Պետական մտածողության ի հայտ գալու պատմական պայմանները

Հինգերորդ գումարման Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանն ավարտվեց արտահերթի խոստումով: Տարօրինակ է, չէ՞, որ օրենսդիրներն ու գործադիրները երբեք չեն կարողանում տեղավորվել իրենց իսկ սահմանած նորմերի մեջ` մշտապես հերթական նստաշրջանի ավարտից հետո հրավիրվում են արտահերթ նստաշրջաններ ու նիստեր: Գուցե պետք է փոխե՞լ յուրաքանչյուր նստաշրջանում քառօրյաների թիվը, եթե աշխատանքը կա ու պետք է անել: Պետք է ընդամենը հաշվարկել: Ճիշտ հաշվարկել: Թե՞ կառավարություն-խորհրդարան օրինագծային ատկատը չի հաշվարկվում` կյանքի թելադրանքով:
Հաշվի առնվո՞ւմ է կյանքի թելադրանքը որևէ ոլորտում:
Ընտրություններից հետո, գուցե նույնպես տարօրինակ է, բայց իշխանությունն անընդհատ հարկադրված է եղել արդարանալ: Օրինակ` ինչո՞ւ չփոխվեց վարչապետը: Որովհետև նրա գլխավորած կառավարությունը լա՞վ է աշխատել: Եթե կառավարության բոլոր անդամները այդքան լավ կատարել են իրենց պարտականությունները` անելով հնարավորն ու անհնարը, ինչո՞ւ նրանց աշխատանքի արդյունքները չեն արտահայտվում ոչ կենսամակարդակի, ոչ բարոյահոգեբանական մթնոլորտի վրա, ոչ հասարակական, ոչ որևէ մեկիս անձնական կյանքում: Նոր կառավարություն նշանակվեց` իշխանությունը պիտի արդարանար` ինչո՞ւ խոստացված փոփոխությունները չեղան, մի քանի նախարարի փոփոխությունն ապահովելո՞ւ է կառավարության կուրսի խոստացված քաղաքականությունը` ուղղված ապահով Հայաստան ունենալուն: Մոլեգնում են մարզպետնե՞րը. իշխանությունը պիտի բացատրի, ինչո՞ւ իր կողմնակիցները չեն կարողանում իրար հետ լեզու գտնել խաղաղ պայմաններում ու դիմում են զենքի: Հետո պիտի արդարանա` ինչո՞ւ անկախ չէ դատական իշխանությունը Հայաստանում: Այլընտրանքո՞ւմ է երկրորդ քաղաքական ուժը, իշխանությունը պիտի բացատրի, թե ինչո՞ւ, ինչքա՞ն ու ի՞նչ գնով: Րաֆֆին այլևս չի՞ բարևում, մեղավորն իշխանությունն է: Ընդդիմությունը իր տեղում չէ` իշխանության մեղքն է: Ինչո՞ւ ենք բոլոր պահանջները ներկայացնում իշխանությանը:
Ի՞նչ դեր ունի հասարակությունը երկրում: Քաղաքացիական հասարակությանը նկատի չունեմ, որովհետև քաղաքացիական հասարակությունը ի բնե և ի պաշտոնե մի կառույց է, որ ոչնչի համար պատասխանատու չէ, թեպետ միշտ խոսում է իրավունքներից ու պարտականություններից` իր իրավունքներից և ուրիշների պարտականություններից: Բայց դա իր գործն է, որ լավ-վատ անում է` ըստ ֆինանսավորման ինտենսիվության ու տևողության: Նկատի ունեմ բուն հասարակությունը, որ ապրել-ապրում ու համառորեն չի հեռացել-չի հեռանում երկրից: Ի՞նչ է անում:
Ընդդիմության հարցում հաստատ իշխանությունը մեղավոր է` միանշանակ: Զարմանալիորեն Հայաստանի ընդդիմության որոշակի հատվածի համար ոգեշնչման աղբյուրն ու գոյության պայմանը իշխանությունն է: Առանց իշխանության կորչում են այդ ընդդիմության գոյության իմաստն ու նպատակը: Նրանք հռչակում են «հանուն» ու ապրում են «ընդդեմ» ոճով: Մասնավորապես ՀԱԿԿ-ը, որ իր համար էլ աննկատ ամբողջովին հեռացել է այն խնդիրներից ու սկզբունքներից, որոնց հռչակումով գոյացավ ու կայացավ և հիմա միանգամայն բարեհաջող իր խնդիրը նեղացրել, հարմարեցրել է խորհրդարանական ամբիոնի հնարավորություններին, այն է` «ապացուցել իշխանության սխալները, բացահայտել նրա հանցագործությունները ու նման գործընթացների շնորհիվ հասնել հանցագործ իշխանությունների հեռացմանը և պետական մտածողություն ունեցող ընդդիմության իշխանության գալուն», ինչպես ձևակերպում է Լևոն Զուրաբյանը: Հիշո՞ւմ եք` ինչ էր խոստանում նորընտիր պատգամավոր Զուրաբյանը համարյա մեկ տարի առաջ: Պատերազմ իշխանության դեմ ու ահեղադղորդ հաղթանակ: Ազգային ժողովի պատերն իսկ պիտի ցնցվեին ՀԱԿ-ի հարվածներից ու իշխանությունը պիտի ինքնափլուզվեր: Բայց ՀԱԿ-ը դարձավ ՀԱԿԿ, որ հավասարազոր էր ինքնափլուզման, իսկ իշխանությունը դեռ կա:

Եվ` մեծապես շնորհիվ իր դեմ «պայքարողների»: Պետական մտածողություն ունեցող ընդդիմության իշխանության գալը միակ պայծառ կետն է, որ կա Լևոն Զուրաբյանի մտապատկերում: Բայց նա խորապես մոլորվում է, եթե համարում է, որ ինքը կամ ՀԱԿԿ-ն որևէ կապ ունեն այդ ընդդիմության հետ: Միանգամայն հակառակը` գործնականում ՀԱԿԿ-ն այսօր պայքարում է ոչ թե իշխանության դեմ, այլ ընդդիմության: Միակ խնդիր ունենալով` վերահաստատել երբեմնի բացարձակ առաջատարի դիրքերը: Բայց եթե այն ժամանակ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը վերադարձել էր քաղաքականություն` պայքար հռչակելով «ավազակապետության» դեմ ու հանուն ժողովրդավարության, ընթացքում պարզվեց, որ իր և հանրության պատկերացումները թե՛ ավազակապետության, թե՛ ժողովրդավարության հարցում որոշակիորեն տարբերվում են: Պատճառների մասին այնքան է գրվել, որ իրապես անհեթեթ է նորից անցնել 2007-2008-2009-2010-2011-2012-2013 թվականների ոդիսականն իր կեռմաններով ու շրջադարձերով: Առաջին նախագահն ընտրեց պրագմատիզմը` ելնելով իշխանության գալու ու հրաժարականի իր պատճառներից ու փորձից, այդ գործընթացներում արտաքին ուժերի ներգործության արդյունքների ու հետևանքների տարբերությունից, և այսօր նա գործնականում հեռացել է քաղաքականությունից` իրեն վերապահելով հեռվից ուղղորդողի, խորհրդատուի կամ քաղաքական բառարանով` գորշ կարդինալի դերը, ում ձեռքում է իրական իշխանությունը, ձևականորեն լինելով ուրիշի ձեռքում: Բայց ամբողջ խնդիրը հենց դա է` կարդինալը կա, իշխանությունը չկա: Ավելին` չկա նույնիսկ դեպի իշխանություն տանող հաստատուն սանդուղքը. Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հերթական անգամ հեռացավ ժողովրդից, ժողովուրդը հերթական անգամ հեռացավ Լևոն Տեր-Պետրոսյանից: Երրորդ վերադարձ հազիվ թե լինի: Ոչ միայն տարիքի բերումով: Երկիրն է փոխվել, փոխվել է քաղաքական դաշտը, փոխվել է իշխանությունը, փոխվել է ժամանակը: Այլևս նախկին մեթոդներով իշխանության հասնել հնարավոր չէ: «Նման գործընթացներով հանցագործ իշխանության հեռացմանը հասնել» փորձող ՀԱԿԿ-ում լավ են հասկանում, որ այդ գործընթացը իշխանության հետ քաղաքականությունից հեռացնելու է իրենց: Հենց այդ պատճառով իրական պայքարը ոչ թե իշխանության, այլ ընդդիմության դեմ է ուղղում` համոզելու, ներշնչելու, որ իրենք են միակն ու աննմանը: Իր ամբողջ քաղաքականությունը ՀԱԿԿ-ն այսօր կառուցում է այդ առանցքի վրա. մենք ու միայն մենք ենք («մենք», այսինքն` ՀԱԿԿ-ն ու ԲՀԿ-ն, թեպետ հրապարակային քաղաքականության հարթակում այդ տանդեմը չի կայանում, որքան էլ աներկբա կամ անքակտ թվա ստվերային քաղաքականության մեջ) այսօր պայքարում իշխանության դեմ, իսկ ովքեր մեզ հետ չեն, ժողովրդի թշնամիներն են: Պարզ հարցը` «Իրենք ժողովրդի հետ ի՞նչ կապ ունեն», չի տրվում, համարվում է անհեթեթ ու անվայել: Մինչդեռ ամենալավն այդ հարցին պատասխանեց Րաֆֆի Հովհաննիսյանը` ընդամենը բարևելով և շատ ավելի արդյունավետ լինելով իր բարևային գործընթացներում, քան ավազակապետության կազմաքանդման ՀԱԿ-ի բարձրադղորդ երկխոսությունն էր իշխանության հետ այս ընթացքում: Քաղաքական ընդդիմադիր դաշտի ամայացման, վարկաբեկման, դիմազրկման իր քաղաքականությամբ ՀԱԿԿ-ը բնավ չի զիջում իշխանությանը: Ավելին` եթե իշխանությունը գոնե խոսքային մակարդակով ընդունում ու գնահատում է ընդդիմության (նույնիսկ ուժեղ ընդդիմության) անհրաժեշտությունը, ՀԱԿԿ-ը խոսքի ու գործի մակարդակում փորձում է համոզել, որ ընդդիմություն չկա: Իհարկե` իրենից բացի: ՈՒ ոչ միայն չկա, այլև չի կարող լինել: ՈՒ ոչ միայն չի կարող լինել, այլև պետք էլ չէ, որ լինի: Այդպե՞ս է արդյոք: Արդեն իսկ ՀԱԿ խմբակցության մեկամյա պատմությունը այդ հարցի խոսուն պատասխանն է: Ընդունեք, որ դա խիստ ձեռնտու է իշխանությանն ու հարմար: Իշխանությունը համարյա ջանք չի գործադրում խանգարելու պետական մտածողություն ունեցող ընդդիմության ձևավորմանը` այդ գործը բարեհաջող հանձնելով խորհրդարանական ընդդիմությանը: Շահում են երկուստեք` ինչո՞վ համագործակցություն չէ: Եվ եթե ՀԱԿԿ-ը շարունակի Ռոբերտ Քոչարյանի, Գագիկ Ծառուկյանի թաքնված ու անթաքույց փառաբանումը (ավազակապետության հրաշալի ընկալում է, չէ՞, համարյա կոմունիստական, երբ հեղափոխական նպատակահարմարությունը արդարացնում էր գաղափարական, ռազմավարական ու մարտավարական բացահայտ հակասությունները) և բոլոր նրանց, ովքեր այդ կարծիքին չեն, համարի Սերժ Սարգսյանի կողմնակից, պարզվելու է, որ քաղաքական դաշտի և ժողովրդի, ում անունից իներցիայով շարունակում են խոսել, բացարձակ մեծամասնությունը Սերժ Սարգսյանի կողմնակիցն է: Եթե Լևոն Զուրաբյանն այդպես է պատկերացնում իշխանության սխալներն ապացուցելը, իր խնդիրն է: Իսկ եթե դրան հավելում է վարչապետի դեմ օֆշորային պայքարի իր կարծիքով ծանրակշիռ փաստարկը, ընդամենը պետք է համադրել, թե երբ, ինչու, ում պատվերով ու ինչ պատճառով են անհայտ դրվագները դառնում հայտնի, հայտնի դրվագները դառնում հանրահայտ: Մնացածն իսկապես տեխնիկայի հարց է: Իսկ տեխնիկան 21-րդ դարում խիստ զարգացած է: Լևոն Զուրաբյանը (ցավոք, այսօր նա է դարձել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի «ներկայացուցիչը») հանգիստ կարող է մինչև սեպտեմբեր ձիավարել սպիտակ նժույգի վրա, բայց խորհրդարանի այգում, քաղաքական դաշտում անլուրջ են նրա ու նրա ներկայացրած քաղաքական ուժի հավակնությունները: Պատճառը բնավ հանրահավաքային հաշվապահությունը չէ, հանրահավաքներ անել-չանելը չէ, ասելիքի ու անելիքի բացակայությունը չէ: Պատճառը պետական մտածողություն ունեցող ընդդիմությունն է, որ ցանկանա, թե չցանկանա որևէ քաղաքական ուժ, ձևավորվելու ու կայանալու է, որովհետև հենց այդ ուժն է պետք ժողովրդին` ձևական ժողովրդավարությունից իրական ժողովրդավարություն անցման համար: Այն ժողովրդին, որ ընտրությունից ընտրություն կորցնում է հերթական ընդդիմադիր քաղաքական ուժին, բայց շարունակում է իր քաղաքական պայքարը` նույնիսկ քաղաքական ձևակերպումներ չտալով ու պահանջներ չառաջադրելով: Սա էլ հայ ժողովրդի ներդրումն է ժողովրդավարության հաստատման համաշխարհային պատմության մեջ: Ի՞նչ դեր ունի հասարակությունը երկրում: Երկրապահի: Երբ իշխանությունը զբաղված է իրեն պահելով, ընդդիմությունը` իրեն, հասարակությանը մնում է երկիրը պահելը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ.- Ինչո՞ւ հանկարծ որոշեցի Լևոն Զուրաբյանին լուրջ ընդունել: Հիացած եմ ծովի ինքնամաքրման «քաղաքականությամբ» և իսկապես շատ եմ ուզում, որ քաղաքական դաշտում էլ այդ «քաղաքականությունը» գործի: Սա` մեկ: Երկրորդ` պատմությունը ոչ միայն այն տարածքն ու ժամանակն է, որտեղ պիտի տեսնես քեզ ու միայն քեզ, այլև ուրիշներին, այլ նաև` բոլորին: Եվ երրորդ` «ընդդիմություն» հասկացությունն այնքան է տարտղնվել, որ արդեն պարտադրում է նորից իրեն սահմանել: Անցյալի մեթոդները արդեն չեն գործում: Չի գործում անցյալի կախարդանքը: Նոր ժամանակը պահանջում է նոր գաղափարներ: Արդեն նաև` այդ գաղափարները կենսագործողներ: Անցյալի մեջ խրվել-մնալը զրկում է հեռանկարից:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ