«Եթե մեր սխալները չուղղենք` մեզ հետ շատ բան կարող է պատահել»

«ԳԵՐՏԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆՊԱՏԱԿՆ Է ՄԱՔՐԵԼ ՍԱՌԵՑՎԱԾ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ «ՀԵՏՔԵՐԸ»
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ ԱՂԱՍԻ ԵՆՈՔՅԱՆԸ
-Պարոն Ենոքյան, Ղարաբաղի շուրջ բավականին արագացված գործընթացներ են տեղի ունենում: Համաժամանակյա հայտարարություններով հանդես եկան թե՛ Ս. Լավրովը, թե՛ Մ. Բրայզան, թե՛ Է. Նալբանդյանը: Հիշենք՝ դրանից առաջ էլ Ս. Լավրովն ասել էր` խնդրի լուծումն ամիսների հարց է: Կարծո՞ւմ եք:
-Պարզ է մեկ բան. լրջագույն միտում կա կարգավորելու «սառը պատերազմից» հետո մնացած հակամարտությունները: Նմանատիպ կոնֆլիկտներից Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի հակամարտությունները, փաստորեն, լուծվեցին: Ռազմական ճանապարհով, թե բանակցային, նույնիսկ «էական» էլ չէ, որովհետև այս կամ այն կերպ հարցին լուծում տրվեց: Ռուսաստանի կողմից: Պետք է ակնկալել, որ նման մի լուծում էլ կառաջարկվի Ղարաբաղին: Կամ` կպարտադրվի նման լուծում:
-Դարձյալ ցիտեմ պարոն Լավրովին. նա ասել է, որ Օսիայի և Աբխազիայի լուծումները «նույնանուն» չեն կարող լինել Ղարաբաղի և Մերձդնեստրի կոնֆլիկտների դեպքում և նախադեպ դառնալ չեն կարող: Ինչպիսի՞ն կարող է լինել, ըստ Ձեզ, «սպասվելիք» լուծումը:
-Խնդիրը հետևյալն է` ամեն կերպ քաղաքական լուծում գտնել. ինչպիսին էլ այն լինի:
-Գիտե՞ք, տպավորությունն այնպիսին է, թե գերտերությունների ոչ բացահայտ պայմանավորվածության արդյունքում են «լուծվում» այդ հարցերը: Նույնը` Ղարաբաղի մասով. դատելով Բրայզայի և Լավրովի վերջին հայտարարություններից, ակնառու է դառնում, որ երկու երկրներն էլ հարցի լուծումը տեսնում են տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հենքի վրա. հելսինկյան ինքնորոշման սկզբունքի մասին ոչ մի ակնարկ` նույնիսկ հեռվից:
-Գերտերությունների միջև կարող են լինել որոշակի պայմանավորվածություններ, պայմանավորվածությունների խախտումներ, սակարկություններ. սակայն, ըստ ամենայնի, գերխնդիրը մեկն է` հնարավորինս արագ և դյուրին ճանապարհով գտնել հարցի լուծումը: Ո՞ր տարբերակով դա կլինի` անկախության, տարածքային ամբողջականության, ռազմական, թե խաղաղ, էական չէ: Իրենք մեկ գերխնդիր ունեն. այս ամենի միջից ընտրել ամենաարագ լուծումը:
-Ինչքա՞ն արագ և ի՞նչ ժամկետներում:
-Կարծում եմ՝ նույնիսկ մինչև այս տարվա ավարտ:
-Ի՞նչն է Ձեզ նման համոզման հիմք տվել: Ի վերջո, որքան էլ արագ, պե՞տք է գոնե մակերեսում այն բավարարի բոլոր կողմերին, իսկ կողմերն ու շահերն այս դեպքում անչափ շատ են: Ի դեպ, պարտադրված լուծման դեպքում ո՞ր կողմի վրա «պրեսինգն» ավելի ուժեղ կլինի:
-Որ կողմն ավելի թույլ է:
-Ստատուս-քվոյի պահպանման տարբերակն իսպա՞ռ մերժում եք:
-Գիտե՞ք, գերտերությունների նպատակն է մաքրել սառեցված հակամարտությունների «հետքերը». ստատուս-քվոյի համար դրանում կարծես տեղ չկա:
-Փաստորեն, տարածաշրջանից մեկը մյուսին դուրս մղելու խնդիր գերտերությունների համար չկա:
-Կա: Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու խնդիր իսկապես դրված է: Այդ խնդրում Ռուսաստանն ինքը եղավ առաջամարտիկը և վրացական պատերազմով իրեն հիմնավոր ձևով դուրս մղեց տարածաշրջանից: Կարծում եմ` այս միտումը դեռ կշարունակվի:
-Շատ փորձագետներ էլ պնդում են, որ հակառակը` աշխարհաքաղաքական խաղերում Ռուսաստանն օգոստոսյան դեպքերից հետո դարձել է անչափ լուրջ գործոն և շատ է ուժեղացել:
-Փորձագետների իրավունքն է: Սակայն ակնհայտ է նաև, որ տարածաշրջանային վերջին զարգացումներից հետո Ռուսաստանն անչափ թուլացել է. նա ամբողջությամբ «կորցրեց» Վրաստանը և Վրաստանով անջրպետվեց թե՛ Հայաստանից, թե՛ ողջ Մերձավոր Արևելքից: Սա` առաջին: Երկրորդ. Ռուսաստանը հայտնվեց միջազգային մեկուսացման մեջ, և այդ միտումները գնալով խորանում են: Երրորդ գործոն. առաջին հայացքից այն կարծես այնքան էլ «ռուսական» չէ, բայցև Ռուսաստանում առավել խիստ է արտահայտված, քան մեկ այլ երկրում. այդ միտումները ևս առաջիկայում ավելի կխորանան. խոսքը համաշխարհային վերջին տնտեսական ճգնաժամի մասին է: Չմոռանանք, որ շատ շուտով այդ ճգնաժամը կթափանցի նաև նավթային-հումքային ոլորտներ, իսկ Ռուսաստանի հզորության մեծ միֆը կառուցված և կայացած է հենց հումքային պաշարների «վրա»:
-Շարունակելով տնտեսական ճգնաժամի մասին Ձեր դիտարկումը՝ կցանկանայի ճշտեինք` որքանո՞վ այն ի զորու է անդրադառնալ ղարաբաղյան վերջին զարգացումների վրա` «արագացված պրոցեսին» կրկին կանգ պարտադրելով: Ասել է` գերտերություններն այնքան զբաղված լինեն տնտեսական այդ ճգնաժամով, որ «մոռանան» սառեցված հակամարտությունների մասին:
-Լիովին հնարավոր է, և Ռուսաստանը, որն այսօր ամբողջովին ներգրավված է տարածաշրջանային խնդիրների «լուծման» գործընթացում, այդ դեպքում արդեն ստիպված կլինի ավելի շատ ուշադրություն դարձնել իր ներքին-տնտեսական խնդիրներին: Եվ արդեն հարց է. Ռուսաստանը կունենա՞ դիվանագիտական, քաղաքական, ռազմական այնքան ռեսուրս, որ կարողանա նույն թափով և ակտիվությամբ շարունակել տարածաշրջանում սկսած «գործը»:
-Ի՞նչ եք կարծում` համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի «հարցում» մի հոգատար ձեռք չի՞ հոգում Ռուսաստանը թուլացնելու մասին: Իսկ եթե լինեմ մի քիչ ճակատային ու հումոր բանեցնեմ, ապա, այսպես ասած, «համաշխարհային մասոնական դավադրություն» չկա՞ այս ամենում:
-Ի՞նչ կա որ: Ասված է՝ երբեք մի՛ ասա երբեք:
-Դառնանք ղարաբաղյան խնդրին. երբ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն ասում են` «մեկ-երկու տարր է մնացել կողմերի միջև չհամաձայնեցված», ի՞նչ եք կարծում` ի՞նչ նկատի ունեն:
-Չէի ցանկանա ենթադրություններ անել, որովհետև ամենևին պարտադիր չէ, որ այդ «չհամաձայնեցված տարրերը»` Ռուսաստանի և Ամերիկայի միջև, հենց Ղարաբաղում լինեն. այդ «տարրերը» կարող են լինել, ասենք, նույն Վրաստանում: Եվ կամ` մեկ ուրիշ տեղ: Շատ դժվար է այդ «դեպքի» համար եզրակացություններ անել:
-Դուք վերևում նշեցիք պատերազմական ելքի մասին ևս. իսկապե՞ս հնարավոր եք համարում նման ելքը: Ինչո՞ւ եմ հարցնում, որովհետև երկրորդ լոկալ-բլիցկրիգը տարածաշրջանում մի քիչ շատ կլինի ու շատ դժվար «կմարսվի», և հետո՝ «մի քանի մետր» այն կողմ Բաքու-Ջեյհանն է:
-Գիտե՞ք, երբ գտնվում է հարցի քաղաքական լուծումը, ապա պատերազմական գործողությունները կարող են կրել լոկ իմիտացիոն բնույթ` ցույց տալու համար, որ տարածքները հենց այնպես չենք հանձնում, այլ` չկարողացանք պաշտպանել և «արյան գնով» դրանք մեզանից վերցրին:
-Մի՞թե հնարավոր է պատերազմն այդ աստիճան վերահսկել. չէ՞ որ այն խիստ անկանխատեսելի գործընթաց է. որովհետև այնտեղ փլավ չեն բաժանում, եթե այն ունի անգամ «նավթի» տեսք:
-Չէ, ամեն բան կախված է քաղաքական որոշումից: Քաղաքական որոշման դեպքում նաև «երկաթյա կետ» կլինի` Բաքու-Ջեյհանին «ձեռք չտալ»:
-Ղարաբա՞ղն էլ կենթարկվի նման որոշման:
-Եկեք չմոռանանք, որ Ղարաբաղը վաղուց քննարկման կողմ չէ: Ի՞նչ կարող է ուրիշ անել Ղարաբաղը, երբ այսօր չունի ռեալ ռազմական լծակներ. այնտեղ գտնվող ռազմական լծակները Հայաստանինն են: Չունի դիվանագիտական կապեր: Եվ նույնիսկ` լուրջ տնտեսական լծակներ չունի: Ինչքան էլ ցավալի է:
-Այդ դեպքում ինչի՞ մասին է բարձրաձայնում Բակո Սահակյանը, ասելով` առանց ղարաբաղյան կողմի մասնակցության որևէ սակարկություն, լուծում հնարավոր չէ: Նույնն է ասում Վահրամ Աթանեսյանը...
-Թույլ տվեք նվաստիս՝ չմեկնաբանել այլ երկրի նախագահի և մյուսների խոսքերը:
-Գիտե՞ք, «պատմականորեն» այնպես ստացվեց, որ այս դարասկզբում գրեթե նախորդ դարասկզբի նման իրավիճակ ունեցանք: Շատ փորձագետներ այս ամենում շեշտում են հատկապես այդ բաղկացուցիչը: «Բայղուշության» մեջ մեղադրվելու վարկածից զերծ մնալով հանդերձ՝ կցանկանայի իմանալ քաղաքագետի Ձեր մոտեցումը:
-Իսկ ինչո՞ւ պետք է բացառվի պատմության կրկնությունը...
-Որովհետև տիեզերքը սիրում է չսովորած դասն անվերջ կրկնել` մինչև կսովորե՞նք այն. դա՞ նկատի ունեք: Մեզնից որևէ բան կախված չէ՞:
-Ամեն բան մեզնից է կախված: Եվ եթե մենք մեզնից կախվածը չանենք, մեր սխալները չուղղենք, ապա մեզ հետ շատ բան կարող է պատահել ու շատ բան` կրկնվել, ինչն էլ թույլ տալ չի կարելի:
Զրուցեց Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ