«Խորենացիական հոգեկառուցվածքով ընդդիմադիրը երբեմն ավելի մեծ դեր է կատարում երկրի ճակատագրում, քան նույնիսկ թագավորը»
21.02.2020 | 01:05
«Իրատեսը» շարունակում է զրույցը գրող, գրականագետ ՆՈՐԱՅՐ ԱԴԱԼՅԱՆԻ հետ:
-Պարոն Ադալյան, ես ճի՞շտ եմ հասկանում, ըստ Ձեզ՝ Խորենացին եղել է Ձեր մատնանշած այն մեկ ընդդիմադի՞րը իր ապրած ժամանակաշրջանում, որի գոյությամբ շատ բան է փոխվել ազգի, երկրի ճակատագրում:
-Իհարկե, Խորենացին ընդդիմադիր է եղել: Թեև նա համաձայնեց կատարել թագավորի պատվերը՝ ստեղծել հայ ժողովրդի պատմությունը՝ անցյալի որոշ երևույթների վրա հենվելով, այնուամենայնիվ, ընդդիմադիր էր: Խորենացու «Ողբը» հավերժական դասագիրք պիտի լինի մեր ազգի, յուրաքանչյուրիս գիտակցության մեջ: Երբեմն ընդդիմադիրը ¥իհարկե, նկատի չունեմ մեր վերջին շրջանի հին ու նոր ընդդիմադիրներին, հանկարծ երեկվա ու այսօրվա ընդդիմադիրները չմտածեն, թե իրենց մասին եմ խոսում, ո՛չ¤, խորենացիական մակարդակով, ավելի ճիշտ՝ խորենացիական հոգեկառուցվածքով ընդդիմադիրը երբեմն ավելի մեծ դեր է կատարում երկրի ճակատագրում, քան նույնիսկ թագավորը:
-Դուք ասում եք, որ գրականության մեջ, արվեստում ինչ-որ բան ստեղծելիս պետք է թիկունքում ունենալ անցյալի պաշարը, ունեցածին ապավինելով է պետք շարունակել ընթացքը այս ասպարեզներում: Դուք Ձեր գրական ստեղծագործության մեջ ու՞մ, ինչի՞ն եք ապավինել, ու՞մ ժառանգորդն եք համարում ինքներդ Ձեզ գրական մեր բազմադարյա հոսքում: Ձեր վերջին շրջանի ստեղծագործությունները, օրինակ, բոլորովին նոր որակ են ձեռք բերել՝ ըստ իս: Դրանք հենց պոստմոդեռնիստական են, նման չեն, ասենք, «Սև քառակուսի կարմիր անապատում», «Կապույտ Երզնկա», «Արտույտը», շատ այլ համեմատաբար վաղ շրջանի ստեղծագործություններին: Ասել եմ ուզում, որ Դուք էլ եք Ձեր գրական ձեռագիրը ժամանակի ընթացքում փոխել, բայց ինչ-որ մի հենք կա, անշուշտ, որը պայմանավորում է գրողի ստղծագործական դավանանքը, մի ժառանգորդական կայուն գիծ կա, չէ՞, որին ստեղծագործող մարդը հետևում է՝ անկախ փոփոխվող պարագաներից, մոդայիկ թեմաներից, ժամանակի թելադրած այլևայլ պայմանականություններից: Այդպե՞ս է, ես ճի՞շտ եմ մտածում:
-Իհարկե, այդ ժառանգորդական գիծը, անփոփոխ ստեղծագործական դավանանքը կա: Չի կարող չլինել: Եվ այդ գիծը կարող է կապված լինել ոչ միայն գրականության, արվեստի հետ: Դա կարող է կապված լինել ամենապարզ բաների՝ թեկուզ մարդու կեցվածքի հետ երբեմն: Իմ դեպքում շատ են օգնել ծնողներս: Հայրս և մայրս, առանց հատուկ դաստիարակելու, առանց իմ ձևավորման հարցում կոպիտ միջամտությունների, ընդամենը իրենց գոյությամբ, իրենց պահվածքով, իրենց աշխատասիրությամբ, իրենց հայրենասիրությամբ ինձ շատ են օգնել, որպեսզի ես գրականության մեջ կարողանամ ինչ-որ քայլեր անել: Իհարկե, նաև գրականությունն ու արվեստն են օգնել: Ես ժամանակին ուսումնասիրություն արեցի՝ Վահան Թոթովենցի կյանքը և ստեղծագործությունը թեմայով: Թոթովենցը ընտիր պատմվածքների հեղինակ է, թեև գրականագիտությունը, երևի թե որոշակիորեն սխալվելով, նրա լավագույն գործը համարում է «Կյանքը հին հռովմեական ճանապարհի վրա» վեպը: Այնինչ, Թոթովենցի պատմվածքներն ավելի հետաքրքիր են:
-Եվ պատահական չէ, որ «Հայֆիլմը» հենց Թոթովենցի պատմվածքների հենքով երկու ֆիլմ նկարեց՝ «Կտոր մը երկինքը» և «Ճերմակ անուրջները»:
-Այո՛: «Կյանքը հին հռովմեական ճանապարհի վրա» ստեղծագործությունը, որն ընտիր ստեղծագործություն է իհարկե, պատմվածքների շղթաներից է բաղկացած: Թոթովենցից ես սովորել եմ շատ բան: Անշուշտ, կային և ավելի մեծ գրողներ Թոթովենցի կողքին, բայց ես հատկապես նրանից եմ սովորել: Չվիրավորեմ Թոթովենցի պայծառ հիշատակը, բայց ասեմ, որ հիանալի գրողներ էին Ակսել Բակունցը, Գուրգեն Մահարին, էլ չեմ խոսում Եղիշե Չարենցի մասին: Այս սերունդը՝ չարենցյա՛ն այս սերունդը, շատ մեծ դեր կատարեց մեր գրականության հետագա ընթացքի առումով: Նրանց լսողը լսեց, չլսողն էլ գնաց այլ ճանապարհով, որը ճանապարհ չէ: Ընդհանրապես պետք է իմաստուն լինենք, սովորենք ոչ միայն լավերից, այլև վատերից:
-Վատերից է՞լ բան կա սովորելու:
-Այո՛, վատ գրողներից պետք է սովորենք, թե ինչպես չի կարելի վատ գրել: Ոչ միայն վատ գրողների մասին է խոսքը: Վատ նկարիչներից պետք է սովորել, թե ինչպես չի կարելի վատ նկարել: Այսպես շարունակ: Մենք այսպիսի «ուսուցիչներ» էլ ունենք, նրանցից էլ պետք է սովորել:
-Թվարկեցիք այն մարդկանց անունները, որոնք, առանց բացառության, զոհ գնացին 1930-ականների ստալինյան սպանդին, բանտերին, աքսորներին: Պարադոքս չէ՞, որ մարդիկ, ապրելով դաժանագույն, սարսափազդու իրականության մեջ, իրենց գլխին կախված ունենալով ժամանակի դամոկլյան սուրը, կարողացան լուսավոր գրականություն ստեղծել և ազգին մեծարժեք կտակ թողնել: Այդ կտակում ոչ միայն մեր ժողովրդի անցյալի, իրենց ապրած օրերի իրապատում նկարագրությունն են տվել գրողները, այլև մեզ ավանդել են ապագային միտված հավատով լի հայացք, մեծագույն դժբախտության մեջ անգամ ժպտալու, կյանքը սիրելու, ողբերգությունից երգիծանք սարքելու հորդոր, ինչպես օրինակ՝ Գուրգեն Մահարին իր ինքնակենսագրական վեպերում և մյուս ստեղծագործություններում:
-Ո՛չ, պարադոքս չէ: Որովհետև նշածս գրողների հոգում ապրում էին հայ ժողովրդի պատմությունը, հայ ժողովրդի փորձը, հայ ժողովրդի դպրոցը: Եղիշե Չարենցը կարևոր տողեր ունի.
«Ես գալիս եմ դարերից
և գնում եմ հաղթական
Դեպի դարերը նորից,
դեպի պայծառ ապագան»:
Ես «դեպի պայծառ ապագան» տողը խմբագրում եմ, կանգ եմ առնում «Դեպի դարերը նորից» մտքի վրա: Չարենց երևույթը ընթացք է, բացառիկ ընթացք է մեր գրականության մեջ, և մենք պետք է պատկանենք այդ ընթացքին:
-Ներկա ժամանակները հիմքեր ստեղծու՞մ են, որ մենք այսօր, վաղը, մյուս օրն ունենանք այնպիսի գրականություն, այնպիսի գրողներ, որ չարենցյան գրականության ընթացքը լինի շարունակական, և նրա ուղենշած երթը չընդհատվի:
-Բոլոր ժամանակներն էլ թույլ են տալիս լիարժեք արտահայտվել: Ե՛վ վատ ժամանակները, և՛ լավ ժամանակները, և՛ խաղաղությունը, և՛ պատերազմը թույլ են տալիս դա: Բայց ու՞մ են թույլ տալիս. շատերից քչերին: Այդ քչերը պետք է իրականացնեն այս երևույթը, շարունակեն չարենցյան ընթացքը:
-Պատերազմների մասին Ձեր հիշատակումը ինձ մղեց զրույցի այլ ոլորտ, որքան էլ որ հետաքրքիր և կարևոր է զրուցել Ձեզ հետ գրական, մշակութային դաշտին առնչվող հարցերի շուրջ: Մենք չավարտված պատերազմի մեջ ենք արդեն երեք տասնամյակ, այս ու այնտեղ առանձին պատերազմական բռնկումներն արդեն սովորական են դարձել կարծես բոլորիս համար: Բայց նաև չենք դադարում ահով սպասել լայնամասշտաբ սառը պատերազմի, քանի որ ունենք այնպիսի հարևաններ, որոնք առողջ բանականության դրսևորումներ քիչ դեպքերում են ունենում, եթե չասենք՝ առհասարակ չեն ունենում: Որպես խորագետ մարդ, որպես իրատես մարդ՝ զգու՞մ եք այդ սառը պատերազմի մոտալուտ լինելը մեզանում:
-Սառը կամ տաք պատերազմի վտանգ մենք արդեն 1500-2000 տարի է, որ ունենք, միշտ էլ ունեցել ենք: Դրա ապացույցը մեր պատմությունն է՝ իր տարբեր շրջափուլերով: Մի քանի դար պետություն չունեցանք: Սա սառը պատերազմի կամ տաք պատերազմի հետևանք չէ՞ր: Ներքին պատերազմի և արտաքին պատերազմի հետևանք չէ՞ր հայ ժողովրդի դարավոր պետականազրկությունը:
-Անշուշտ, դրանց հետևանքն էր:
-Պատերազմը անպայման զենք ու զրահով չի լինում: Ռումբերով ու կրակոցներով չի լինում:
-Մանավանդ ներկա ժամանակներում, երբ տաքուկ ու խաղաղ մի անկյունում նստած՝ հնարավոր է համաշխարհային, համամարդկային բախումներ սանձազերծել՝ համակարգչային ստեղնաշարի վրա մի քանի կոճակ սեղմելով:
-Այո՛: Եվ երբեմն ավելի վտանգավոր պատերազմ է ժողովրդի ներքին պատերազմը: Ես, ցավոք, նկատում եմ, և սա է ինձ ավելի անհանգստացնում, որ մեր մեջ կա այդ ներքին պատերազմը: Եվ ես ցանկանում եմ, որ մենք կարողանանք այդ ներքին պատերազմը հնարավորինս հանդարտեցնել: Մենք ունենք արտաքին թշնամիներ, բայց երբեք չփոքրացնենք ներքին թշնամու նշանակությունը: Ամեն մարդ, ազգային խնդիրների շուրջ մտահոգություններ ունեցող հայության յուրաքանչյուր ներկայացուցիչ պետք է գիտակցի, որ իրենից շատ բան է կախված: Պետք է գիտակցի՝ ի՞նչ ես տալիս երկրին, որ երկրից պահանջում ես: Ավելի պետք է տա՞լ, թե՞ պահանջել: Ես այս մտածումների մեջ հիշեցի և մոտավորապես մեջբերեցի Ջոն Քենեդիի խոսքը. «Պահանջելուց առաջ մտածի՛ր՝ ի՞նչ ես տալիս երկրին»: Մենք չենք մտածում: Մեծ մասամբ (այո՛, մեծ մասամբ, ոչ՝ բոլոր դեպքերում) մենք ուզվոր ենք: ՈՒզվորությունը լավ բան չէ: ՈՒզում ենք Արևմտյան Հայաստանը. լավ ենք անում, պահանջատեր ենք: ՈՒզում ենք թոշակները տասնապատիկ բարձրանան. մարդկային է: Բայց այս ամենն ունենալու համար մենք՝ ինքներս, ի՞նչ ենք անում, ինչպե՞ս ենք մեզ պահում հասարակական կյանքում, ինչպե՞ս ենք աշխատում, ի՞նչ ձգտումներ ունենք: Մենք հասկանու՞մ ենք, թե բնիկ որտեղացի ենք և ուր ենք գնում: (Կարպիս Սուրենյանին հիշեցի. մի լավ գիրք ունի՝ «Բնիկ որտեղացի՞ ես» վերնագրով): Մենք մի բարեբախտություն ունենք՝ մեր շատ հարուստ պատմությունը: Բայց մի դժբախտություն էլ ունենք՝ չենք սովորում այդ պատմությունից: Իսկ պատմությունը մեր հզոր զենքերից մեկն է: Եթե մենք մեր մեջ, մեր հոգեկառուցվածքում կրենք այդ պատմությունը, կլինենք ավելի ուժեղ:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ