«ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ԼՈՒԾՈՒՄ ՉԷ. ՑԱՆԿԱՑԱԾ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՑ ՀԵՏՈ ՆՈՐԻՑ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ Է ՍԿՍՎՈՒՄ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար ԳԱԼՈՒՍՏ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ
«ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՅՍՕՐ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ՀԱՋՈՂԱԿ ԽԱՆՈՒԹՊԱՆԻ ՄԵՋ Է ԻՐ ԻԴԵԱԼԸ ՏԵՍՆՈՒՄ»
-ԱԺ-ն առաջին ընթերցմամբ ընդունեց լեզվի մասին և հանրակրթության մասին օրենքներում փոփոխությունների նախագիծը: Ձեր կարծիքով` օտարալեզու դպրոցները հայ հասարակության մեջ արդարացվա՞ծ են, հնարավո՞ր է այդպիսի դպրոցներ աշխատեցնել Հայաստանում` ոչ միայն ֆինանսական, այլև զուտ ուսումնակրթական առումով:
-Գարնանային նստաշրջանում քննարկված օրինագծերից լեզվի և հանրակրթության մասին օրենքներում փոփոխության օրինագիծն արժանացավ հասարակական ամենաբուռն քննարկման` և՛ ճիշտ, և՛ սխալ մեկնաբանություններ ստանալով: ՈՒրախալի է, որ նման վերաբերմունք կա լեզվի նկատմամբ: Բայց քննարկումներն այնքան բուռն էին, որ մարդիկ միմյանց չէին լսում` փորձելով իրարից հայրենասեր երևալ: Կառավարությունը նախ ներկայացրել էր օտարալեզու դպրոցների ստեղծման նախագիծ. և՛ քաղաքական դաշտում, և՛ քաղաքական դաշտից դուրս կային մարդիկ, որ կողմնակից էին օտարալեզու դպրոցներին: Առաջին ընթերցմամբ ընդունված օրինագիծն արդեն ոչ թե օտարալեզու դպրոցի մասին է, այլ այլընտրանքային: Առաջներում էլ, երբ 9-րդ դասարանն ավարտում էին, ամեն մեկն իր գլխի տերն էր` կարող էր ուսումը շարունակել այլ երկրում, մեր երկրում, և չշարունակել: Խնդիրը այբուբենն էր` ո՞ր այբուբենով երեխաները պետք է իրենց ուսումը ստանան:
-Խնդիրը լեզվամտածողությա՞ն ձևավորումն էր:
-Լեզվամտածողությունը համակարգվում է դպրոցում, բայց ձևավորումն ընտանիքից է սկսվում: Երբ երեխան կարդում է և կարողանում է կարդացածը վերարտադրել, կարողացել է իր արմատների լեզվամտածողությունը վերցնել: Երկու մասնավոր դպրոցների մասին է խոսքը, որոնցից յուրաքանչյուրի գործունեությունը 50-60 միլիոն եվրո է պահանջում: Ես չեմ կարծում, որ կրթական ոլորտում ներդրողը բիզնես օգուտներ քաղի, տասնյակ տարիներ են պետք ներդրած գումարները վերադարձնելու համար: Օրենքի ընդունումից հետո 2-3 տարի նվազագույնը պահանջելու է կիրարկումը` շենքից մինչև մանկավարժական կադրերի հարցերը լուծելու համար: Մենք շատ ենք վիճում դպրոցի հետագա ճակատագրի մասին, բայց հայ ընտանիքներում ավելի շատ պիտի մտածեն ոչ թե ինչ մասնագիտություն ստանա երեխան, այլ ում նմանվի: Կրթությունը միայն շատ լեզուներ կամ լեզուները շատ լավ իմանալը չէ, կարևորը` ինչպես է երեխան պատրաստվում կյանքին:
-Այսօրվա մշակութային, քաղաքական, տնտեսական վիճակը, բարոյահոգեբանական մթնոլորտը հնարավորություններ տալի՞ս են իդեալներ գտնելու:
-Հասարակությանը պիտի նախապատրաստել, իհարկե, բայց իդեալներ միշտ էլ կան: Միշտ էլ կան ընդօրինակման արժանի մարդիկ մեր կողքին: Բայց հասարակությունն այսօր ավելի շատ հաջողակ խանութպանի մեջ է իր իդեալը տեսնում: Դրա մեղավորությունը ոչ թե հայալեզու կամ օտարալեզու կրթությունն է, այլ հասարակությունը, կյանքը: Մենք պիտի մտածենք ոչ թե այն մասին, որ դպրոցները շատ բարձր մակարդակ ունենան, բոլոր շրջանավարտները գիտնական դառնան, այլ հասարակությունը պիտի նմանվի հեղինակություններին` բանաստեղծներին, գրողներին, նկարիչներին... Եթե հասարակությունն այսօր չի ուզում Չարենց ու Թումանյան դառնալ, խնդիրը միայն դպրոցինը չէ: Ես կարծում եմ` հանրակրթության մասին օրենքում նաև պիտի գրվեր` ինչքանով պիտի արտադասարանական միջոցառումները հայանպաստ լինեն: Վտանգն այն չէ, որ առարկաները դպրոցում օտար լեզվով են դասավանդվելու, այլ Թումանյանի տարելիցը նշվելո՞ւ է, Նարեկացին հասկացվելո՞ւ է, Մեծարենց սովորելո՞ւ են, Չարենցի հոբելյանը հիշվելո՞ւ է: Այսօր բոլորն ուզում են սովորել սոցիալական խնդիրները լավագույնս լուծելու համար, բայց ոչ մեկին չի հետաքրքրում Թումանյանի, Չարենցի, Տերյանի ապրած կյանքն ու գրական ժառանգությունը: Ինչքան շուտ հասարակությունը դա ընկալի, այնքան արագ ու բարենպաստ լուծումներ կգտնվեն: Դա շատ մեծ ու շատ դժվար խնդիր չէ, ընդամենը պիտի դռան շեմից դուրս գալուց հետո իրականությունը տեսնենք այնպիսին, ինչպիսին պատկերացնում ենք ապագան: Ի՞նչ է նշանակում ապագա հայկական մտածողությամբ: Դպրոց հասկացությունը չի սահմանափակվում հայ գրականությունն են լավ սովորում, թե մաթեմատիկան հարցով, այլ պատասխան է տալիս այն հարցին, թե ինչպիսի՞ն պիտի լինի մեր կյանքն ապագայում, ո՞ւմ միջոցով է այդ ապագան կերտվելու ու այդ կյանքը ստեղծվելու: Խնդիրն ապագա քաղաքացու կողմնորոշումն է, իսկ հիմա դպրոցն ընկալվում է բուհի առաջին աստիճան: Ամբողջ աշխարհն արդեն այլ ճանապարհով է գնում, իսկ մեզ մոտ դեռ հարց է դառնում` ինչո՞ւ են հայերենից ցածր ստանում, թեստերը միջինացրեք, բարձր ստանան, բարդացնում եք գիտնականների աստիճանի, ցածր կստանան: Աշխարհում ընդունված է` մարդը վճարում է, որ սովորի, ընդունելությունը պիտի հեշտ լինի, ուսումը` դժվար: Դիմորդը պիտի մտածի` որ ընդունվեց, կարող է և չավարտել, իսկ մեզ մոտ ընդունելությունը դժվար է, սովորելը` ընդունվեց-կավարտի համակարգով: Մենք հողի կարոտ ունենք, լեզուն մեզ համար հողի արժեք ունի: Պետությունը հողն ու լեզուն պահելու համար է` դա պետք է հիշել: Լավ հայերեն իմանալը լավ հայրենասեր լինել չի նշանակում դեռ: Հայրենասիրությունը քո ներսում պիտի լինի իդեալի տեսքով, ու դպրոցը պիտի այդ իդեալը ձևավորի:
-Օրինագծի քննարկումն առիթ դարձավ, որ բարձրաձայնվի այն, ինչ կուտակվել էր 20 տարում. բուն հարցը դրվեց մի կողմ ու մարդիկ սկսեցին ինքնարտահայտվել` ինչո՞ւ:
-Իհարկե, դա շատ դրական է, եթե կան հարցեր, պիտի բարձրաձայնվեն, պիտի պարզաբանվեն, բայց մասնագիտության շրջանակներում: Ապարդյուն է քաղաքականություն խաղալ այնտեղ, ուր պահանջվում են մասնագիտական լուծումներ: Մարդիկ վերջ-առաջ պիտի իրենք իրենց հաշիվ տան` ո՞ւմ են ուզում նմանվել, ո՞ւմ պիտի իրենց սերունդները նմանվեն` Անդրանիկի՞ն, Նժդեհի՞ն, Տերյանի՞ն, Սարոյանի՞ն...
-Գուցե դպրոցի խնդիրը ոչ միայն սովորեցնելն է, այլև սովորել սովորեցնելը: Հավաքական այն կերպարը ստեղծելը, որը պիտի կյանքում առաջ տանի:
- Դա ոչ միայն դպրոցի խնդիրն է, այլև պետության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է: Ո՞Ւմ միջոցով հասարակությունը պիտի կարողանա ապագա ստեղծել: Կողքինդ ինչքան էլ հանճարեղ մարդ լինի, դու նրա ժամանակակիցն ես, հարգում, ընդունում ես նրան, բայց հասարակությունը միշտ էլ նախապատվությունը տալիս է նրանց, ովքեր ավանդապահ են, իդեալների պահակը: Իսկ իդեալների շտեմարանը հայ իրականության մեջ շատ մեծ է, բոլոր ոլորտներում: Եթե հայկական դպրոցում աշակերտը չի մտերմացել հայ գրողների հետ, ի՞նչ հայկական մտածողության մասին է խոսքը: Իհարկե` կարևորը սովորել սովորեցնելն է:
«ԱՅՑԸ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔ ԷՐ, ԱՅՑԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐՆ ԱՎԵԼԻ ԶԳԱԼԻ ԵՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐՈՒՄ»
-Ձեր կարծիքով` ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի այցը Հայաստան հայ-թուրքական հարաբերություններում, Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման գործընթացում ինչ-որ բան փոխելո՞ւ է:
-Տարածաշրջանի նկատմամբ ուշադրությունը և խնդրի լուծման հետաքրքրությունը բազմապատկվել է, դա և՛ Հիլարի Քլինթոնի այցն էր վկայում, և՛ եռանախագահների հայտարարությունը: ԱՄՆ-ի պետքարտուղարն այցելեց Հայաստան, դա գլխավորն է, մնացած բոլոր խնդիրներն անընդհատ քննարկման գործընթացում են: Այցը վերաբերմունք էր, այցի արդյունքներն ավելի զգալի են տարածաշրջանային խնդիրներում: Բոլոր երկրներին անհրաժեշտ է կայուն մթնոլորտ Հարավային Կովկասում, միևնույն ժամանակ` նկատելի չէ հավասարակշիռ վերաբերմունք. կայունություն ստեղծելու պարագայում յուրաքանչյուրն ուզում է իր կնիքն ու ազդեցությունը թողնել: Ե՛վ Ղարաբաղի հարցի, և՛ հայ-թուրքականի, բնականաբար, բոլոր խնդիրների մասին էլ պիտի խոսվեր և խոսվեց: Չեմ կարծում, որ որևէ շտապողականություն է դրսևորվում:
-Այնուհանդերձ` եռանախագահների հայտարարության մեջ էլ արագացումը դրսևորված է` եթե առաջարկում են խաղաղության համաձայնագիր մշակել, ուրեմն հարցը հնարավորինս արագ լուծված տեսնել են ուզում:
-Եռանախագահների հայտարարության ամբողջ մոտիվացիան այն է, որ խնդիրը Ղարաբաղի բնակչությունը պիտի լուծի, այսինքն` ազգերի ինքնորոշման իրավունքի խնդիրն է: Կասեք` ինչո՞ւ է նշված տարածքների հանձնումը: Իսկ ո՞վ պիտի տարածքները հանձնի: Հայաստանը Ղարաբաղի ազատագրության երաշխավորն է, ոչ թե տարածք վերցնողը կամ հանձնողը, ուրեմն ո՞վ պիտի տարածքները հանձնի: Պարզ է, չէ՞, որ Ղարաբաղը պիտի կարգավիճակ ունենա, որ բանակցի` տարածքները հանձնի կամ չհանձնի: Առաջին պլանում Ղարաբաղի կարգավիճակն է: Իսկ ինչո՞ւ է «օկուպացված» բառը գրված: Առաջ խոսքն ընդհանրապես օկուպացիայի մասին էր, այսօր նշվում է Ղարաբաղին հարող տարածքների օկուպացիան: Ես կարծում եմ` դա ավելի շատ Ադրբեջանի ներքին սպառման համար է, մեզ համար քննարկելի չեն «օկուպացված տարածքներ», «տարածքների հանձնում» հասկացությունները: Հետո` մեր իրավունքն էլ չէ, Ղարաբաղում ապրող ամբողջ ժողովրդի իրավունքն է: Կամ նշվում է փախստականների հարցը` ո՞ւր բերել փախստականներին, կարգավիճակ պետք է լինի, չէ, ո՞ւր են գալիս փախստականները:
-Ովքե՞ր են այդ փախստականները, որտե՞ղ են, քանի՞սը, ներքի՞ն տեղահանվածներ են, որտե՞ղ են հիմա ապրում, որտե՞ղ են ծնվել ու ընդհանրապես միֆակա՞ն են` իբրև քաղաքական փաստարկ, թե՞ իրական մարդիկ են:
-Այդ բոլոր հարցերը կան, բայց և ո՞ւր պիտի գան այդ փախստականները, հարևան պետությո՞ւն, նրանց իրավունքների պաշտպանությունը ո՞ր օրենքով և ո՞վ պիտի անի: Ղարաբաղից ընդամենը 30000-ից պակաս ադրբեջանցի է հեռացել... Ես կարծում եմ, որ ազգային խնդիրներում ընդդիմություն-իշխանություն չպիտի լինի: Ընդդիմությունն անընդհատ փորձում է իշխանությունների կողմից սայթաքումներ գտնել, իշխանությունն էլ ուզում է չարձագանքել, ընդդիմությանը դաշտից դուրս թողնել: Ղարաբաղի հարցում ի՞նչ ընդդիմություն, ի՞նչ իշխանություն:
-Եռանախագահների հայտարարության մեջ ո՞րն է մեզ համար ամենամեծ վտանգը, իրո՞ք կա արագացում, և հնարավո՞ր է մինչև տարեվերջ խաղաղության համաձայնագրի ստորագրում:
-Մեզ համար ամենակարևորը Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցն է, մինչև այդ հարցը չպարզվի, որևէ այլ հարց հնարավոր չէ քննարկել: Կարգավիճակի շուրջ համաձայնությունից հետո պիտի բաց բանակցություններ շարունակվեն` արդեն Ղարաբաղի հետ:
-Տարիներ շարունակ Ադրբեջանն ասում է, որ տարածքային ամբողջականությունը չի խախտվելու և առավելագույնը Լեռնային Ղարաբաղին տրվելու է բարձր ինքնավարություն, չի՞ ստացվում փակուղի:
-Բնականաբար, ադրբեջանական կողմը բանակցելու դրսևորումներ էլ ցույց չի տալիս, պարզապես կանգնել է մի կետի վրա` տարածքներն իմն են, և պնդում է` այդպես չլինի, պատերազմ ենք անելու, բայց, բացի նրանցից, մեծ աշխարհ կա, միջազգային հանրություն կա: Այդ ապտակները, որ փորձում են Ադրբեջանի կողմից մեզ վերագրել, երեք պետություններին են վերաբերում, որովհետև իրենք են երաշխավորը: Կարծում եք` գերտերություններն անընդհատ պիտի տանե՞ն այդ խաբկանքները: Աշխարհը ձգտում է կայուն պրոցեսների, և ժողովրդավարական արժեքային համակարգը ստեղծվել է այդ նպատակով: Գոնե վերջին մեկուկես տարում չկա որևէ միջազգային համաժողով, որտեղ չքննարկվի հայկական հարցը, սա կարևոր ցուցանիշ է:
-Այո, քննարկում են, բայց արդյունքները... Ադրբեջանը հասավ ՄԱԿ-ի բանաձևերին, Եվրախորհրդարանի որոշմանը, ԵԽԽՎ-ի, որտեղ Հայաստանը ներկայացվում է ագրեսոր, ու տարածքներն էլ պահանջվում է ազատել... Մեզ պե՞տք են այդ քննարկումները:
-Բոլոր այդ քննարկումների ժամանակ ընդունված բանաձևերում, որոշումներում այնպես են անում, որ հավասարակշռություն պահպանվի` և՛ մեխին են խփում, և՛ նալին: Դրանք դիվանագիտական խաղի կանոններ են: Եվրախորհրդարանի բանաձևը, բացի մեկ կետից, բավականին դրական վերաբերմունք էր Հայաստանի նկատմամբ: Հայ-թուրքական չստորագրված արձանագրությունների վնասները մե՞նք ենք կրում, թե՞ միջնորդ երկրները, որոնք երաշխավորեցին գործընթացը: Թուրքիայի վերաբերմունքը մե՞զ է ապտակ, թե՞ նրանց: Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ը երաշխավորում էին խիստ ժողովրդավարական մի մոդել, որի դեպքում փակ սահմաններ պիտի չլինեն: Մենք ոչ շահել ենք, ոչ կորցրել, բայց միջազգային քաղաքականության օրակարգից խնդիրը դուրս չի եկել: Երբ ուզենան Թուրքիային հարվածել, այդ արձանագրությունները հիշելու են: Աշխարհը մոդելներով է շարժվում: Շատ հաճախ տնտեսական հարաբերությունները գալիս-ծածկում են ժողովրդավարական արժեքները: Ադրբեջանին ինչո՞ւ չեն մեղադրում, բոլորն էլ գիտեն Սումգայիթի ջարդերը, Բաքվի, որովհետև նավթ կա, գազ կա, որովհետև նրա հետ հարաբերությունները ձեռնտու են: Բայց երբևէ որևէ տեղ չի ասվել, որ ադրբեջանցիները հին ժողովուրդ են, իսկ հայերի մասին միշտ է ասվում` տարածաշրջանի հնագույն ժողովուրդ, աշխարհը դա ընդունում է, բայց տնտեսական շահերը պահանջում են իրենց հասանելիքը...
-Եթե քաղաքական լուծումներ չգտնվեն, հնարավո՞ր է, որ Ղարաբաղի հարցը ռազմական լուծում ստանա` շրջանցելով այն տնտեսական խնդիրները, որ ծագելու են Ադրբեջանի առաջ:
-Եթե Ադրբեջանն ի զորու լիներ պատերազմի, վաղուց սկսել էր: Այնպես չէ, որ մի գիշեր որոշում են ու առավոտյան հարձակվում: Իհարկե, պատերազմը բացառված չէ, բայց այսօր նման խնդիր չկա: Ադրբեջանը պատրաստ չէ պատերազմի: Եթե որսորդական հրացաններով կարողացանք մեր պատմական ճշմարտությունը հաստատել, հայրենասիրությունն էր, ադրբեջանական զինվորը ի՞նչը պիտի պաշտպանի:
-Իր «օկուպացված հայրենիքը»:
-Դա քարոզչություն է, ժողովուրդն այդպես չի մտածում: Մենք հաղթեցինք, որովհետև կռվում էինք մեր հողի համար, նրանք պարտվեցին, որովհետև ուզում էին մեր հողը վերցնել: Պատերազմը լուծում չէ, ցանկացած պատերազմից հետո նորից դիվանագիտական աշխատանք է սկսվում...
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ