«ՄԵԿ ԳՄԲԵԹԻ ՏԱԿ»

Ս.թ. մայիսի 13-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում տեղի ունեցավ Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի համերգը` միջազգային մրցույթների դափնեկիր Հարություն Արզումանյանի ղեկավարությամբ: Մենակատարներն էին «The Los Angeles Colaboration» դուետը` ի դեմս դաշնակահար Դուեյն Ֆանդերբըրկի և ջութակահար Ալեքս Ռասելի, որը գործում է 2000 թվից: Երևանյան համերգին մասնակցում էր նաև միջազգային մրցույթի դափնեկիր, թավջութակահար Լևոն Առաքելյանը: Մեր հյուրերը երկրորդ անգամ էին Հայաստանում և, ինչպես խոստովանեցին «ՎԷՄ» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում, արդեն հասցրել էին նկատել հայկական պատմական և ճարտարապետական հուշարձանների վեհությունը և մեր երաժիշտների բարձր արվեստը:
Երեկոն բացվեց պրեմիերայով` Մոցարտի ռե-մաժոր կրկնակի կոնցերտով: Այս կոնցերտը, սևագրությունների հիման վրա, ավարտին է հասցրել անգլիացի կոմպոզիտոր Ֆիլիպ ՈՒիլդին (ծնվ. 1949 թ.):
Մոցարտին լսելիս հաճախ եմ մտաբերում բանաստեղծ Սումիտրանանդան Պանտի հետևյալ խոսքերը. «Ես` գեղեցիկի երգիչս, ցնցված ձեր գեղեցկությամբ, համրանում եմ, ո˜վ երկնամերձ Հիմալայներ»: Ահա այդպես զմայլված, Մոցարտի երաժշտությամբ սքանչացած` նվագում էին երաժիշտները, հատկապես կոնցերտի երկրորդ մասը, որտեղ գալարափողի և մյուս փողայինների ձգվող (դամ) հնչյունապաստառը ջութակն ու դաշնամուրը զարդարում էին իրենց նախշերով: Պատահական չէ, որ մեծ դիրիժոր Բրունո Վալտերը նշում էր, որ Մոցարտի ադաջոներում է բացվում ու փթթում այդքան հազվագյուտ «երաժշտածաղիկը»: Ահա մենք ևս ականատես էինք այդ ծաղկի բացմանը: Ինչպես հաճախ է լինում Մոցարտի արվեստում, այդ ծաղիկը ծաղկում է անդունդի եզրին` կոնցերտի 1-ին մասի խաղացկուն տրամադրությունից հետո և 2-րդ մասի դրախտային երաժշտության մեջ հանկարծ հայտնվում է մահվան տեսիլքը (մինորային դրվագը): Հենց սա է Մոցարտի հանճարի ամենաբնորոշ և ամենազորեղ հատկությունը` միահյուսել կյանքը և մահը: Տեղին է հիշել Մոցարտին բնութագրող ամենադիպուկ արտահայտություններից մեկը. «in tristitia hilaris, in hilaritate tristis» (տխրության մեջ` ուրախ, ուրախության մեջ` տխուր): Այստեղ խոսքը ոչ այնքան անձնական, առօրեական տրամադրության մասին է, որքան տիեզերական ողբի և հավիտենական կյանքի հակադրամիասնություն, որը հանճարեղ կերպով արտացոլվել է դեռ տասներորդ դարում սբ. Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» աղոթագրքում:
Մոցարտը Մոցարտ չէր լինի, եթե ողբերգական դրվագից հետո գալարափողի «ոսկե դարձվածով» չվերականգներ երանավետ տրամադրությունը և կոնցերտի 3-րդ մասի բերկրալից շուրջպարում չվերագտներ կորսված դրախտը…
Համերգի առաջին բաժինն ավարտվեց իռլանդական հոգևոր հիմներով, որոնք ջութակի, դաշնամուրի և նվագախմբի համար մշակել էր Դ. Ֆանդերբըրկը: Առաջին հիմնը` «Եղի՛ր իմ աչքերի լույսը», նման էր ընդհանրական աղոթքի: Այն մի համաժողովրդական տոնախմբություն էր` կենսուրախ ռիթմերով և երկնառաք փառաբանությամբ: Երկրորդը` «Հիսուսի խորունկ սերը», ավելի շատ ծածուկ, մտերմիկ աղոթք էր, ինչպես պատվիրանն է պահանջում. «…Մտի՛ր քո սենյակը, փակի՛ր քո դռները և ծածուկ աղոթիր քո Հօրը»: Ջութակի սրտառուչ մեղեդին, դաշնամուրի և նվագախմբի մեղմօրոր նվագակցությամբ, «մխացող քուլա-քուլա խունկերով» բարձրանում էր դեպի երկինք (Վ. Թեքեյան), և դաշնամուրի ու ջութակի բյուրեղյա ղողանջներն այս երկնամերձ ձայնակայքում նմանվում էին երկու սերովբեների փոխկանչի, մի բան, որ տարածված էր միջնադարյան հոգևոր երաժշտության մեջ:
Համերգի երկրորդ բաժնի սկզբում Հայաստանում առաջին անգամ հնչեցին Բեթհովենի «Աթենքի ավերակները» և «Արքա Ստեֆան» նախերգանքները: Սրանք կոմպոզիտորը կերտել է թատերական ներկայացման համար (1811 թ.), որտեղ գովերգվում է հունգարացի արքան ու ներկայացվում «Աթենքի ավերակները» ալեգորիան:
Հունգարական մթնոլորտ ստեղծելու համար կոմպոզիտորն օգտագործել է չարդաշ պարի տարրերը: Ավերիչ թուրքերին բնութագրող քայլերգում Բեթհովենը կիրառել է այսպես կոչված «ենիչերական» երաժշտություն: Նկատի ունենք օսմանյան բանակում գործածվող հարվածային և փողային գործիքների սուր հնչողությունը: Այս ամենը պատկերավոր ու վառ կերպով վերարտադրվեց ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի կողմից:
Համերգի վերջում հնչեց Բեթհովենի Եռակի կոնցերտը` գրված ջութակի, թավջութակի, դաշնամուրի և նվագախմբի համար: Կոնցերտը հորինվել է 1803-1804 թվերին, նույն շրջանում ստեղծվել են նաև «Հերոսական սիմֆոնիան», «Ավրորա» և «Ապասիոնատ» դաշնամուրային սոնատները, «Ֆիդելիո» օպերան և այլն: Եթե Մոցարտի Կոնցերտն իր գունագեղությամբ նմանվում է գեղանկարի, ապա Բեթհովենի մեծակերտ Եռակի կոնցերտը «ժայռակոփ քանդակ» է, սֆինքս: Անդրադառնալով Բեթհովենի երաժշտության ազդեցությանը` Ռոմեն Ռոլանը վկայակոչում է Օտտո Բիսմարկի հետևյալ խոսքերը. «Եթե ես հաճախ լսեի «Ապասիոնատը», ապա խիզախներից խիզախը կդառնայի»: Ի դեպ, այն հարցին, թե մեկ սրտում ինչպես կարող են գոյակցել և «Ապասիոնատը», և «Հերոսական սիմֆոնիան», և Եռակի կոնցերտը, Ալեքս Ռասելը պատասխանել էր. «Հանճարի սիրտը ի զորու է տեղավորելու, ներդաշնակելու կյանքի հակապատկերները, բևեռները»…
Կոնցերտում պատկերված են նյութաշխարհի շղթաներից և, կարելի է ասել, ադամական մեղքից ձերբազատված մարդու հոգու ճախրանքը, ոգու հաղթահանդեսը: Երեք նվագարանների ներդաշնակությունը միմյանց և նվագախմբի հետ մարմնավորում է սիրո, գեղեցիկի և եղբայրության գաղափարը, որը պիտի տիեզերահռչակվեր 9-րդ սիմֆոնիայում։ Ինչպես նշվեց, նման հաղթանակը ձեռք է բերվում պայքարի, ինքնահաղթահարման միջոցով, որը դրսևորվում է առաջին մասի մշակման բաժնում և երկրորդ մասի վերջում: Սակայն տոնախմբության վերահաս ալիքը ցրում է կայծակի պես հպանցիկ այդ վարանումներն ու խոչընդոտները, և ի վերջո, պոլոնեզի հանդիսավոր ռիթմերն ու կոչնակները ավետում են լույսի հաղթանակը: Հիշյալ ժամանակաշրջանի որոշ ստեղծագործություններում պայթուցիկ բախումներից խուսափելը Ռոմեն Ռոլանը բացատրում էր կոմպոզիտորի սիրահարվածությամբ ու ասում էր. «Սիրահարված առյուծը թաքցնում է ճանկերը»… Եռակի կոնցերտը կատարվեց բարձր մակարդակով, մեծ վերելքով, և այն ներդաշնակությունը, միաբանությունը, որը քարոզում է Բեթհովենը, զգացվեց նախ և առաջ մենակատարների և նվագախմբի միջև: Անշուշտ, մեծ դեր խաղացին նաև մաեստրո Արզումանյանի վարպետությունը, օպերային արվեստում ձեռք բերած նվագակցելու հմտությունը և բազմաբնույթ ստեղծագործությունների ամբողջացումը «մեկ գմբեթի տակ»:
Դանիել ԵՐԱԺԻՇՏ

Մեկնաբանություններ