խոսի: Անշուշտ, մրցանակները ոգևորող են: «Հայակի» շրջանակներում «Ձայն լռության» ֆիլմն արժանացավ նաև ՀՀ մշակույթի նախարարության հատուկ մրցանակին: Կինոն ստեղծագործական խմբի ներդաշնակ աշխատանքի արդյունք է: Ի դեպ, իմ բոլոր ֆիլմերի (բացառությամբ` «MAESTRO» ֆիլմի) դերակատարները արժանացել են մրցանակների տարբեր միջազգային կինոփառատոներում: Մինչ «Ձայն լռության» ֆիլմը` համանուն թատերական բեմադրության (Հր. Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոն) գլխավոր դերակատարուհին` Լուիզա Ղամբարյանը, նույնպես ստացավ «Տարվա լավագույն դերասանուհի» մրցանակը: Նույն դերի թե՛ բեմական, թե՛ էկրանային տարբերակները հավասարապես հետաքրքիր են: Ես դերասանի միջոցով եմ խոսում հանդիսատեսի հետ: Ինձ համար ամենակարևոր կարծիքը ժամանակի քննությունն անցած կարծիքն է: Անցնում է ժամանակ, և եթե կարծիքները չեն փոխվում, ավելին` բյուրեղանում են, դա համարում եմ ամենամեծ գնահատականը: Ես իմ ստեղծագործական կյանքում մի քանի տասնյակ մրցանակների ու մեդալների եմ արժանացել, այնուհանդերձ, լավագույն մրցանակն այն է, երբ տասնամյակներ անց քո ֆիլմը չի կորցնում իր թարմությունը, իր ասելիքը` թե՛ ռեժիսուրայի ձեռագրի, թե՛ դերակատարման, թե՛ կինոլեզվի, թե՛ արդիականության առումով: Օրինակ, ինձ համար ավելի մեծ մրցանակ չկա, քան այն, որ ներկայիս կրտսեր սերունդը 90-ականներին նկարահանված «Տէր, ողորմեա» ֆիլմը հեռուստատեսությամբ դիտելուց հետո շեշտում է նրա արդիականությունն ու կարևորությունը: Ես նկարում եմ ֆիլմ, որովհետև չեմ կարող չնկարել: Ինձ հաճախ են հարցնում, թե որ հանդիսատեսի համար եմ ֆիլմ նկարում: Երբեք նախօրոք չեմ մտածում դրա մասին: ՈՒ երբ ֆիլմերս սիրվում են տարբեր ճաշակի հանդիսատեսի կողմից, դա ինձ բերկրանք է պարգևում: «Ձայն լռության» ֆիլմն այս տարի հինգ պրեմիերա ունեցավ ԱՄՆ-ի տարբեր քաղաքներում:
-Նաև Ժնևում այն ցուցադրվեց վերջերս և սիրվեց:
-Այո՛, ֆիլմերս ցուցադրվում են աշխարհով մեկ, բայց այդ մասին իմանում եմ շատ հետո: Կինոգետ Սիրանույշ Գալստյանից իմացա Ժնևի ցուցադրության և ընդունելության մասին: Սա այն դեպքն է, որ պետք է իսկապես ուրախ լինես: Ինձ միշտ թվում է, որ ֆիլմերս ինձ համար եմ նկարում: Բայց ուրախալի է, երբ պարզվում է, որ միայն ինձ համար չեմ նկարել:
-Առաջին անգամ «Ձայն լռության» ֆիլմը դիտելուց հետո մտածեցի, որ դա Ձեր լավագույն ֆիլմն է: ՈՒրիշներից լսեցի այլ կարծիքներ: Ինչպե՞ս է ինքը` ռեժիսորը, վերաբերվում իր ֆիլմերին այս առումով, առանձնացնո՞ւմ է իր համար լավագույն ֆիլմը, կամ ժամանակի մեջ լավագույնի այդ դափնին փոխո՞ւմ է իր հասցեատիրոջը:
-Չեմ կարծում, թե որևէ ռեժիսոր փորձի առանձնացել իր այս կամ այն ֆիլմը` որպես լավագույն ֆիլմ: Դա հանդիսատեսի իրավունքն է:
-Եվ այդ դեպքում կարծիքները միատեսակ չեն լինում:
-Ես արդեն սովոր եմ ամեն ֆիլմից հետո լսելու միևնույն կարծիքը. «Սա քո լավագույն ֆիլմն է»: Գուցե դա ականջ շոյող խոսք է այդ վայրկյանին, բայց բնավ չի կարող ինձ վրա այնպիսի ազդեցություն թողնել, որ ես իսկապես հավատամ, թե իմ լավագույն ֆիլմն եմ նկարել: Առանց ավելորդ համեստության նշեմ, որ եթե խոսելու լինեմ լավագույնի մասին, պիտի ասեմ, որ լավագույնը դեռ առջևում է: Իմ ֆիլմերը ծնվում են ապրումների, կուտակումների, մեկուսի տառապանքի արդյունքում:
-Դուք համագործակցում եք Գուրգեն Խանջյանի հետ: Առհասարակ դժվար է աշխատել այն հեղինակի հետ, որն ապրում է կողքիդ, կարող է ամեն րոպե միջամտել աշխատանքիդ, իր անձնական մոտեցումը կարևորել` որպես գրական հենքի հեղինակի: Այս իմաստով բարդություններ չե՞ն ծագել ֆիլմի նկարահանման կամ թատերական բեմադրության ընթացքում:
-Իրականում այդպես չէ, ինչպես Դուք եք պատկերացնում: Գուրգեն Խանջյանի հետ համահեղինակել եմ «Լռության սիմֆոնիա», «MAESTRO» ֆիլմերի սցենարները, «Ձայն լռության կամ Վեցերորդ պատվիրանը» թատերգությունը, որի մոտիվներով գրեցի «Ձայն լռության» ֆիլմիս սցենարը: Վերջին համագործակցությունից ծնունդ առավ «Աբգար արքա» օպերայի լիբրետոն (կոմպոզիտոր` Վաչե Շարաֆյան):
-«Աբգար արքան» նախատեսված է օպերային թատրոնո՞ւմ բեմադրելու համար:
-Ծրագրում եմ ֆիլմ-օպերա նկարահանել: Ֆինանսների բացակայության պատճառով նախագիծը սառեցված է: Այնպես որ, դա հեռանկարային ծրագիր է առայժմ: Վերադառնալով Գուրգենի հետ համագործակցությանը` նշեմ, որ հարգում եմ նրա գրական ձիրքը, Ձեր նշած «անձնական մոտեցումը», նրա մարդկային տեսակը: Այս երեք գործոնները թույլ են տալիս տևականորեն համագործակցել նրա հետ: Որպես կանոն` համագործակցությունը ձևավորվում է իմ գաղափարների ու մտահղացումների հիման վրա և ամբողջանում երկու ստեղծագործական ձեռագրերի միաձուլման արդյունքում: Իմ ստեղծագործական կյանքում եղել են նաև այլ համահեղինակներ: Գրել եմ նաև բազմաթիվ սցենարներ` առանց համահեղինակների:
-Այսօր կան անհաղթահարելի, ծանր խնդիրներ, որոնք լուծելու լավագույն ճանապարհը մարդիկ, ցավոք, տեսնում են տարագրության մեջ: Ձեր ընտանիքն ապրում է ԱՄՆ-ում, բայց Դուք չեք լքում Հայաստանը, երբ մեր օրերում այնքա՜ն մոդայիկ է դա անել, մանավանդ եթե խոսքն Ամերիկայում ապրելու հնարավորության մասին է: Սա պարզ հայրենասիրությո՞ւն է, պորտալարային կապվածությո՞ւն հարազատ բնօրրանին, թե՞ Ձեր արվեստին, մարդկային Ձեր տեսակին հատուկ ինչ-որ այլ իրողություն:
-Ինձ համար «հայրենասիրություն» բառը վաղուց արդեն մաշվել է, կորցրել իր իմաստը: Ես բառերով հայրենասերին չեմ ընդունում, որովհետև մենք այսօր տեսնում ենք նորահայտ հայրենասերների, որոնք դիֆիրամբներ են գրում, երգեր են երգում հայրենասիրության թեմայով` շատ հաճախ ազգի վարկանիշն իջեցնելով: Ես դժվարանում եմ բառերով բացատրել, ուղղակի ասել, թե սիրում եմ իմ հայրենիքը: Ես պարզապես չեմ կարող ապրել առանց Երևանի ու իմ մասնագիտության: Հատուկ շեշտում եմ` առանց իմ մասնագիտության: Մասնագիտությունս շատ կապված է այս քաղաքի հետ: Ես երկխոսության մեջ եմ այս քաղաքի հետ իմ մասնագիտության, իմ ֆիլմերի միջոցով: Շատ հեշտ է արատավոր բաների վրա աչք փակել և բացականչել` «Ջա՛ն, ջա՛ն, Երևա՛ն ջան»: Ես իմ ֆիլմերով դիմում եմ. «Ա՜յ Երևան, էս ի՞նչ ես անում»: Միշտ բերում եմ Գարեգին Ա կաթողիկոսի խոսքը. «Եկե՛ք վերջապես հայրենասիրությունից անցնենք հայրենաշինության: Պահն է հասել, մենք պիտի կառուցենք, ոչ թե խոսենք»: Ես հավատում եմ գործին, ոչ թե խոսքին: Ինչ վերաբերում է իմ ընտանիքին, որն ապրում է ինձնից հեռու, կամ ես եմ ապրում նրանցից հեռու, երբևէ նժարի վրա չեմ դրել մի կողմում` ընտանիքս, մյուս կողմում` մասնագիտությունս, որը շատ կապված է իմ հողի հետ: Պարզապես առանց իմ առաքելության չեմ կարող ապրել:
-Իսակովի պողոտայի վրա մի հրաշալի հուշարձան կա` նվիրված Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետության 30-ամյակին: Ես միշտ զարմացել եմ, որ այն չի արժանանում պատշաճ ուշադրության, չի նկատվում, չի գնահատվում ըստ արժանվույն: Իհարկե, վերջին տարիներին այնտեղ տեղադրվեց ծովակալ Իսակովի մեծադիր արձանը, տեղանքն սկսեց առավել նկատելի դառնալ: Բայց մինչ այդ ես հաճելիորեն զարմացա, երբ տեսա, որ այդ տեղանքն օգտագործել եք Ձեր «Քրմուհին» ֆիլմում: Ինչպե՞ս եք նկատում, ընտրում Ձեր ստեղծագործական տարածքը:
-Արվեստագետը միշտ կարողանում է տեսնել: Դա շատ կարևոր է: Սովորական մարդը կարող է մի քարի կողքով հազար անգամ անցնել ու չնկատել: Ամեն տեղ կարելի է ինչ-որ բացառիկ բան գտնել: Աչք ասվածը հենց դրա համար է: Պիտի կարողանաս տեսնել քարի մեջ ինչ-որ մեկի դիմանկարը, ինչպես Միքելանջելոն էր ասում, թե ինքն ընդամենը քարից հեռացնում է ավելորդ մասերը, և ստացվում է արվեստի գործ: Դա մասնագիտություն է:

«ՊԱՏՐԱՍՏ ԵՄ ԳՆԱԼՈՒ ԵՎ ԱՇԽԱՏԵԼՈՒ ԱՐՑԱԽՈՒՄ»

-Գարնանը Արցախում հանդիպում եք ունեցել նախագահ Բակո Սահակյանի, մշակույթի նախարար Նարինե Աղաբալյանի հետ, քննարկել մշակութային կարևոր խնդիրներ, նախնական պայմանավորվածություն ձեռք բերել Արցախում կինոարվեստի, կինոկրթության զարգացմանն առնչվող հարցերի վերաբերյալ: Անցել են ամիսներ, կոնկրետ քայլեր արվա՞ծ են այս ուղղությամբ:
-Լավ տպավորություններով եմ վերադարձել Արցախից: Անակնկալ տպավորություններով: ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանի, մշակույթի նախարար Նարինե Աղաբալյանի, իմ վաղեմի բարեկամ Պարգև Սրբազանի հետ հանդիպումներն իսկապես հաճելի անակնկալներ էին: Արցախում կայացավ «Ձայն լռության» ֆիլմի անդրանիկ ցուցադրությունը, որին հաջորդեց բարեկամական ընդունելություն ԼՂՀ նախագահի մոտ. ծավալվեց գործնական զրույց: Դրա վերաբերյալ եղել է լուսաբանում լրատվամիջոցներով, և հիմա իրավունք ունեմ այդ մասին բարձրաձայնելու: Ինձ առաջարկվեց նպաստել Արցախում կինոարտադրության զարգացմանը: Իմ հետաքրքրության դաշտում նաև թատրոնն է: Իհարկե, անսպասելի էր այդպիսի առաջարկ ստանալը, որովհետև ես ապրում եմ Երևանում: Ե՛վ հեռուստատեսության, և՛ թատրոնի, և՛ կինոյի ոլորտներում անելիքները շատ են այնտեղ: Երևան վերադառնալուց հետո, մտածելով առաջարկի մասին, զանգահարեցի ԼՂՀ մշակույթի նախարարին և տվեցի իմ համաձայնությունը: Ես պատրաստ եմ գնալու և աշխատելու Արցախում:
-Ի՞նչ ծրագրերի վրա եք հիմա աշխատում:
-Երկու կարևոր ծրագիր եմ իրագործում: Շեքսպիրի «Համլետն» եմ բեմադրում Համազգային թատրոնում, որը կնվիրվի Սոս Սարգսյանի հիշատակին: Ես նրա հրավերով եմ եկել թատրոն և սկսել աշխատել: Նաև համագործակցում եմ Ռուբեն Հովսեփյանի հետ: Կոմիտաս վարդապետի կյանքին նվիրված ֆիլմի սցենարի վրա ենք աշխատում: Թե ինչքան են իմ ֆիլմերն այսօր կարողանում երկխոսել քաղաքի, աշխարհի, երկրի, ժողովրդի հետ, ինչքան են կարողանում մշակութային ինչ-որ մի տեսակ ձևավորել, դա արդեն կասի ժամանակը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ