Ինչու վարչապետը գնաց քաղաքական գործարքի
06.09.2019 | 00:31
Անցած ամռան նույնիսկ ամենահիթային իրադարձությունները՝ Ամուլսարի շուրջ աղմուկը, Ստամբուլյան կոնվենցիայի հետ կապված գործընթացները, ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ կապված արդեն քրոնիկ բնույթ կրող անորոշությունները, Սահմանադրական դատարանին առնչվող քաղաքական և ոչ քաղաքական առևտուրը, բազմաթիվ այլ աղմկահարույց ու շոու հիշեցնող ձերբակալությունները, այնուամենայնիվ, չեն կարողանում ստվերել Արցախում տեղի ունեցող զարգացումները և Հայաստանի իշխանությունների դերակատարումն այդ գործընթացներում։ ՈՒ թեև Արցախի ներքաղաքական զարգացումների շուրջ ընդունված է առաջնային համարել հաջորդ տարվա ապրիլին տեղի ունենալիք համապետական երկու ընտրությունները՝ նախագահական և Ազգային ժողովի, այնուամենայնիվ, արդեն առաջիկա օրերին՝ սեպտեմբերի 8-ին, Արցախում տեղի են ունենալու տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ, որոնք թե՛ Երևանում, թե՛ Արցախում, հավանաբար նաև՝ աշխահաքաղաքական որոշ կենտրոններում ընկալվում են որպես գլխավոր փորձ հիմնական իրադարձությունից առաջ։ ՏԻՄ ընտրությունները ցույց կտան, թե իրականում ինչ իրավիճակ է Արցախում, և ինչ կարելի է սպասել մոտ 8 ամիս անց։ ՏԻՄ ընտրությունները նաև յուրահատուկ ինդիկատոր կարող են հանդիսանալ վարչապետ Փաշինյանի համար ապրիլյան համապետական ընտրություններում իր նախընտրելի նախագահի թեկնածուի ընտրման հարցում և առհասարակ Արցախում ձևավորվելիք նոր քաղաքական կոնֆիգուրացիայի համատեքստում։
Այս առումով պետք է արձանագրել, որ ՀՀ այսօրվա հեղափոխական իշխանությունների ճիգերը՝ Արցախում ամեն ինչ բերել հայաստանյան նորօրյա ստանդարտների, այնուամենայնիվ, առանձնապես արդյունք չեն տալիս։ ՏԻՄ ընտրությունները, ինչպես կարելի է եզրակացնել մամուլում արդեն իսկ եղած արձագանքներից, արցախյան սովորական և ստանդարտ մթնոլորտից գրեթե չեն շեղվել. նախընտրական փուլն անցնում է հանգիստ, նորմալ մթնոլորտում, գուցե փոքր-ինչ ավելի քիչ կանխատեսելի, քան նախկինում, սակայն այնուամենայնիվ, Արցախի տնաբույծ հեղափոխականներին չի հաջողվում իրավիճակը սրել տեղում և այնտեղ ներդնել հայաստանյան քաղաքական նոր ավանդույթները։
Այս իմաստով ամենամեծ ինքնատիպ քայլը (վատ իմաստով) դարձյալ Հայաստանից եկավ։ ՀՀ կառավարության օգոստոսի 22-ի նիստում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գնաց իրոք աննախադեպ քայլի և Արցախի ՏԻՄ ընտրություններում դիտորդական առաքելություն իրականացնելու համար 33 միլիոն 680 հազար դրամ հատկացրեց երկու կազմակերպությունների՝ «Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» և «Թրանսփերենսի ինտերնեյշնլ» հասարակական կազմակերպություններին, որոնք ուղղակիորեն կապված են և ասոցացվում են աշխարհի շատ երկրներում վատ ու վտանգավոր համբավ ունեցող Սորոսի հիմնադրամի հետ։ Ըստ էության, սա աննախադեպ էր այն առումով, որ Հայաստանի կառավարությունը սկսեց ֆինանսավորել իր նպատակներով բավականին կասկածելի օտար աղբյուրներից սնվող կազմակերպությունների, որոնք հայտնի են իրենց սկանդալային և խիստ ուղղորդված վարքագծով, որոնց նպատակը սովորաբար տվյալ իշխանության դիրքերը միջազգային ասպարեզում թուլացնելն ու իրավիճակը ապակայունացնելով՝ իշխանություններին վերահսկողության տակ վերցնելն է։ Այս ակնհայտ իրողությունների պայմաններում Փաշինյանի որոշումն իրոք աննախադեպ էր։
Պարզ է, որ այդ քաղաքական որոշումը գալիս է անձամբ Նիկոլ Փաշինյանից, որն այդ քայլը բացատրեց նրանով, որ ինքը օգոստոսի 5-ին Արցախում կայացած հայտնի հանրահավաքում խոսք է տվել, որ Հայաստանի Հանրապետությունը Արցախի ազատ, արդար ընտրությունների անցկացման երաշխավորն է լինելու։ Այստեղ է, թերևս, թաքնված բավականին լուրջ խնդիրը։ Մինչ օգոստոսի 5-ի հանրահավաքը ՀՀ բոլոր իշխանությունները միշտ էլ հանդես են եկել որպես Արցախի Հանրապետության նախ և առաջ անվտանգության երաշխավոր։ Երբևիցե հայաստանյան իշխանությունների և անգամ օրվա ընդդիմադիրների հրապարակային օրակարգում կասկածի տակ չէր դրվել հայկական երկրորդ հանրապետության ազատ-արդար ընտրությունների հարցը։ ՈՒստի ՀՀ վարչապետն այս մի արտահայտությամբ ուղղակիորեն կասկածի տակ դրեց Արցախում մինչ այդ անցկացված ընտրությունների արդյունքները և ժողովրդավարության մակարդակը, և այսուհետ այստեղ ժողովրդավար ընտրությունների անցկացումը պայմանավորվեց ՀՀ նոր իշխանությունների կողմից, այսպես ասած, տրվելիք երաշխիքներով։ Մինչդեռ ինչպես հայտնի է, մինչ օրս ԼՂՀ-ում անցկացված և ոչ մի ընտրության արդյունք ոչ մեկի մեջ հարց չի առաջացրել, գուցե բացի Արցախի որոշ մարգինալ գործիչներից կամ փոքր կազմակերպություններից, որոնք իրականում կապված էին լինում հենց Սորոսի հիմնադրամի կառույցների հետ։
Որոշ փորձագետների կարծիքով՝ շատ ավելի նորմալ և տրամաբանական կդիտարկվեր, եթե նույն նպատակով ֆինանսավորվեին արցախյան հասարակական կազմակերպություններ՝ դրանով իսկ ուժեղացնելով նրանց ռեսուրսները, մանավանդ որ Արցախում քիչ չեն այն կազմակերպությունները, որոնք չեն կասկածվում իշխանությունների հետ կապեր ունենալու մեջ։
Վարչապետի այս որոշումը պատահական է ընդունվել, թե ոչ, առանձին քննարկման թեմա է։ Վերլուծաբաններից շատերի կարծիքով՝ այն բնավ էլ պատահական չէ, քանի որ երկու ՀԿ-ների ֆինանսավորման որոշումն ընդունվեց հենց այն պահին, երբ իշխանական և հասարակական դաշտի սորոսական թևը բավականին կոշտ ճնշման տակ էր պահում Նիկոլ Փաշինյանին՝ Ամուլսարի հարցի հետ կապված։ Ճիշտ է, Նիկոլ Փաշինյանի տրամադրությունները բավականին փոփոխական են, և երեկոյան կայացրած նրա որոշումը բնավ էլ չի նշանակում, թե առավոտյան նույն հարցի նկատմամբ նույն տրամադրվածությունը կունենա, սակայն երբ ինչ-որ փուլում պարզվեց, որ ՀՀ վարչապետը որոշել է Ամուլսարի շահագործումը թույլատրել, ճնշումներ եղան նաև սորոսյան թևի կողմից, ավելին, հարցականի տակ դրվեց իշխանության միասնականությունն ու կենսունակությունը։ Այս լարված ֆոնին շատերը ենթադրում են, որ Փաշինյանի այս որոշումը սորոսյան ուժերին սիրաշահելու յուրահատուկ փորձ էր։ Ավելին, այստեղ կարող է խոսք լինել նաև, այսպես կոչված, քաղաքական գործարքի մասին։ Իհարկե, ֆորմալ առումով սորոսականներին Արցախ գործուղելու «տարօրինակ» որոշումը բացատրվում է նաև այստեղ ժողովրդավար ինստիտուտների կայացման դրդապատճառներով։
Այնուամենայնիվ, ի՞նչ վտանգներ կարող է պարունակել սորոսյան երկու կազմակերպությունները ՀՀ իշխանության ֆինանսավորմամբ պաշտոնական կարգավիճակով Արցախում ներդնելը։
Ինչպես վերը նշվեց, այդ կազմակերպությունների հիմնական առաքելությունը, բացի ընտրությունները մոնիտորինգի ենթարկելուց, ոչ թե Հայաստանում է որոշվում, այլ ֆինանսավորող կազմակերպությունում, և այդ կազմակերպությունների գործելաոճը պայմանավորված է ֆինանսավորողի քաղաքական ու տնտեսական, ռազմավարական և մարտավարական կոնկրետ շահերով։ ՈՒ շատ դեպքերում այդ շահերը որոշվում են աշխարհաքաղաքական նկատառումներից ելնելով, որի պարագայում մոնիտորինգի ենթարկվող երկրներն ընդամենը մեծ աշխարհաքաղաքական խաղի մանրադրամն են։ Ինչևէ, արցախյան ընտրություններում այս կազմակերպությունների դիտարկման արդյունքներն այս պահին առայժմ անկանխատեսելի են։ Բայց միաժամանակ պետք է ասել, որ վերջիններիս եզրակացությունը շատ ավելի մեծ նշանակություն ու արձագանք կարող է ունենալ միջազգային ասպարեզում և ազդել Արցախի իմիջի վրա, քան որևէ այլ դիտորդական առաքելության։ Այս առումով սա Նիկոլ Փաշինյանի կողմից բավականին ռիսկային քայլ է Արցախի հարցի շուրջ արտաքին քաղաքական համատեքստում, և այստեղ ևս մեկ հարց է առաջանում՝ մտածված ու հաշվարկվա՞ծ է այս քայլին գնում Փաշինյանը, թե՞ իր սովորական աշխատաոճի համաձայն՝ պահի և այժմեական շահի ազդեցության տակ։
Ինչպես վերջերս Nouvelle d'Armenie ամսագրին տված հարցազրույցում նշել էր վարչապետ Փաշինյանը, այն անհարթությունները, որ կան Արցախի և Հայաստանի իշխանությունների միջև, կլուծվեն Արցախի առաջիկա համապետական ընտրությունների արդյունքում։ Այսպիսով՝ ՀՀ վարչապետն ուղղակիորեն ցույց է տալիս, թե ինչ խաղադրույք է կատարում այս ընտրությունների վրա։ Այս տեսակետից, օգոստոսի 5-ին Փաշինյանի սենսացիոն որակված հայտարարությունը՝ Արցախը Հայաստան է և վերջ, պոպուլիստական տեսակետից գուցե շատերի համար բավականին հնչեղ ու հաճելի բան է, սակայն այդ արտահայտությամբ Փաշինյանը, ինչպես իրեն բնորոշ է, նախ և առաջ ցույց է տալիս, որ Արցախում Հայաստանն է (Հայաստան ասելով՝ բնականաբար նա նկատի ունի իրեն) որոշում, թե ով է լինելու Արցախի իշխանության ղեկին։ Բայց պետք է նաև նշել, որ ինչպես միշտ՝ ՀՀ վարչապետը ստանձնում է լիազորությունները, սակայն պատասխանատվության հարցով որևէ բան չի մանրամասնում։ Այս առումով որքան էլ տարօրինակ է, թեև հայտարարեց, որ Արցախը Հայաստան է և վերջ, ՀՀ արտաքին քաղաքականության համար պատասխանատու գերատեսչությունները շարունակում են պնդել, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքական առաջնահերթություններում, մանավանդ Արցախի դաշտում, ոչինչ չի փոխվել։ Մի կողմից Արցախը Հայաստան է և վերջ, մյուս կողմից Փաշինյանը չի կարող Արցախը ներկայացնել բանակցային գործընթացներում։
Արձանագրենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը բավականին բարդ խնդրի առջև է կանգնած, քանի որ, ինչպես երևում է, մինչ այս պահը նա որևէ հանրագումարի չի եկել այն հարցում, թե ով է իր համար նախընտրելի թեկնածուն Արցախում։ Նա ցանկանում է գտնել այնպիսի մարդկանց, որոնց լոյալ են վերաբերվում և՛ Արցախում, և՛ ՀՀ այսօրվա իշխանությունների շրջանում։ Սակայն առայժմ այդ երկու երնեկները չեմ համատեղվում մեկ կերպարի մեջ։ Ակնհայտ է, որ այդ թեկնածուն պետք է նաև ընդունելի ու անցողիկ լինի ԼՂՀ ընտրախավի՝ ռազմաքաղաքական, տնտեսական, մտավորական էլիտաների կողմից։ ՈՒստի ուզի թե չուզի, Նիկոլ Փաշինյանը գալու է այն եզրահանգման, որ պետք է ընդհանուր կոմպրոմիսի գա Արցախի ներկա էլիտաների հետ։ Թե որքան կձգվի վերջնական եզրակացության պահը, ժամանակը ցույց կտա։ Դա պայմանավորված է նաև Արցախի էլիտաների կողմից Նիկոլ Փաշինյանին ներկայացվելիք փաստարկներով։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ