Կապե՛նք գազանի երախը, խեղճացնե՛նք նրան
20.09.2019 | 01:31
Մեր հաղթանակը թերի է ու մեր կյանքը վտանգված՝ խրամատի մեջ, սահմանամերձ գյուղում, արտերկրում աշխատելիս կամ սովորելիս: Մեր ապրած խաղաղությունը հարաբերական է, քանզի մենք ապահովագրված չենք արտաքին թշնամուց: Եվ պատճառն այն չէ, որ թշնամին նենգ է ու ստոր, չի ճանաչում որևէ պայմանավորվածություն, այլ որ՝ մենք վատ ենք զսպում նրան: Մենք նրա համար վտանգավոր չենք, իսկ նա մեզ համար շարունակում է վտանգավոր լինել: Նա մի թշնամի է, որն անհագուրդ է իր բնազդային ցանկություններում, և նրան կանգնեցնողը միայն ՎԱԽՆ է, իսկ մենք դա չենք կարևորում, ավելին, կարծես չենք էլ մտածում այդ մասին: Տարակուսելի է, բայց փաստ, որ մեր զինանոցում թշնամուն սարսափի մեջ պահելու, նման եղանակով նրան հյուծելու միջոցներ չկան:
Նախ՝ սին պատկերացումների մասին: Կեղծ ու վտանգավոր է այն քարոզը, իբր հայ ժողովուրդը խնդիր չունի թուրք ադրբեջանցի (կան նաև այլազգի ադրբեջանցիներ) ժողովրդի հետ, խնդիրը Ադրբեջանի ղեկավարության հետ է: Քանի-քանի դեպք ունենք, թե ինչպես հայկական սահմանամերձ գյուղի մի ծեր կամ հիվանդ բնակիչ, մոլորվելով, ընկել է նախկինում իրենց հարևան թուրքերի ձեռքն ու, Բաքվին փոխանցվելուց առաջ, նախ նրանց կողմից է հոշոտվել: Այսինքն՝ երիցս ճշմարիտ էր մեր պետական այրերից մեկը, որն ասում էր, թե հայն ու ադրբեջանցին այլևս անհամատեղելի են, միասին չեն կարող ապրել: Այս մտքին դեմ կանգնողները պարզապես կա՛մ տկարամիտ են, կա՛մ եսասեր, որոնք երազում են միայն անձնական բարեկեցության մասին: Թեկուզ ժողովրդի ու հայրենիքի ապագայի հաշվին:
Մեկ այլ դեպքում՝ մտավորականով, քաղաքական այրով, երբեմն նաև զինվորականով, հասարակական տարատեսակ գործիչներով հույս ենք տածում, որ մեր թշնամին ցավ հասկացող դառնա, որ մարդկային ցավը նրան էլ հասանելի լինի, որ վերջապես ինքն իրեն հարց տա, թե ինչու է ցավ պատճառում ուրիշին: Մեր քրիստոնեական մտածողության արգասիքն է, իբր սերը, գութը, ցավը համամարդկային ընդգրկումներ ունեն: Չկա նման բան, երբ հարցը վերաբերում է տեսակների տարբերությանը: Մարդ արարածի թուրք տեսակը Փոքր Ասիայում իրեն հաստատել ու հաստատում է բնիկ ժողովուրդների և, հատկապես, հայ ժողովրդի հաշվին: Նշանակում է՝ թուրքը հայի ցավը երբեք չի կարող հասկանալ, ինքն իրեն երբեք չի կարող հակասել: ՈՒստի ցավը մենք պետք է զգացնենք, եթե ուզում ենք հավասար հարգանքով ապրել: Ընդ որում՝ հարգանքը ոչ թե պետք է վաստակենք, այլ պարտադրենք: Կասեք՝ նման բան չկա, հարգանք չի՞ պարտադրվում: Բայց չէ՞ որ վախն ու հարգանքը հաճախ նույնանում են, դառնում համանշանակ: ՈՒրեմն, եթե հարգանքը բնական կերպով չի գոյանում, վախն է օգնում, որպեսզի ծնվի հարգանքը: Հայ հերոսներ Անդրանիկն ու Գևորգ Չավուշը քրդերից ու թուրքերից էլ էին երգվում: Չքննենք՝ վախի՞ց, թե՞ հարգանքից դրդված:
Ժամանակները փոխվել են: Թշնամին հերոս է դարձրել իր հակահերոսներին, կեղտոտ արյուն ունեցողներին, գազանաբարո մուտանտներին: Նա փոխել է իր տոտեմը՝ բորենուն է դրել գորշ գայլի տեղը և զինվորին ու մարդասպանին այլևս չի զատում: Կասեինք՝ իր խնդիրն է, իր գործն է, եթե միայն մեզ չառնչվեր: Ցավոք, առնչվում է, ավելին, ստիպում է, որ մենք չանտեսենք այս նոր իրողությունը: Մեր թշնամին հաղթող զինվոր չունի և անճարությունից մարդասպանին է հերոս հորջորջում: Սրա վտանգն այն է մեզ համար, որ այդպիսով բազմացվում են մարդակերպ ճիվաղներ, որոնք ամենուր պատրաստ են առաջին իսկ հնարավորության դեպքում մարդ հոշոտելու: Մանավանդ՝ հայի, մանավանդ՝ միամիտ ու անպաշտպան հայի: Ռամիլ Սաֆարով թուրքը ձևը ցույց տվեց՝ քնած հայի կացնահարեց: Մի երիտասարդի՝ ում հետ, հնարավոր է, նույն սեղանի շուրջը նստած, հաց կերած էլ լիներ: Քնածին կացնահարողը հերոսացվեց, խորհրդանիշ դարձվեց, ընդօրինակելի համարվեց: Վախկոտ ու տմարդի մարդասպանը բարձրացվեց ազգային հերոսի պատվանդանին: Իլհամ Ալիևին դա պետք էր: Նրա ժողովուրդը կռվում պարտվել էր և հույս էլ չուներ, թե այսուհետ երբևէ կհաղթի: Բայց քանի որ թուրքը միշտ հաղթող է եղել, այդ իսկ պատճառով հայը նրա համար մարդ չէ, մալ է: Հնար ունես՝ կտրի՛ր գլուխը, որքան շատ, այնքան մեծ փառք ու պատիվ: Իհարկե, թուրք ադրբեջանցու պատկերացումներով: Եղկելին այն է, որ դա աշխատում է, և մեր առջև հիմա մարդախոշոշ ոհմակ է կանգնած: Ոհմակ, քանզի ոչ ժողովուրդն է մարդակերպ, ոչ բանակը: Դրանք բորենիների ոհմակներ են՝ համազգեստով և առանց համազգեստի: Ապրիլյան պատերազմը՝ որպես ապացույց…
Ինչու՞ եմ այս մասին գրում այսօր: Որովհետև թեման, ցավոք, ժամանակավրեպ չի դարձել, որովհետև երկրիս ղեկավարները Արցախյան խնդրի շուրջ ընթացող բանակցություններից շարունակ կոչեր, պատգամներ ու պատվիրաններ են բերում, թե հարկավոր է ժողովուրդներին խաղաղության նախապատրաստել, իսկ ահա մամուլից տեղեկանում ենք, որ «Խարկովի պետական ակադեմիայի ֆիզիկական կուլտուրայի առաջին կուրսի հայազգի ուսանող Արթուր Մարտիրոսյանին հանրակացարանի 6-րդ հարկից ցած են նետել ադրբեջանցի հարևանները, երբ չեն կարողացել նրա սենյակ թմրանյութ նետել»: Հանցագործությունը տեղի է ունեցել ս.թ հունիսին: Տղան հրաշքով կենդանի է մնացել, բայց մի՞թե դա մխիթարություն է մեզ համար: Ոճիր է կատարվել, ո՞րն է լինելու պատիժը: Ի վերջո, սա կենցաղային միջադեպ չէ, ամենաիսկական ազգամիջյան թշնամանք է: Բայց արդյո՞ք երրորդ երկրի որևէ դատարան նման որակում կտա: Քիչ հավանական է, նշանակում է՝ խնդիրը մերն է:
Նկատենք՝ թուրք թափթփուկները գործել են խմբով, ոհմակով, այսինքն՝ իրենց սովոր բնազդային եղանակով: Մոտիվն էլ է հայտնի՝ կարելի է հայ սպանել և հերոսանալ: Ընդ որում՝ սպանել առանց պատճառի, սպանել միայն նրա համար, որ նշանառվածը հայ է: Հիրավի՝ թուրքը դեռ «բերանն արնոտ Մարդակեր[է…] ու հեռու է մինչև Մարդը իր ճամփան»: Բայց եթե Թումանյանը աշխարհին պիտի ասեր ու ցույց տար, թե ով է թուրքը, այսօր մենք, գիտենալով դա, պարտավոր ենք սաստել ու սանձել Մարդակերին: Սանձել այնպես, ինչպես սանձում են գազանին՝ կա՛մ խեղճացնելով, կա՛մ սատկացնելով: Այնինչ՝ անընդհատ քարոզներ ենք լսում հայրենասեր, հետն էլ խաղաղասեր լինելու մասին: Մեր գաղափարաբանները կարծես չեն էլ գիտակցում, որ այդ գեղեցիկ մտքերը կոնկրետ մեր պարագայում հակասում են իրար: Թշնամին է մեզ հուշում, որ հայրենասեր, բայց խաղաղասեր սերունդ դաստիարակել նշանակում է նահատակներ նախապատրաստել: Ցավոք, նա է տեսնում, որ այդպես ենք ապրել վերջին 1600 տարիներին՝ նահատակներ ենք տվել ու երկիր կորցրել: Նա դրան վարժվել է, և հիմա էլ նույնն է ակնկալում: Եվ եթե կամենում ենք նրան հուսախաբ անել, ապա պետք է թշնամուն ջախջախող հայրենասեր սերունդ դաստիարակենք, սերունդ, որը կստիպի իր ժողովրդի մահը կամեցողին բավարարվել հայոց հողում թողած սեփական լեշերը ճաշակելով: ՈՒստի հայրենասեր լինելը քիչ է, միայն հայրենասիրությամբ հայրենիք չի պահվում (իրականում դա երբեք և ոչ մեկին չի հաջողվել): Հետևաբար, հայրենասեր լինելով, մենք պետք է լինենք նաև ԱՀԱՐԿՈՒ: Մեր բանակն իսկապես մարտունակ է, մեր զինվորներն արի են ու հայրենասեր, բայց համաձայնենք, որ մեր բանակն այլևս ահ ու սարսափ չի ներշնչում թշնամուն կամ այնքան չի ներշնչում, որ նա ոչ միայն չհամարձակվի պատերազմ սկսել, այլև կասկած անգամ չունենա, որ թեկուզ փոքրիկ սադրանքի դեպքում խստորեն կպատժվի: Այնինչ, պետք է վերջապես բացառել այն լուրերը, որոնք պարբերաբար գուժում են, այսպես կոչված, շփման գծի այս կամ այն հատվածում թշնամու գնդակից հայ զինվորի սպանվելը: ՈՒ թեև դրա համար համարժեք պատասխան տալն անգամ քիչ է, այդուհանդերձ, արդյո՞ք մենք անում ենք ամեն անհրաժեշտը։
Արցախյան պատերազմում պարտվելուց որոշ ժամանակ անց թուրք ադրբեջանցին, ուշքի գալով, վերսկսեց իր պատերազմը բոլոր հնարավոր միջոցներով ու եղանակներով և, խոստովանենք, ոչ առանց հաջողությունների: Նախ նա, ինչպես վերը նշեցինք, փոխեց իր մարտակոչը («Սպանի՛ր հային որտեղ կարող ես և ինչով կարող ես»¤ և կարգախոսը («Հայի գլուխ կտրողն իսկական հայրենասեր է»), այնուհետև առաջ գնաց քարոզչական ճակատում, աշխարհի աչքին իր հանցանքներն արդարացնելով (Սումգայիթից մինչև Ապրիլյան պատերազմում անուժ ծերերի գլուխ կտրելը), հայ ժողովրդին ագրեսորի շապիկ հագցնելով: Իսկ մենք շարունակում ենք աշխարհին ներկայանալ արդարության ու բարեկրթության դիրքերից, կարծելով, թե, ի վերջո, դա է մեզ հաջողություն բերելու: Մինչդեռ անցած տարիները վկայում են, որ նշվածը ուղիղ ճանապարհ չէ, ոչ երբեք դեպի այն բարձունքը տանող, որտեղ պետք է մեր հաղթական դրոշն առմիշտ ծածանենք:
Ինչու՞մ ենք թերանում: Նրանում, որ հակազենք չունենք կամ, ավելի ճիշտ, մոռացել ենք դրա մասին ու հիմա չենք գործածում: Խոսքը հոգեբանական պատերազմի մաս կազմող ՍՐԲԱԶԱՆ ՎՐԻԺԱՌՈՒԹՅԱՆ մասին է: Անչափելի է վերջինիս ազդեցությունը զանգվածների վրա: Ընդ որում՝ երկու կողմի վրա հավասարապես: Պարզապես մի կողմին այն պատճառում է հպարտություն և ոգևորություն, իսկ մյուս կողմին ստիպում տագնապել և սթափվել: Այն, ինչ մեզ հարկավոր է թուրքին հակառակորդ ունենալիս: Հակաբնական է ոճրագործին անպատիժ թողնելը: Ոճրագործությունը նոր ոճրագործություն է ծնում, ինչը տեսնում ենք թուրքի պարագայում: Այս հանրույթի համար ոճիր գործել նշանակում է հաղթել: Ըստ իրենց, նրանք հաղթել են մեզ: Եվ հաղթողը Ռամիլ Սաֆարովն է: Նա հաղթանակի խորհրդանշան է, կուռք: Նա թուրքի միջից հանել է հայի նկատմամբ վախը, որն Արցախից հետո ծնկաչոք էր արել նրան: Պատմությունը հորինվածք է. Բելն է միշտ հաղթել:
Ի՞նչ պետք է անել: Փշրել կուռքը, ոչնչացնել խորհրդանիշը, վախ գցել անօրենի սիրտը, իրական դարձնել պատժի անխուսափելիությունը: Մենք պետք է լսենք բորենու վերջին կաղկանձը:
Ինչպե՞ս անել: Լուռ, անաղմուկ և անանուն: Թող որ հիսուն տարի անց հայ ժողովուրդն իմանա իր հերոսների անունները: Օրվա խնդիրն է ցույց տալ թուրքին, ինչու չէ, նաև աշխարհին, որ հայի պատժող ձեռքն ամենուր կհասնի եղեռնագործին: Այդ նպատակին հասնելու համար ցանկացած զոհաբերություն արդարացված է: Վախը կսթափեցնի թշնամուն, և նա իրեն շատ ավելի հավաք կպահի թե՛ բանակցություններում, թե՛ սահմանի վրա: Արժե, ուրեմն, մեկ մարտական ինքնաթիռ պակաս ունենալ, բայց Սաֆարով բորենուն դիաթավալ տեսնել: Վաղուց ժամանակն է…
Հիշենք և հազար ողորմի տանք մեր բոլոր վրիժառուներին՝ Դրաստամատ Կանայանից մինչև Գուրգեն Յանիկյան: Նրանք ազգն ամբողջությամբ չփրկեցին, բայց հասան իրենց կարեցածին՝ ազգիս պատիվը բարձր պահեցին: Այսօր մենք պարտավոր ենք մտածել ոչ միայն մեր ազգն ու պատիվը, այլև մեր հայրենիքն ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ փրկելու մասին: Սա տեսլական չէ, այլ ապագա ունենալու գրավական. վերադարձնե՛լ հայրենիքը և վերադառնա՛լ հայրենիք: Կդարձնենք սա ազգային ծրագիր՝ կապրենք, չենք դարձնի՝ մարդախոշոշ գազանը մեզ կհոշոտի, և ոչ մի Մարդու իրավունքների դեկլարացիա էլ չի փրկի: Արդ, ուրեմն, պահե՛նք մեր պատիվը, կապե՛նք գազանի երախը, խեղճացնե՛նք նրան: Թույլ չտանք, որ բորենիները մեր շուրջը բազմապատկվեն: Չմոռանանք, որ առյուծին հաղթում է միայն բորենիների ոհմակը…
Համլետ ԴԱՎԹՅԱՆ
Պատմաբան, հրապարակախոս
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
