«Անմա՞հ է այն գործը, որի համար ես մեռա…»
08.05.2020 | 00:22
ԱՆՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Խոսքն իմ անձնական անհամաձայնությունների մասին է որոշ երևույթների հետ, որոնք առնչվում են Կոմիտասին:
Մեկ անգամ ևս կրկնեմ՝ ես երբեք չեմ բանավիճում պատմական անձանց հետ, մանավանդ երբ նրանք պատասխանելու ի վիճակի չեն: Բայց երբ նրանց գործողությունները զարկ են տալիս հոռի մտայնությունների, որոնք գոյատևում և իրենց գոյությունը զգալ են տալիս նաև ներկայում, չանդրադառնալ չեմ կարող:
Ոչ ոք հայ գրականությունը, պատմությունը, արվեստը, առհասարակ հայոց քաղաքակրթությունը այնքան չի քարոզել, տարածել օտարների շրջանում, որքան գրող, թարգմանիչ, քննադատ, լրագրող, հասարակական գործիչ [Արշակ Չոպանյանը] (1872, Կ. Պոլիս - 1954, Փարիզ): Նրա խմբագրմամբ 1898-1911 թթ. և 1929-1949 թթ. հրատարակված «Անահիտ» ամսագիրը հայ լրագրության, գրականության, պատմության, հայագիտության մեջ անփոխարինելի արժեք է:
Ոչ ոք Կոմիտաս-երևույթին, Կոմիտաս-մարդուն այնքան օգտակար չի եղել, որքան Ա. Չոպանյանը: Նա իր ամսագրում բազմիցս անդրադարձել է Կոմիտասին, ներկայացրել նրա անձը, բացահայտել ու վերլուծել նրա ստեղծագործության շերտերը, ազգին և օտարներին մատուցել Կոմիտաս-հանճարին:
Եվ ահա «Անահիտ»-ի 1939 թ. ապրիլ-մայիսյան համարում Ա. Չոպանյանը տպագրեց «Կոմիտաս Վարդապետի «բանաստեղծություն»-ները» հոդվածը, որպես նախաբան, և Կոմիտասի բանաստեղծությունների՝ իր ձեռքն անցած մի փունջ: (Եթե չեմ սխալվում, դա «Անահիտ»-ում Կոմիտասին վերաբերող վերջին հրապարակումն էր):
ՈՒշադրություն դարձրեցի՞ք չակերտների մեջ վերցված «բանաստեղծություն»-ները բառին:
Ա. Չոպանյանը գրում է. «Կոմիտասի ոտանաւորներ գրած ըլլալը ես առաջին անգամ իմացայ Վիլ-Էվրարի դարմանատան իր սենեակէն գտնուած ու մեզի յանձնուած տետրակը աչքի անցընելով: Արտառոց արտադրություններ էին, հիւանդագին բառախաղերով - աւելի ճիշդ վանկախաղերով ու տառախաղերով լի - ուղեղի ճանկռտուքներ:
…Ոտանաւորները Կոմիտասի հանճարին հարազատ ծնունդներ չէին, այլ մեծ մասամբ իր մտքի հիւանդ րոպէներուն տքնաջան բռնազբօսիկ ու բառախաղային մտասևեռումներով տիրապետուած արտադրութիւններ: Տարօրինակութիւնները կը շեշտուին հետզհետէ այն ոտանաւորներուն մէջ որ Պոլսէն մեզի ղրկուեցան և զոր ապահովապէս բոլորն ալ Պոլիս գտնուած ատենը գրած է, ամենէն արտառոցները՝ հաւանօրէն իր մտքի առաջին սուր տագնապէն յետոյ՝ կէս զարթումի վաղանցուկ շրջանին, իսկ ոտանաւորները այն տետրին որ Վիլ-Էվրարի իր սենեակէն գտնուեցաւ, փոքր մասով մը գրած է կէս-հիւանդ վիճակի մէջ, և մեծ մասամբ՝ մտաւոր գրեթէ լիակատար խանգարման փուլի մը մէջ: Կը յիշեմ որ այդ տետրակին ոտանաւորներէն տողեր միտքս պահած էի. երբ ատոնք կարդալէս քիչ յետոյ 1920-ի աշնան գացի Պէյրութ և յետոյ Ատանա, հոն ճանչցայ հմուտ զինուորական ֆրանսացի բժիշկ մը, որուն խօսեցայ Կոմիտաս Վարդապետի վրայ, և անոր այդ տարօրինակ ոտանաւորներէն քանի մը բնորոշ տողերուն թարգմանութիւն մը ցոյց տւի. «կորած է այդ մարդը, ըսաւ, այսպիսի բառախաղերով իրենց ուղեղը չարչարողներուն ցաւը՝ որոշ, catalogue հիւանդութիւն մըն է և դժբախտաբար անբուժելի»:
Վերլուծենք սա:
Կոմիտասը երաժշտագետ էր, երգահավաք էր, մշակող էր, երգիչ էր, խմբավար էր, բայց երբեք իրեն բանաստեղծ չի համարել, և դրա լավագույն ապացույցն այն փաստն է, որ նրա մտերիմներից ոչ ոք, այդ թվում և՝ Ա. Չոպանյանը, չի իմացել բանաստեղծությունների գոյության մասին: Դրանք նեղ-անձնական բնույթի գրվածքներ էին՝ հավասարազոր անձնական նամակներին, հուշատետրերին կամ ալբոմներին:
Ի՞նչ կարիք կար ոտք դնել Կոմիտասի նման մարդու անձնական կյանքի մեջ և վիրավորական բնորոշումներ տալ՝ հիվանդագին բառախաղ, վանկախաղ, տառախաղ, ուղեղի ճանկռտուք…
Կամ, Ա. Չոպանյանն ինչի՞ց է եզրակացրել, որ «ամենէն արտառոցները» Կոմիտասը գրել է լիակատար մտավոր խանգարման ժամանակ, երբ հայտնի է, որ հոգեբուժարանում հայտնվելու պահից ի վեր գրիչ ու մատիտ ձեռքը չի առել:
Ի՞նչ իմաստ ուներ Կոմիտասի չափածո գրվածքները «փորձագիտության» ներկայացնել ոմն ֆրանսիացի բժշկի, որն էլ «ախտորոշեր»՝ հեղինակը catalogue անբուժելի հիվանդ է:
Հարցեր տվեցի, փորձեմ ինքս էլ պատասխանել:
Վերն ասվածի այժմեականությունը հետևյալն է: Կոմիտասն ասում էր, թե մենք խոսող ժողովուրդ ենք, ու երիցս իրավացի էր: Երբ հարկ է լռելու, շարունակում ենք խոսել: Ա. Չոպանյանն էլ էր խոսող: Կոմիտասը ֆիզիկապես արդեն չկար, նա հետմահու փառքի բարձունքում էր, ի՞նչ կարիք կար այդպիսի նախաբան-հոդվածով առնվազն անհարգալից վերաբերմունք դրսևորել ազգակից հանճարեղ մարդու նկատմամբ:
Մի՞թե մեր օրերում և առհասարակ այդպես չէ. երբ հարկ է պարզապես լռել, խոսում ենք:
Փակելով այս էջը, ահավասիկ, բերեմ Կոմիտասի երկու բանաստեղծություն.
Իմ երազում
Եվ ա՛յս գիշեր, իմ երազում, քեզ հետ մեկտեղ պարեցինք,
Սեր-ոգիներ սուրբ սեղանում մեղրամոմեր շարեցին։
Ոսկի-արծաթ ամպի ծալեն նուրբ ու բարակ քող ճարեցինք,
Ինծի-քեզի կարմիր-կանաչ սիրո շապիկ կարեցին։
Աշուն կյանք
Աչքի առաջ,
Հառաչ-հառաչ,
Խորհրդավոր տերևներ,
Բունեն ընկած կեղևներ,
Հողի վրա,
Դեղին հուսով
Կողի վրա։
Լուռ, անտերունչ,
Խուլ, անմռունչ՝
Չորով-փորով կեռ ծառեր,
Ծռով-փռով լեռ քարեր,
Եվ հենավոր՝
Սարի կողին,
Ե՛վ մենավոր։
Մի՞թե սրանք մեղմ, եթերային, գունեղ պատկերներով առլեցուն անչակերտ բանաստեղծություններ չեն:
Ես կտրականապես համաձայն չեմ հայագետ, գրող, գրականագետ, հրապարակագիր ու հասարակական գործիչ Հակոբ Սիրունու (Ճոլոլյան, 1890, Ադաբազար - 1973, Բուխարեստ) հետ: Որովհետև Կոմիտասի հետ կապված այն մտայնությունը, որ նա ներմուծեց, զարմանալի կենսունակությամբ իր գոյությունը զգացնում է նաև մեր օրերում:
Բանն ի՞նչ է. Սիրունուն է պատկանում այն տեսակետը, թե Կոմիտասը հիվանդ չէր:
Դեռևս 1925 թ. նա իր խմբագրած և Բուխարեստում լույս տեսնող «Նաւասարդ» տարեգրքում (Սիրունին 1922-ից բնակվում էր Ռումինիայում) գրեց. «Ոչ, կարծուած հիւանդը չէ ան, ան պարզապէս խե՛նդ կը ձևանայ, մարդոց և մանաւանդ բարեկամներու դէմ սնուցած իր դառնութիւնն է որ կատղեցուցած է իր հոգին, ու զայն կմղէ այլանդակութիւններու: Ի զու՛ր է իր ախտին համար շարժառիթներ որոնել. մարդիկ, իր բարեկամները, իր «բարերար»ներն էին որ ջղայնացուցին զինքը, խորացնելով իր մէջ մարդոց հանդէպ իր զգացած զզուանքը»:
Այն ժամանակ ոչ ոք բանի տեղ չդրեց այս խոսքերը: Եվ ահա երեք տարի անց ոմն գրող Ա. Նավարյան այցելում է Վիլ-Ժյուիֆ և «Յառաջ» թերթում գրում, թե Կոմիտասը հիվանդ չէ: Ինչի՞ հիման վրա. այն բանի, որ Կոմիտասը չէր ընդունում իր վաղեմի բարեկամներին, բայց հաճույքով ու տրամաբանելով զրուցում էր անծանոթ մարդկանց հետ:
Դիցուք, 1921 թ. Փանոս Թերլեմեզյանն այցելում է Վիլ-Ժյուիֆ: Խոսում է նկարչության մասին, Կոմիտասն ասում է.
-Հարկավոր է միայն լույս ու բնություն:
Մեկ ուրիշ այցելության ժամանակ Փ. Թերլեմեզյանը հարցնում է՝ հա՞յ երաժշտությունն է լավ, թե՞ եվրոպական:
Կոմիտասը բարկացած պատասխանում է.
-Եղբայր, դուն ուզում ես ծիրանից դեղձի հա՞մ առնել, նա իր տեղն ունի, մյուսը՝ իր:
Ավելի ուշ՝ 1927-ին, նա անծանոթ մարդկանց հետ զրուցում է և, օրինակ, ասում. «Տիեզերքը լայն է. ամեն ոք իր տեղը ունի, պետք է հարգե տանը սրբությունը, ուր ծլած ու ծաղկած է... Ամեն ոք պետք է մնա իր տունը, կյանքի հասկացողությունը այդ կպահանջե: Տունը ազգային ոգին է, մեր մարմանդ դաշտերու ծաղիկը, մեր զեփյուռը, մեր Մասիսը... Տունը ընկերական պայմաններու հիմնական սկզբունքն է... Երբեմն հեղեղը կու գա, արյունոտ հեղեղը, որ կգլե կտանի...
-Դեպի կորու՞ստ…
-Երբեք: Նորեն ամեն ոք կգտնե իր տունը, նորեն կծլի ու կծաղկի հոն… Հեղեղը կգնա ծովու անհունությանը մեջ…»:
Կամ «Տարիքը կփոխվի, կյանքը միևնույնն է…»:
Հայ և օտար երաժշտության տարբերության մասին ասում է. «Սրանք երկու եսեր են. մին քու մեջն է, մյուսը դիմացը. իրարու հակառակ չեն, զիրար կլրացնեն. քու եսդ ավելի պայծառ է, ավելի գեղեցիկ… Դա քու տունն է, քու հայրենի օջախը, հայրենի անցյալը, ավանդությունները, սրբությունները… Քու եսդ քու տունն է… Նախ՝ ամեն ոք իր տունը, ուր ծլած ու ծաղկած է. պետք է պահել զայն իր նվիրականությանը մեջ, սակայն մյուս եսը, օտարը, կարող ես օգտվիլ անկե, որպեսզի ավելի ճոխացնես քու եսդ, քու տունդ, ուր ծլած ու ծաղկած ես, քու հայրենի դաշտերը, ծաղիկները, գետերը իրենց կարկաչ ջուրերով…»:
Մտքի այս պայծառացումները ոչ թե վկայում էին Կոմիտասի առողջ լինելու, այլ հե՛նց հիվանդության դրսևորում էին:
Եվ ահա, առանց հասկանալու հիվանդության առանձնահատկությունը, Ա. Նավարյանը կատարում է իր եզրակացությունը, որը, ըստ Սիրունու, «ռումբի պայթյունի» ազդեցություն է ունենում, և բազմաթիվ հայկական թերթեր արտատպում են:
Ո՞րն էր այդպիսի հետաքրքրության պատճառը: Հայ ժողովրդի մեջ Կոմիտասի նկատմամբ սերն ու խոնարհումն այնքան ափիբերան էին, որ ոչ միայն չէր ուզում հավատալ վարդապետի անբուժելի հիվանդությանը, այլև հույս էր փայփայում, թե հրաշք տեղի կունենա ու նա կապաքինվի:
Ա. Նավարյանի հրապարակումը ազդակ դարձավ Սիրունու համար: Նա 1928 թ. փետրվարի 10-ին Պոլսի «Ազդարար» թերթում տպագրեց «Կոմիտասի մասին» հոդվածը, որտեղ գրեց. «Եւ սակայն ես ալ կ՛ըսեմ թէ Կոմիտասը խենդ չէ: Թող ներեն տոքթ. Քօլօլեանը և իմ բարեկամ Թորգոմեան բժիշկ բարեկամս, և Վիլ Էվրարի ու Վիլ Ժիւիֆի բոլոր մասնագէտ ջլախտաբոյժները, եթէ ես ալ յաւակնիմ պնդելու թէ Կոմիտաս վարդապետը իրենց կարծած խելագարը չէ:
Երեք տարի յետոյ ես նորէն կը կրկնեմ այս տողերը. աւելի՛ն, անգա՛մ մըն ալ կ՛ամբաստանեմ ես այն մարդիկը որ ժամանակին պաշտօն ունէին աջակցելու Կոմիտասի ձեռնարկներուն, և մեկենասի ձևեր առնելով իբրև թէ կը հովանաւորէին կամ պիտի հովանաւորէին անոր հիմնելիք երաժշտանոցը: Այդ մարդիկ էին որ պատերազմի ատեն ամսէ ամիս ապրուստի գումար մը կուտային Կոմիտասին՝ անոր իսկ քրտինքով ժողվուած հիմնադրամէն: ՈՒ այդ մարդի՛կն էին որ աշխարհի դէմ դառնացուցին հէք արուեստագէտը: Ոչ անուններ պիտի յիշեմ, ոչ ալ մանրամասնութիւններ պիտի տամ, բայց խղճովին համոզուած եմ որ Վիլ-Ժիւիֆ չէր հասցներ Կուտինացի սոխակը, եթէ այդ մարդիկը գիտնային արուեստագէտի մը հետ խօսելուն, վարուելուն կերպը:
Հիմա թող դարձեալ կրկնեն թէ խաղաղ է իրենց խղճմտանքը»:
ՈՒ՞մ էր ամբաստանում Սիրունին. հայ և օտարազգի մասնագետ բժիշկներին, Կոմիտասի մտերիմներին, Խնամատար հանձնաժողովի անդամներին, բոլոր նրանց, ովքեր ձեռքից եկածն արել և անում էին վարդապետի ֆիզիկական գոյությունը երկարաձգելու համար: Եթե այդ մարդիկ չգիտեին «արուեստագէտի մը հետ խօսելուն, վարուելուն կերպը», հապա ինչու՞ Սիրունին անձամբ ի ցույց չդրեց այդ կերպը, ինչու՞ գեթ մեկ անգամ չայցելեց կուտինացի հիվանդ սոխակին կամ երբևէ ֆինանսական նվիրատվություն չկատարեց:
Խնամատար հանձնաժողովը ստիպված եղավ պատասխանելու այս մեղադրանքներին. «Վիլ Էվրարի բժշկապետը որ Սենի նահանգին այդ կարգի հիվանդանոցներուն ընդհանուր բժշկապետն էր միանգամայն, ինք իսկ թելադրեց հանձնաժողովիս փոխադրել զայն Վիլ Ժուիֆ, ուր շրջապատը նվազ շքեղ է, բայց ուր միևնույն հոգածության առարկա պիտի ըլլար ծանոթ մասնագետներու հսկողության տակ, նույնքան լավ սնունդ պիտի առներ, ծախքը գրեթե կեսվակես պակսելով հանդերձ»:
Բայց սա չբավարարեց Սիրունուն: Տասնամյակներ անց «Էջմիածին» ամսագրում տպագրելով «Կոմիտասին հետ» հուշագրությունը, նա գրեց՝ այս անգամ որոշ մարդկանց ակնարկելով և ուղղակի անուն տալով. «Հանձնաժողովը կըսե թե ստիպված էր այդ խորհուրդին հետևիլ մանավանդ այն պատճառով որ իր նյութական միջոցները ևս սուղ էին, և հրապարակային կոչերով կամ շրջաբերականներով կատարած դիմումները ցանկալի արդյունք չէին տված: ՈՒ այդ, ավա՜ղ, այնպիսի պահու մը երբ հայ կրեսոսները միլիոններ կը վատնեին ձի և ախոռ պահելու համար Փարիզի մեջ, մանկլավիկներ կերակրելու համար հաստատություններ կհիմնեին, կամ հիմնադրամներ կհայթայթեին ռուս միապետականները տպարանով ու թերթով օժտելու համար: Աբրահամ Ղուկասյան, համբավավոր նավթատերը, իր խիղճը խաղաղեցնել կարծեր էր քանի մը երգի տպագրության ծախքը հոգալով»:
ՈՒ՞մ նկատի ունի Սիրունին վերջին նախադասությամբ:
Աշխարհի «մայրաքաղաք» Փարիզում արիստոկրատական դասն ուներ մեկ զվարճալիք` ձիարշավը: Մրցանքի ձիեր և ախոռներ ունենալը պահանջում էր ոչ միայն ահռելի ֆինանսական միջոցներ, այլև ուղղակի ճանապարհ էր տեղ զբաղեցնելու հասարակության բարձր խավում:
Այդպիսի հնարավորություն ունեին երեք հայեր:
ՏԻԳՐԱՆ ՔԵԼԵԿՅԱՆԸ համաշխարհային համբավ վայելող, անբիծ հեղինակություն համարվող, արվեստի ստեղծագործությունների և անտիկ իրերի հավաքորդ էր: Նա ուներ խանի տիտղոս և պարգևատրվել էր Պարսկաստանի ու Ֆրանսիայի բարձրագույն շքանշաններով:
Այս մարդը երբեք չի հրաժարվել ազգի առաջ իր պարտականությունը կատարելուց:
1912 թ. նա ընտրվել է ՀԲԸՄ Փարիզի մասնաճյուղի գանձապետ և նույն թվականին Դյորթ-Յոլում հիմնել Քելեկյան որբանոցն ու երկու տասնամյակ պահել այդ հաստատությունը, մինչև որբերը կմեծանային:
1929-ին ընտրվել է ՀԲԸՄ վարչության փոխնախագահ և շուրջ 20 տարի քսակը բացել Բարեգործականի բոլոր հանգանակությունների համար, այդ թվում և` հօգուտ Կոմիտասի, ինչպես նշել եմ վերևում:
1937 թ. Տ. Քելեկյանը Ռենսիում գնել է մի ապարանք, ուր հաստատվել է Դպրոցասեր տիկնանց վարժարանը, որը գործում է մինչ օրս և ունի պետական լիցեյի կարգավիճակ:
ԱԹԱՆԱԳԻՆԵ ԷԳՆԱՅԱՆԸ Փարիզի ամենահայտնի ադամանդավաճառներից մեկն էր: Նա Կ. Պոլսի Գում-Գաբու թաղամասում կառուցել է Մայր վարժարանը ու բազմիցս ֆինանսական օժանդակություն ցուցաբերել Պոլսի ազգային հաստատություններին: 1911 թ. ընտրվել է ՀԲԸՄ Փարիզի մասնաճյուղի ատենապետ, 1922-1925 թթ. Փարիզի հայոց եկեղեցու վարչական խորհրդի անդամ էր, Կովկասի հայ փախստականների օժանդակ մարմնի համարառու ընդհանուր ժողովի ատենապետ: 1924 թ. 10000 ֆրանկ գումարով մասնակցել է Հայաստանի վերաշինության հանգանակությանը: Ի վերջո, կտակով 1,5 միլիոն ֆրանկ է հատկացրել Խորհրդային Հայաստանում Գյուղատնտեսական բանկ հիմնելու համար:
Այո, Ա. Էգնայանն ուներ ախոռ և նրա մրցաձիերից մեկը Փարիզի ձիարշավարանում նվաճեց Գրան-պրի, տիրոջը բերելով կես միլիոն ֆրանկ:
Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
Տարածաշրջանային
