«Մեր բանաստեղծության մեջ լիքը դատարկ, չլցված, անտեսանելի խորշեր կան»

Բանաստեղծ ԳԵՎՈՐԳ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք նրա օրերս լույս ընծայած «ՈՒնայնիկներ» բանաստեղծությունների ժողովածուի մասին: «Ես հոգնեցի բանաստեղծությունից/ բանաստեղծությունն էլ ինձնից/ միակ հույսս մնաց/ բանաստեղծությունը».- գրում է բանաստեղծը:

-Գիրքը հետաքրքիր ծնունդ ունեցավ. նախ ընթերցողներ ունեցաք, հետո լույս տեսավ գիրքը:
-Չէ, ընթերցողներ ունեի, պարզապես գիրք տպագրելու համար որոշակի գումար էր հարկավոր, և ես ֆեյսբուքյան իմ էջում հանգանակության հայտարարություն զետեղեցի, որ եթե ֆեյսբուքյան ընկերներիս 10 տոկոսը հաշվիս փոխանցի 2000-ական դրամ, գիրքս կտպագրվի: Իհարկե այդպես չեղավ, և եթե գործին չխառնվեր «Գրանիշ» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Հասմիկ Հակոբյանը, համապատասխան գումարը չէր հավաքվի: Տպագրության ծախսի կեսից ավելին հրատարակչությունն է փոխանցել:
Իմ ընթերցողների թիվը հիսունից այն կողմ չի անցնում. մեծ մասամբ գրչակից ընկերներս են և տասնյակին մոտ հավատարիմ ընթերցողներս:
-Մեծ հաշվով, ի՞նչ խնդիրների առաջ է կանգնում գրողը, երբ նպատակ է ունենում գիրք հրատարակելու:
-Փող, հարուստ ընկեր, շռայլ բարեկամ ունեցողը, հովանավոր կպցնող-ճարողը ոչ մի խնդիր էլ չի ունենա, և այս դեպքում օժտվածության, շնորհքի պակասը խոչընդոտ չէ: Այ, ինձպեսները պետք է մտածեն նման «հնարամտության» պես մի բան, ինչը այնքան էլ վատ բան չէ: Ինքս որոշակի գումար կներդնեի օժտված ընկերոջս գրքի տպագրման համար, համ էլ կունենայի նրա գիրքը: Հետևյալ սկզբունքով («ես՝ քեզ, դու՝ ինձ») առաջնորդվելը հետայսու գիրք տպագրելու լուծումներից մեկը կլինի:
-Գիրքը նվիրում եք Ձեր կնոջը, դուստրերին, հատկապես Վարդ Թումանյանին, հավանաբար, փոքր դստրիկին: Ինչու՞ հատկապես Վարդին:
-Ընծայագիրը մի փոքր չարաճճիություն էր, բայց պուճուրիս տիեզերքն էլ կնվիրեմ: Զարմանալի երեխա է Վարդը, նրան սիրում են և՛ մոտիկից ճանաչողները, և՛ անծանոթները: Մի կայտառություն, մի զվարթություն, ճառագայթող սեր ու գորովանք կա Վարդիս մեջ, և ոչ ոք անտարբեր չի կարող նրա կողքով անցնել: Ինձ էլ մի այնպիսի սիրով է սիրում, որ մեկ-մեկ մտածում եմ՝ մի՞թե հնարավոր է այսպիսի բան, մի՞թե ես արժանի եմ...
-Գրքի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ Երևանում, իսկ Գյումրիում կլինի՞:
-Գյումրիում, հավանաբար կլինի օգոստոսին կամ սեպտեմբերին: Օգոստոսի 25-ին քաղաքի տոնն է, իսկ սեպտեմբերի 21-ին Անկախության տոնակատարությունները գլխավորապես նշվելու են Գյումրիում: Երկու դեպքում էլ քաղաքը մարդաշատ կլինի, և կարելի է այդ առիթներից օգտվել:
-Գրական միջավայրում դրական տեղաշարժեր կա՞ն: Օրինակ, Գյումրու թատրոնը հյուրախաղեր է ունենում Երևանում, երևանյան հանդիսատեսը Գյումրի է գնում ներկայացում դիտելու, և հիացմունքն անթաքույց է, ինքս ներկա եմ եղել: Հնարավոր չէ՞ գրական այնպիսի միջավայր ձևավորել, այնպիսի միջոցառումների զարկ տալ, որ Երևանից ու ՀՀ այլ մարզերից հոսք լինի Գյումրի:
-Ամեն ինչ էլ կարելի է կազմակերպել, նախաձեռնողներ և կազմակերպիչներ են պետք, չմոռանանք՝ նաև որոշակի ֆինանսավորում: Մեզ պակասում են գրական գործակալությունները և ֆոնդերը. նման միջոցառումներ չեն անի հավանաբար գոյություն չունեցող մշակույթի նախարարությունը, գրողների միությունը և տեղական ու մարզային իշխանությունները, թեպետ, ի՞նչ իմանաս, նրանցից մեկնումեկը կարող է և օժանդակել:
Ես մի ժամանակ մտածում-երազում էի Գյումրիում անցկացնել պոեզիայի փառատոնի պես մի բան:
-Ասում եք՝ բառը խեժահոտ ունի: Բանաստեղծակա՞ն բառը: Որովհետև բառերը, ըստ իսկ, չափազանց շատ ու անտեղի են գործածվում:
-Ամեն մի բառ իր համն ու հոտն ունի, և գրողն է, որ իրեն յուրահատուկ ճշգրիտ կերպով այն զգում է ու անդրադարձնում, իսկ, ընդհանրապես, բանաստեղծական բառեր չկան, կան՝ բառի պսպղոցից չպայծառացած գրչակներ: Բոլոր դարերում էլ բառերը չափազանց շատ են եղել...
-Ձեր բանաստեղծություններից շատերը կարծես բանաստեղծություն գրելու մասին են: Ճի՞շտ եմ նկատել: Գրում եք գրելու մասի՞ն:
-Նաև, նաև գրում եմ գրելու և բանաստեղծության մասին: «ՈՒնայնիկներում» իմ ստեղծագործական աշխատանքը, մտորումները և վերաբերմունքն են հենց դառնում բանաստեղծություն: Մեր բանաստեղծության մեջ լիքը դատարկ, չլցված, անտեսանելի խորշեր կան՝ լիքը անելիքներով և ասելիքներով: Ես իմ կարողության չափով փորձում եմ մեր բանաստեղծության համար մի պուճուրիկ հորիզոն նվաճել, մի պստիկ խորշ ծածկել: Հնարավորությունները և տարբերակներն անսպառ են, միաժամանակ բանաստեղծության մասին բանաստեղծություն գրելը անընդմեջ ծավալվելու, ներսուզվելու, ինքդ քեզ ստեղծագործապես գրգռելու հրաշալի առիթներ է շնորհում:
-Գրում եք. «Թող որ
բանաստեղծությունը
աստծո արքայությունում
հայտնվելու
անցաթուղթ լինի»:
Կամ մտածում եք բանաստեղծության մասին, որով ներկայանալի կլինեք Աստծո արքայությունում, հետո տարակուսում եք, որ գուցե դա նրան պետք չէ: Կարծում եք` պոեզիան կարող է փրկել և՛ այստեղ՝ երկրի վրա, և՛ այնտեղ՝ երկնքու՞մ:
-Իմ բանաստեղծության գործառույթները ավելի շատ նեղանձնական, անհատական են: Ստեղծագործական ծավալումներում ավելի շատ կենսական հարցեր են առաջանում, քան քարացած պատասխաններ, իսկ առանց կասկածների պոեզիան բանի նման չէր լինի: Ինձ համար խիստ ցանկալի է, որ այն լինի փրկչագործական, իսկ երկիրը և երկինքը նույնն են:
-«Եթե
արդեն չափանիշ է
որ իրավ բանաստեղծը
պետք է հազար ու մի լեզվով թարգմանվի
շարունակ մրցանակներ ստանա
ապա ես կիսատ-պռատ բանաստեղծ եմ»
«Տիեզերքի ստեղծման համար
արարիչը մրցանակ չի ստացել»
Դժգոհության նոտա է նկատվում: Ի՞նչն է, որ Ձեզ ամենից շատ դուր չի գալիս մեր գրական միջավայրում:
-Ես ամենից շատ դժգոհ եմ ինձնից, իմ գրածներից, իմ նկրտումներից և սպասումներից, իսկ մնացած ամեն ինչի հետ ժամանակի հետ կամաց-կամաց հաշտվում եմ: Իրերի ընթացքը ես չեմ կարող փոխել և շատ կարևոր է, որ գիտակցում եմ դա:
- «Ավելի հեշտ է
բանաստեղծություն գրելը,
քան չգրելը»
Չգրված բանաստեղծություններ ունե՞ք:
-Ինձ թվում է` ոչ մի էական բան առայժմ չեմ գրել և լավագույն բանաստեղծություններին դեռ հասու եմ լինելու: Բանաստեղծություն գրելու համար պետք է արժանի լինես...
-Ինչու՞ է պոեզիան հաճախ առանց կետադրության մատուցվում, ռիթմը ընթերցողին չպարտադրելու՞ համար:
-Բանաստեղծության համար միևնույն է` ինքը կետադի՞ր է, թե՞ ոչ: Բայց կարծում եմ, որ մեր զգացումները, հույզերը, ապրումները, պայծառացումները, մտորումները ևս անկետադիր են: Պոեզիան մեզանում այդ խնդրահարույց շրջափուլը վաղուց անցել և մոռացել է:
-Գրական դաշտի և գրասերների արձագանքի մասին ի՞նչ կասեք: Կա՞ մի դիտողություն, գնահատանք, խոսք, որ լավագույնս բնորոշել է այն, ինչ արել եք (խոսքը «ՈՒնայնիկների» մասին է):
-Գրքի շնորհանդեսին ջերմ, նույնիսկ շատ ջերմ արտահայտվեցին գրականագետներ Հասմիկ Հակոբյանը և Արքմենիկ Նիկողոսյանը, գնահատանքի խոսքեր շռայլեց իմ պաշտելի բանաստեղծ Հակոբ Մովսեսը: Վերջինիս բնորոշմամբ` իմ բանաստեղծությունները տիպիկ Գյումրվա ավանդույթներով հղացված գործեր են՝ միաժամանակ և՛ տխուր, և՛ ուրախ, երբ լացն ու խնդությունը հաջորդում են իրար: Նա հավաստիացրեց, որ ավելի հանգամանալից կանդրադառնա իմ բանաստեղծություններին գրավոր:
Արքմենիկ Նիկողոսյանը որպես դիտողություն նշեց, որ իմ բանաստեղծությունները ոչնչով չեն տարբերվում ֆեյսբուքյան իմ գրառումներից կամ հակառակը, և այդտեղ նա լուրջ վտանգներ է տեսնում, բայց ես չորսացի, թե ինչ վտանգների մասին էր ակնարկում գրականագետը:
-Ձեր առաջին բանաստեղծությունը հենց վերնագրի ընտրության մասին է, այնուամենայնիվ, ինչու՞ ունայնիկներ:
-Ցանկացած գրքի վերնագիր առաջին հերթին պետք է լինի լավ հիշվող և տպավորիչ, այն գրողի այցեքարտերից մեկն է նաև: Այս առումով ունայնիկներ անունը վատը չէ:
Հետո ես ուզեցի գրել այնպիսի բանաստեղծություններ, որոնք բանաստեղծության լուսանցքից առայժմ անդին լինեն. շատ քչերը կհամարձակվեն գրել այնպես, ինչպես ես, առաջին հայացքից նույնիսկ կարող է թվալ, որ իմ գրածներն ընդհանրապես ոչ մի կապ չունեն պոեզիայի հետ: Ես ուզեցի գրել ունայն, անհեթեթ, բայց հետաքրքիր և մեր պոեզիայի երկնակամարն ընդլայնող բանաստեղծություններ:

-Սա ձեր հինգերորդ գիրքն է, նախորդներից ինչո՞վ է տարբերվում:

-Այս հարցին թող պատասխանեն գրականագետները և քննադատները, ինձ համար անտանելի դժվար կլինի հստակ և ճշգրիտ պատասխանելը:

-Ի՞նչ է տալիս իրեն՝ բանաստեղծին, գրքի ծնունդը:

-Ավարտվում է մի շրջափուլ, որից հետո սկսվում է նորը: Երբ գիրքը կոկորդիդ է նստում և սկսում խեղեդել՝ հասկանում ես, որ նրան բաց թողնելու ժամանակն է:

Ձևակաերպեմ այսպես՝ ինչպե՞ս կզգա իրեն 10-րդ ամսում գտնվող հղի կինը:

-Ո՞ր տարիներին են գրվել գրքում տեղ գտած գործերը:

-Երեք տարիների ընթացքում է գրվել այս գիրքը, անմիջապես Գևորիկներից հետո, որ այս մեկի կենսաբանական հայրն է:

-Դուք ավարտել եք ԵՊՀ կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետը: Հետաքրքիր է՝ որոշակի կապ կա՞ մաթեմատիկայի ու պոեզիայի միջև: Թե՞ լրիվ տարբեր աշխարհներ են: Ասում են, որ տարբերվում են ֆիզիկների, մաթեմատիկոսների գրականությունը: Ինքներդ ինչպե՞ս կբնորոշեք այս «տարբերությունը»:

-Պոեզիան, գրականությունը մասնագիտությունների առումով տարբերակում չի դնում: Պոեզիան ինքն է ընտրում՝ ում ինչ տեքստ հուշի:

Սակայն մաթեմատիկոսների ստեղծած գրականությունը լակոնիկ է և A-ից B ստեղծագործական ճանապարհն այն փորձում է անցնել ամենակարճ ճանապարհով:

Ի վերջո նրանք նույն բանն են՝ երկուսն էլ վերացարկում են:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ