Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Երբ 2015-ին սր­բա­դաս­վում էին Ե­ղեռ­նի զո­հե­րը, մտոք խո­նարհ­վում էր եր­կին­քը, մտա­ծում էինք` էլ եր­բեք ու եր­բեք թուր­քի յա­թա­ղա­նը չի շող­շո­ղա Հա­յոց տան վրա, ո­րով­հե­տև եր­կն­քում ար­դեն ու­նենք վկա­նե­րի այդ­պի­սի հոծ բազ­մու­թյուն, ո­րոնք բա­րե­խոս են այս հող ու ջրի, այն­տեղ վեր խո­յա­ցած վան­քե­րի, հողն իր ա­րյամբ ո­ռո­գած էթ­նո­սի հա­մար:

Ա­վա՜ղ: Յա­թա­ղա­նը կր­կին շո­ղաց: Մեծ աշ­խար­հը կր­կին չն­կա­տեց հա­յի տաք ա­րյու­նը: ՈՒ մենք կր­կին հայ­րե­նիք կորց­րինք… Այս ան­գամ Ար­ցախ ա­նու­նով:
Ցա­վը կրկ­նա­կի է, ո­րով­հե­տեւ միայն ար­տա­քին թշ­նա­մու հետ չէր մեր կռի­վը: Կռի­վը նաև մեր «ներ­քին մար­դու» (հանց կա­սեր Նժ­դե­հը) հետ էր, որն ա­մե­նադժ­վարն է հաղ­թա­հար­վում:
Բայց նախ ար­տա­քին թշ­նա­մուց: 91-ն էր. Հրանտ Մաթևո­սյա­նը վա­տա­ռողջ էր, հի­վան­դա­նո­ցում էր գտն­վում: Այ­ցե­լե­ցի նրան: Մի տե­սակ շփոթ­ված էր: Ին­ձա­նից ա­ռաջ նրան այ­ցե­լել էր ՀՀ վար­չա­պետ Վազ­գեն Մա­նու­կյա­նը: Շփոթ­ված Վար­պե­տը չդի­մա­ցավ`պատ­մեց իր և Վ. Մա­նու­կյա­նի զրույ­ցը:
-Լսի, Վազ­գենն ա­սում է` դր­սե­րում այս­պի­սի պլան կա` Մեղ­րին պի­տի մե­զա­նից վերց­նեն, տան Ադր­բե­ջա­նին, որ Նա­խիջևա­նի հետ Ադր­բե­ջանն ու Թուր­քիան կապ ու­նե­նան:
Ծի­ծա­ղե­ցի այդ մտ­քի վրա` չի կա­րող նման բան լի­նել:

Տա­րի­ներ հե­տո, երբ ար­դեն բա­ցա­հայտ խոս­վում էր Գոբ­լի այդ ծրագ­րի մա­սին, ես ան­վերջ «պտտ­վում» էի Հրան­տի շփոթ­մուն­քի ու իմ միամ­տու­թյան միջև: Հե­տո կր­կին մո­ռա­ցանք Գոբ­լի ու նրա չա­րա­բաս­տիկ` մե­տաք­սի ճա­նա­պարհն ա­պա­հո­վող, պան­թուր­քիզ­մի կա­մուրջ, Ի­րա­նը խա­ղից հա­նող, Մեր­ձա­վոր Արևել­քը Սո­վե­տի քան­դու­մից հե­տո «ձեռ­նա­սուն» դարձ­նե­լուն ուղղ­ված այդ ծրագ­րի մա­սին:
Մինչև հոկ­տեմ­բե­րի 27: Այդ օ­րե­րին կր­կին «վեր հառ­նեց» Գոբ­լի դի­վա­յին ծրագ­րի ուր­վա­կա­նը (գաղտ­նիք չէ, որ Վազ­գե­նը, Դե­միր­ճյա­նը` նրանց հետ մնա­ցած­նե­րը, զոհ դար­ձան նույն Մեղ­րու` Գոբ­լի «պրո­յեկ­տին»):

ՈՒ հի­մա, որ­քան էլ ցա­վա­լի, որ­քան էլ մր­մուռ պատ­ճա­ռող, 90-ա­կան­նե­րից ե­րե­սուն տա­րի անց` Գոբ­լի ծրա­գի­րը կյան­քի կոչ­վեց… Ար­ցա­խի կորս­տի հաշ­վին, երբ մեծ տե­րու­թյուն­նե­րը կր­կին հա­յի հաշ­վին գծե­ցին ի­րենց քար­տեզն ու սա­պո­գի տե­ղը…
Իսկ այդ­պես, ո­րով­հետև «ներ­քին թշ­նա­մին» բա­ցեց հա­յոց ամ­րո­ցի դռ­նե­րը նրանց ա­ռաջ:
Այն, որ այս իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը հա­տուկ ա­ռա­քե­լու­թյամբ էին ե­կել` Ար­ցա­խը հանձ­նե­լու, մեկ ան­գամ չենք ա­սել: Բայց այն, ինչ «ստա­ցանք», վեր է մարդ­կա­յին երևա­կա­յու­թյան բո­լոր սահ­ման­նե­րից (եր­նե՜կ քեզ, Վար­պետ, որ չտե­սար այս ա­մե­նը):
Հա­վա­տա­րիմ մնա­լով մո­րա­տո­րիու­մի կա­նոն­նե­րին, այս օ­րե­րին եր­բեք չենք «խցկ­վել» մա­տի ու մա­տա­նու ա­րան­քը` հա­նուն դիր­քե­րում կանգ­նած մեր տղա­նե­րի, հա­նուն «փոք­րիկ, ապ­րուս­տը նսեմ» մեր հայ­րե­նի­քի:

Եվ այ­նու­հան­դերձ, ցայ­սօր ա­կանջ­նե­րիս մեջ խշ­շում է հար­ցը. ա­յո, այս իշ­խա­նու­թյունն ա­թոռ էր ստա­ցել հա­նուն Ար­ցա­խի. դա էր պատ­ճա­ռը, որ հա­զար ու մի տե­սակ խա­ղեր, նա­զեր, «շպա­գատ­ներ» էին կա­տար­վում ար­ցա­խյան խնդ­րի իշ­խա­նա­կան` «սե­փա­կան կե­տի» շուրջ, ուր չկար կոն­ցեպտ, սկզ­բունք, ուր սուտն ու մա­նի­պու­լյա­ցիան միակ ու­ղե­ցույցն էին, ինչ­պես մնա­ցյալ հար­ցե­րում:
Բայց թույլ տամ ինձ վար­կա­ծել. այն, ինչ տե­ղի ու­նե­ցավ, կար­ծում եմ, անս­պա­սե­լի էր նաև օր­վա «ա­թո­ռիս­տի» հա­մար. իր կիր­թի հետ նա, ըստ ա­մե­նայ­նի այլ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­ներ ու­ներ, սա­կայն տա­րած­աշր­ջա­նա­յին ի­րա­վի­ճա­կը, մյուս` գլ­խա­վոր թուր­քի` Էր­դո­ղա­նի խա­ղին միա­նա­լը, պրո­յեկ­տա­վո­րու­մը փո­խե­ցին ամ­բող­ջո­վին:

Նախ­նա­կան «պրո­յեկ­տա­վո­րու­մը» հետևյալն էր. կայ­ծակ­նա­յին պա­տե­րազմ, հինգ շր­ջան­նե­րի վե­րա­դարձ, տա­րածք­ներ` խա­ղա­ղու­թյան դի­մաց պայ­մա­նագ­րի ստո­րագ­րում: Հի­մա հար­ցա­կան է, Նի­կոլն ի սկզ­բա­նե տե­ղյա՞կ է ե­ղել, որ իր տե­րե­րի հա­մար Գոբ­լի ծրագ­րի կյան­քի կո­չու­մը կե­նաց-մա­հու խն­դիր էր, ո­րի դի­մաց էլ Ռու­սաս­տանն ա­րագ «տե­ղա­վո­րեց» իր խա­ղա­ղա­պահ­նե­րին, իսկ Ադր­բե­ջա­նը թա­թը դրեց Ար­ցա­խի մար­գա­րի­տի` Շու­շիի վրա…
Ի դեպ, Դա­վիթ Շահ­նա­զա­րյանն ա­սում է` Շու­շին հնա­րա­վոր չէ գրա­վել, Շու­շին հնա­րա­վոր է միայն հանձ­նել. «Շու­շին հան­ձն­վել է»,- հա­վե­լում է նա (ժա­մա­նա­կը կպար­զի, այդ­պես է, թե ոչ, ին­չու՞, ո­րով­հետև չկա բան, որ չգա լույ­սի մեջ), թե շատ բան սր­բագր­վել է հըն­թացս:
ՈՒ որ այդ­քան բան հանձ­նե­լու էինք, ին­չու՞ այդ­քան կյան­քեր զո­հա­բեր­վե­ցին. ախր ա­րյու­նը խո­սում է, ինչ­պես խո­սում է Կա­յե­նից սպան­ված Ա­բե­լի ա­րյու­նը` ցայ­սօր… Ախր ա­ռանց այն էլ` Ար­ցախն այլ աու­րա ու ո­գի ու­նի. այն­տեղ հո­ղը ա­ռանց այն էլ խո­սում է ա­րյան լեզ­վով` մեր տղեր­քի` 90-ա­կան­նե­րին թափ­ված…

Եր­կի­րը 18-ից հե­տո պա­տու­հաս­ված է. իր պլան «ա»-ն` Հա­յաս­տա­նի ողջ ներ­քին կյան­քը եր­կա­տել, քա­ռա­տել, հոգևոր, ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը, ինս­տի­տուտ­նե­րը քան­դել-քայ­քա­յել, թշ­նա­մու­թյուն սեր­մա­նել, ի­րա­վա­կան, կր­թա­կան, քա­ղա­քա­կան ո­լոր­տը ոչն­չաց­նել, այս իշ­խա­նու­թյու­նը ի­րա­կա­նաց­րել էր «նա բիս»: Պլան «բ»-ն` ծաղ­կուն, շեն, ապ­րող Ար­ցա­խը այդ­քան խայ­տա­ռակ, ող­բեր­գա­կան հանձ­նե­լը, նույն­պես ի­րաց­վեց` հա­նուն իր օ­տար տե­րե­րի: «Մար­դը» հի­մա ի­րա­կա­նաց­նում է պլան «գ»-ն` հրա­ժա­րա­կան չի տա­լիս, ո­րի ար­դյուն­քում կա­րող է կյան­քի կոչ­վել պլան «դ»-ն` քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մը… Կա­տար­ված ձեր­բա­կա­լու­թյունն­նե­րը դրա վառ վկա­յու­թյունն են:
Հու­սանք, հա­վա­տանք, ա­ղո­թենք` սր­բա­դաս­ված վկա­նե­րի բազ­մու­թյու­նը, այ­նու­հան­դերձ, թույլ չի տա դա տե­ղի ու­նե­նա. չի լի­նի մեկ այլ Վար­պե­տի ա­սած`
Մեր կյան­քի հի­մերն
ան­դունդ­ներն ըն­կան,
ՈՒ ար­նոտ մի­գում
ճար­ճա­տում են դեռ…

Կար­մեն ԴԱՎ­ԹՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Ա՜խ, եր­նեկ էս նոր տա­րին
• Երեք նա­խա­գահ­նե­րի կո­դե­րը
• Աղոթարան
• Երեք նա­խա­գահ­նե­րի կո­դե­րը
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Երեք նա­խա­գահ­նե­րի կո­դե­րը
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Ո՞վ է նա
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Աղոթարան
• Но ставки сде­ла­ны, госпо­да!
• Ռի­տա Ա­լեք­սանդ­րով­նա, վեր տար քեզ հետ Ար­ցա­խի հա­մար մեր նա­հա­տակ ՏՂԵՐ­ՔԻՆ...
• Աղոթարան

Մեկնաբանություններ