Մանրամասն որոնում (արխիվ)
09.11.2024
 
38 իտալացի պատգամավորներ հայ գերիներին ազատ արձակելու կոչ են արել՝ տեղեկացնում է Tempi-ն։ Իտալիայի կառավարությանը կոչ է արվում պարտավորություն ստանձնել Հայաստանի և Ադրբեջանի հանդեպ տարածաշրջանում խաղաղության համաձայնագրի առնչությամբ և ապահովել դեռևս ադրբեջանական բանտերում պահվողների ազատ արձակումը:               
 
Նորություններ » Երրորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը վա­ղուց է ըն­թա­նում, պար­զա­պես՝ ոչ տաք փու­լով

Երրորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը վա­ղուց է ըն­թա­նում, պար­զա­պես՝ ոչ տաք փու­լով

Երրորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը վա­ղուց է ըն­թա­նում, պար­զա­պես՝ ոչ տաք փու­լով
06.09.2019 | 00:24
Իմ հար­գե­լի հա­մա­քա­ղա­քա­ցի­ներ, ի՜նչ շոգ էր 2019-ի ան­ցած օ­գոս­տո­սը։ Բո­լո­րո­վին ար­ձա­կուր­դա­յի­նի նման չէր։ Ի­րադ­րու­թյու­նը «վառ­վող» էր ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի ներ­սում, այլև նրա շուր­ջը։ Բայց, ինչ­պես երևում է, մեր հան­րու­թյունն այն­քան հի­վանդ է, որ նրան ո­չինչ չի հե­տաք­րք­րում, բա­ցի նրա­նից, ին­չը նրա աչ­քի տակ է «գց­վում»։ Երևա­նի մշ­տա­կան խն­դիր­նե­րից է այն, որ «Կար­գին Հայ­կոն» շա­բաթ­նե­րով աղ­բը չի հե­ռաց­նում։ Գար­շա­հո­տու­թյունն ու վա­րա­կի աղ­բյու­րը մեր տնե­րի մոտ են։ Աչ­քի տա­կի երկ­րորդ «պզու­կը» «Ստամ­բու­լյան հա­մա­ձայ­նա­գիրն» է, ո­րի հա­մար սպառ­նում են «նոր հե­ղա­փո­խու­թյամբ» և Փա­շի­նյա­նի իշ­խա­նու­թյա­նը վերջ տա­լով։ Հի­մա էլ կր­քերն են Ա­մուլ­սա­րի շուրջ բոր­բոք­վում։ Իշ­խա­նու­թյու­նը պաշտ­պան­վում է կար­ծես թե չկա­մո­րեն և «ինձ չի վե­րա­բե­րում» սկզ­բուն­քով, իբր՝ այդ ա­մե­նը նախ­կին­նե­րի ա­րածն է։ Ճիշտ է, բայց դուք իբր ե­կել եք, որ փո­խեք նախ­կին­նե­րի ա­րած ա­մեն ին­չը։ Ին­չու՞ է հան­րա­պե­տա­կան կու­սակ­ցու­թյան ա­րած­նե­րից ա­մե­նա­խո­տե­լին մնում ան­ձեռ­նմ­խե­լի։ Կար­ծում եմ, որ Հա­յաս­տա­նի յու­րա­քան­չյուր գի­տա­կից քա­ղա­քա­ցի ար­դեն գի­տի այդ հար­ցի պա­տաս­խա­նը. կամ ստա­ցել են ի­րենց «բա­ժի­նը» և մեջ-մեջ ա­րել, կամ էլ... Գու­ցե ճիշտ էր Զա­րու­հի Փոս­տան­ջյա­նը, որ «հե­ղա­փո­խու­թյուն չի ե­ղել», իսկ Փա­շի­նյա­նի իշ­խա­նու­թյու­նը պար­զա­պես...
Ժա­մա­նա­կը ցույց կտա ա­մեն ինչ։ Բայց զար­մաց­նում է այն, թե ինչ­քան անգ­րա­գի­տա­բար են իշ­խա­նու­թյուն­ներն աշ­խա­տում ա­զատ­վել Ա­մուլ­սա­րի գծով հա­կազ­գա­յին դա­վադ­րու­թյու­նից։ Այդ ո՞վ է ա­սել, որ Ա­մուլ­սա­րում ոս­կի կա, իսկ ու­րան չկա։ Օ­գոս­տո­սի 26-ին ի­րա­վա­բան և փոր­ձա­գետ Նա­զե­լի Վար­դա­նյա­նը, ո­րը հայտ­նի էր դար­ձել Բու­դա­պեշ­տում հայ սպա Գուր­գեն Մար­գա­րյա­նի սպա­նո­ղին պատ­ժե­լու հա­մար պայ­քա­րին մաս­նակ­ցե­լու տա­րի­նե­րին, «Новости Армении» կայ­քի հետ հար­ցազ­րույ­ցում հայ­տա­րա­րել է. «Ոս­կու պա­րու­նա­կու­թյան մա­սին կա­րե­լի է խո­սել, բայց այն ա­վե­լի չէ, քան որևէ այլ տե­ղում, նույ­նիսկ պո­չամ­բար­նե­րում։ Ա­մուլ­սա­րի հան­քի 1 տոն­նա­յում պա­րու­նակ­վում է 0,75 գ ոս­կի։ Նույն հա­ջո­ղու­թյամբ կա­րե­լի է մշա­կել ցան­կա­ցած պո­չամ­բար»։ Նա հաս­տա­տել է, որ Ջեր­մու­կի շր­ջա­նում «գրանց­ված է ճա­ռա­գայթ­ման բարձր մա­կար­դակ, հետևա­բար այն­տեղ առ­կա են ռա­դիոակ­տիվ տար­րեր», ու դրա­նով հեր­քել իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի պն­դում­նե­րը։ Նա նաև հայ­տա­րա­րել է. «Ան­ցյալ տար­վա սեպ­տեմ­բե­րին ես ի­րա­վա­բա­նա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյուն եմ ներ­կա­յաց­րել՝ շա­րադ­րե­լով Հա­յաս­տա­նի օ­րեն­սդ­րու­թյան ու վա­վե­րաց­րած հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի խախ­տում­նե­րը, ցույց տա­լով կո­ռուպ­ցիոն ռիս­կե­րը: Յու­րա­քան­չյու­րի առ­թիվ պետք է կա­տար­վեր հե­տաքն­նու­թյուն, հա­րուց­վեին քրեա­կան գոր­ծեր, մե­ղա­վոր­նե­րը են­թարկ­վեին պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան։ Ին­չու՞ դա չի ար­վում։ Ին­չու՞ չի խոս­վում վտանգ­նե­րի և հնա­րա­վոր կո­րուստ­նե­րի մա­սին։
Այն մա­սին, որ ի­րա­կա­նում այդ կազ­մա­կեր­պու­թյան ան­գոր­ծու­թյամբ վնաս է հասց­ված մեր պե­տու­թյա­նը։ Ա­մե­նա­պարզ օ­րի­նա­կը. ա­ռա­ջին բնա­պահ­պա­նա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյու­նը «Լի­դիան Ար­մե­նիան» ստա­ցել է 2009 թվա­կա­նին։ Հան­քա­վայ­րի մշակ­ման թույ­լտ­վու­թյու­նը տր­վել է 10 տա­րով։ Այ­սինքն, այ­սօր պետք է խո­սեինք հան­քա­վայ­րի փակ­ման, ոչ թե բաց­ման մա­սին։ 2009-ից նրանք պետք է աշ­խա­տեին, շա­հու­թա­հարկ վճա­րեին, այլ պար­տա­դիր մու­ծում­ներ ա­նեին։ Այն խո­սակ­ցու­թյուն­նե­րը, թե «կբա­ցենք ու ոս­կու մեջ լող կտանք», ան­հիմն են։ Ե­թե հա­վա­տանք նրանց հիմ­նա­վո­րում­նե­րին, ա­պա ար­դեն պետք է «ոս­կու մեջ լող տա­յինք»։ Ի­րա­կա­նում կորց­րել ենք ե­ղած պա­շար­նե­րը։ Այդ տա­րած­քում կա­րող էին ա­րա­ծել հո­տե­րը, ա­ճել մշա­կա­բույ­սե­րը, ծաղ­կել այ­գի­նե­րը։ Մար­դիկ ար­տադ­րանք կտա­յին, հար­կեր կվ­ճա­րեին, ե­կա­մուտ կս­տա­նա­յին։ Դրա փո­խա­րեն ա­նա­պատ է, հատ­ված այ­գի­ներ։ 10 տա­րի ըն­կե­րու­թյու­նը ո­չինչ չի ա­րել։ Վեր­ջին 2 տա­րում սկ­սել են ինչ-որ բան կա­ռու­ցել։ Հո­ղի կե­սը գնել են, կեսն ան­հա­տույց զավ­թել ժո­ղովր­դից։ Ծի­րա­նի այ­գի­ներն են հա­տել։ Ա­մե­նա­սար­սա­փե­լին այն է, որ հա­տել են գար­նա­նը, երբ ծա­ռե­րը ծաղ­կել էին, իսկ դա ցու­ցադ­րում է սե­փա­կա­նա­տե­րե­րի բա­րո­յա­կան կեր­պա­րը։ 152 հեկ­տար հող են զավ­թել ժո­ղովր­դից, զր­կել այդ հո­ղի հաշ­վին ապ­րե­լու հնա­րա­վո­րու­թյու­նից։ Ի՞նչ ենք ու­զում, է­լի 10 տա­րի այդ­պես նս­տե՞նք»։
Նրա հար­ցե­րը չպետք է օ­դում կախ­ված մնան. կա­ռա­վա­րու­թյու­նը և այն նույն «դու­խով ժո­ղո­վուր­դը», որն ազ­գի վզին փա­թա­թեց այդ կա­ռա­վա­րու­թյու­նը, պետք է կանգ­նեն ու չշա­ղակ­րա­տեն «նախ­կին իշ­խա­նու­թյան» մե­ղա­վո­րու­թյան մա­սին, այլ ցույց տան, որ Փա­շի­նյա­նը ի­րա­պես կապ­ված չէ ան­ցյալ իշ­խա­նու­թյան հետ։ Այ­սինքն, խզեն օ­տա­րերկ­րա­ցի­նե­րի հետ կնք­ված կոր­ծա­նա­րար գոր­ծար­քը և Ա­մուլ­սարն ա­զա­տեն հե­տա­գա ոչն­չա­ցու­մից։ Ի՞նչ է մեր ար­դի Հա­յաս­տա­նը, ար­դեն ինչ-որ մե­կի գա­ղու՞թն է, թե՞ այն­պի­սի ա­պուշ­ներ բու­ծե­լու «փորձ­նա­կան լա­բո­րա­տո­րիա», ո­րոնք սի­րում են խո­րո­ված լա­փել փո­ղո­ցի աս­ֆալ­տին։ Այդ թե­մա­յով խո­սակ­ցու­թյու­նը կա­րող է տա­րի­ներ տևել։ Բայց այդ­պի­սի խո­սակ­ցու­թյու­նը պետք է հա­սա­րա­կու­թյա­նը, և պատ­ճա­ռը պարզ է. պետք է լավ ի­մա­նալ մեկ­նար­կա­յին տվյալ­նե­րը՝ հաս­կա­նա­լու, թե ին­չի հույս կա­րե­լի է ու­նե­նալ ա­ռանց փո­ղո­ցա­յին կամ գի­տա­հան­րա­մատ­չե­լի ֆան­տաս­տի­կա­յի։
Այս­պի­սով, 2019-ի Հա­յաս­տա­նը։ Այն մեծ Հայ­քը չէ։ Փոքր Հայքն էլ չէ։ Նույ­նիսկ Կի­լի­կիա­յի թա­գա­վո­րու­թյու­նը չէ։ Դա նույ­նիսկ Վաս­պու­րա­կա­նի թա­գա­վո­րու­թյու­նը չէ։ Այ­սօր­վա Հա­յաս­տա­նը նույ­նիսկ ա­վե­լի փոքր է, քան 1918-20 թթ. Ա­ռա­ջին Հան­րա­պե­տու­թյու­նը։ Այ­սօր­վա Հա­յաս­տա­նը լոկ Վե­րած­նն­դի ու­ղու ա­մե­նաս­կզ­բում է, ո­րը հնա­րա­վոր չէ ի­րա­կա­նաց­նել բե­կոր մնա­լով։ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը և՛ Հա­յաս­տան է, և՛ Հա­յաս­տան չէ, բայց կգա այն օ­րը, երբ ան­ձամբ կտես­նենք լիա­կա­տար Միա­ցու­մը։ Կամ՝ Վե­րա­միա­վո­րու­մը։ Բայց 2019-ին ար­ժե՞ հի­շել Մեծ Հայ­քը կամ Կի­լի­կիան։ Ար­ժե։ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­ներն այժմ կզար­մա­նան, բայց ես հա­վա­տում եմ, որ, բա­ցառ­ված չէ, Կի­լի­կիան ա­վե­լի ա­րագ վե­րա­կան­գն­վի, քան մեր մյուս պատ­մա­կան տա­րածք­նե­րը։ Ի՞նչ կա, որ։ Կա­րե­լի է հա­մա­րել, որ կի­լի­կիա­ցի հա­յերն ար­դեն ու­նեն ի­րենց բա­նա­կը։ Դրանք այն սի­րիա­ցի հա­յերն են, ո­րոնք չհա­մա­ձայ­նե­ցին լի­նե­լու ԱՄՆ-Իս­րա­յե­լի ստ­րուկ­նե­րը և սի­րիա­կան բա­նա­կի հետ զեն­քը ձեռ­քին մար­տե­րում պաշտ­պա­նե­ցին Հա­լե­պի, Հա­մա­յի, Հոմ­սի քրիս­տո­նեա­կան թա­ղա­մա­սե­րը, թուր­քե­րին քշե­ցին Քե­սա­բից, ա­հա­բե­կիչ­նե­րին թույլ չտ­վե­ցին ներ­խու­ժել Էլ Կա­միշ­լի և Դեյր էզ Զոր։ «Դաշ­նակ­ցու­թյու­նը» և Ա­րամ Ա կա­թո­ղի­կո­սը հոգ կտա­նեն վե­րա­կան­գն­ված Կի­լի­կյան Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան ու կրո­նա­կան ղե­կա­վա­րու­թյան մա­սին։
Եվ ա­հա՝ Մեծ Հայ­քը։ Որ­պես ազգ՝ մենք պար­զա­պես մի­ջոց­ներ չու­նեինք ա­զա­տագ­րե­լու ողջ Մեծ Հայ­քը 20-րդ դա­րի սկզ­բում, երբ մեծ տե­րու­թյուն­նե­րը ոչն­չաց­նում էին Օս­մա­նյան կայս­րու­թյու­նը, բա­ցի դրա­նից սիո­նիս­տա­կան շր­ջա­նակ­ներն ան­մի­ջա­պես սկ­սե­ցին Ռու­սա­կան կայս­րու­թյան ոչն­չաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը։ Այն միակ երկ­րի, ո­րի շնոր­հիվ այ­սօր մո­լո­րա­կում ինչ-որ բան է մնա­ցել, ո­րը կոչ­վում է Հա­յաս­տան։ Խոր­հր­դա­յին Ռու­սաս­տա­նի հրեա բոլշևիկ­նե­րը վատ չէին գոր­ծակ­ցում թուր­քիա­ցի հրեա-դյոն­մե­նե­րի՝ Մուս­տա­ֆա Քե­մալ փա­շա­յի (Ա­թա­թուր­քի) տի­պի նախ­կին ե­րիտ­թուր­քե­րի հետ։ Ծի­ծա­ղե­լի չէ՞, սա­լո­նիկ­ցի հրեա, և հան­կարծ՝ «թուր­քե­րի հայր»։ Ծի­ծա­ղե­լի չէ, ե­թե խոր մտա­ծենք։ 
Ա­սում են, որ պատ­մու­թյու­նը չի հան­դուր­ժում զա­նա­զան «ե­թե»-ներ։ Դա ճիշտ է։ Բայց, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ե­թե հրեա­նե­րը չոչն­չաց­նեին Ռու­սա­կան կայս­րու­թյու­նը և Կով­կա­սյան ռազ­մա­ճա­կա­տից 1917-18 թթ. չհա­նեին ռու­սա­կան բա­նա­կը, ա­պա նույ­նիսկ Խոր­հր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի կազ­մում 1991-ի սկզ­բին կլի­նեին և՛ Վա­նը, և՛ Կար­սը, և՛ Կա­րի­նը (Էրզ­րու­մը), և Տրա­պի­զո­նը։ Չէ՞ որ ռու­սա­կան բա­նա­կը հայ կա­մա­վո­րա­կան­նե­րի հետ ար­դեն ջար­դել էր թուր­քա­կան բա­նա­կի ող­նա­շա­րը... Այժմ Մեծ Հայքն ա­ռաջ­վա պես օ­կու­պաց­ված է, օ­կու­պանտ­ներն ստա­ցել են Կարսն ու Կար­սի մար­զը, իսկ մեր Նա­խիջևանն ըն­ծայ­վել է «կրտ­սեր թուր­քե­րին»։ Բայց ես հենց այն­պես չեմ խո­սում այդ մա­սին։ Ինձ հա­մար կարևոր է, որ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րը 2019 թվա­կա­նը հա­մադ­րեն 1919 թվա­կա­նին։ 100 տա­րում աշ­խարհն զգա­լիո­րեն փոխ­վել է։ 1919 թ. սիո­նիստ­նե­րը միջ­նա­բերդ չու­նեին մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նի մո­տա­կայ­քում։ Այժմ, այն էլ հենց նույն 1948-ից, երբ թուր­քե­րը պետք է վե­րա­դարձ­նեին Կար­սը և Կար­սի մար­զը (թեև ոչ հենց մեզ), նրանք այդ­պի­սի միջ­նա­բերդ ու­նեն (Իս­րա­յե­լը) և նույն ձևով Թուր­քիա­յի հետ են, ո­րով­հետև միտք են դրել ի­րենց տի­րա­պե­տու­թյա­նը են­թար­կե­լու Հայ­կա­կան և Ի­րա­նա­կան բարձ­րա­վան­դակ­նե­րը։ Նրանց նպա­տա­կը հին քա­ղա­քակր­թու­թյուն­նե­րի ցան­կա­ցած հետ­քի ոչն­չա­ցումն է, ինչն ակն­բա­խո­րեն ցույց տվե­ցին եր­կու ա­հա­բեկ­չա­կան պա­տե­րազմ­նե­րը Ի­րա­քի և Սի­րիա­յի դեմ։ Ինձ՝ որ­պես հա­յի, նվաս­տաց­նում է այն փաս­տը, որ և 1919-ին Հա­յաս­տա­նը մի­ջոց­ներ չու­ներ Մեծ Հայ­քի ա­զա­տագր­ման պայ­քա­րը շա­րու­նա­կե­լու հա­մար, և 2019-ին մի­ջոց չու­նի Մեծ Հայ­քի ա­զա­տագր­ման պայ­քա­րը վե­րա­կանգ­նե­լու հա­մար։ ՈՒս­տի մենք ստիպ­ված ենք շարժ­վե­լու՝ կի­րա­ռե­լով «մանր քայ­լե­րի» մար­տա­վա­րու­թյու­նը։ Դրան­ցից ա­ռա­ջինն ան­կաս­կած Ար­ցախն է։ Բայց մենք ի՞նչ պետք է ընտ­րենք որ­պես երկ­րորդ «մանր քայլ»։ Նույ­նիսկ այդ­պի­սի կարևոր հար­ցով ո­րո­շում ըն­դու­նե­լը մեր կամ­քով չէ, մեր ձեռ­քում չէ։
Այ­նինչ այդ հար­ցը, ինչ­պես և մեր պատ­մա­կան հո­ղե­րի վե­րա­բե­րյալ այլ հար­ցե­րը, պետք է լու­ծեինք միայն մենք։ Այդ բնույ­թի խո­սակ­ցու­թյու­նը պետք է հայ հա­սա­րա­կու­թյա­նը թե­կուզ այն հատ­ճա­ռով, որ «չար­չի­նե­րի և առևտրա­կան­նե­րի Հա­յաս­տա­նում» դրախ­տը եր­բեք հնա­րա­վոր չի լի­նի. մենք Լյուք­սեմ­բուր­գը կամ Լիխ­տենշ­տայ­նը չենք, որ հույս դնենք ա­տա­մի պրո­թե­զի կամ «Ջեր­մու­կի» հան­գիստ ու մանր առևտրի վրա։ 1991-ից մեզ կե­րակ­րել են կեղ­ծի­քով. գործ դրեք, հարս­տա­ցեք ինչ­պես կա­րող եք։ Պարզ­վեց, որ հարս­տա­նալ կա­րող են միայն նրանք, ով­քեր մոտ են գոր­ծող իշ­խա­նու­թյա­նը։ Եվ միշտ այդ­պես է լի­նե­լու. տա­րածք չկա, որ ինչ-որ տեղ փախ­չես «նոր եր­ջան­կու­թյան» հե­տևից, որ բազ­միցս փոր­ձես ու սխալ­վես։ Մի սխալ, և դու չկաս ոչ բա­րո­յա­պես, ոչ նյու­թա­պես։ Այն­պես որ, այ­սօր­վա ինչ-որ բա­նով հարս­տա­նա­լու քիչ հիմ­քեր կան։ Խոս­քը ոչ թե մեր ողջ ազ­գի մա­սին է, այլ միայն մեր երկ­րի։ Մի հոդ­վա­ծում ա­մեն ին­չի մա­սին չես ար­տա­հայտ­վի, չես գրի... Բայց միայն տա­րածք­նե­րի վե­րա­դարձ­ման ըն­թաց­քում կա­րե­լի կլի­նի ներ­կա­յիս Հա­յաս­տա­նի բնակ­չու­թյա­նը ստեր չփ­չել «մոտ ա­պա­գա­յում» 4 կամ 5 մի­լիոն քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մա­սին, այլ հիմ­նա­վոր­ված կեր­պով խո­սել բնակ­չու­թյան թի­վը 20 տա­րում մինչև 10-15 մի­լիոն մար­դու հասց­նե­լու պե­տա­կան ծրագ­րի մա­սին։ Այն էլ՝ ոչ Հնդ­կաս­տա­նի կամ Չի­նաս­տա­նի ա­ռանց վի­զա­յի զանգ­վա­ծո­րեն ժա­մա­նող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հաշ­վին։
Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ի՞նչ է կա­տար­վում մեզ հետ և մեր շուր­ջը։ Ողջ աշ­խարհն է հայ­տն­վել ան­դուն­դի եզ­րին, և կարևոր չէ, թե որ թվա­կա­նից պետք է սկ­սել այդ ան­դուն­դի եզ­րին հայ­տն­վե­լու հաշ­վար­կը։ Բայց կան հար­ցեր, ո­րոնք պետք է ինքն ի­րեն տա Հա­յաս­տա­նի յու­րա­քան­չյուր քա­ղա­քա­ցի, և փոր­ձի գտ­նել դրանց պա­տաս­խա­նը։
Շատ փոր­ձա­գետ­ներ ար­դեն շատ տա­րի­ներ ա­սում են, որ Եր­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը վա­ղուց է ըն­թա­նում, պար­զա­պես՝ ոչ տաք փու­լով, այլ քա­րոզ­չա­կան և տե­ղե­կատ­վա­կան, պա­տե­րազմ­նե­րի, դի­վեր­սիոն և քայ­քա­յիչ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի, ար­հես­տա­կա­նո­րեն բու­ծած նո­րա­գույն ա­հա­բեկ­չա­կան խմ­բա­վո­րում­նե­րի մա­կար­դա­կով և այլն։ Դրա վառ օ­րի­նակ է այն, թե 2012-14 թթ. ԱՄՆ-ը և Իս­րա­յելն ինչ­պես հա­զիվ նկա­տե­լի քր­դա­կան ար­մա­տա­կան փոք­րա­քա­նակ խում­բը վե­րա­ծե­ցին «Իս­լա­մա­կան պե­տու­թյուն» (ԻՊ) ա­հա­բեկ­չա­կան սին­դի­կա­տի և այն ուղ­ղե­ցին Ի­րա­քի ու Սի­րիա­յի դեմ։ Հաշ­վար­կը հաս­կա­նա­լի էր, և այդ մա­սին 2015-ին բե­րա­նից թռց­րել էին հենց ԻՊ-ի պա­րագ­լուխ­նե­րը. հե­տո պետք է հար­վա­ծեին Կով­կա­սին, Ռու­սաս­տա­նին, Ի­րա­նին։
Ես պն­դում էի, որ այդ Եր­րորդ պա­տե­րազ­մը վա­ղուց էր ըն­թա­նում՝ 2012-14-ից շատ ա­վե­լի վաղ։ Ա­մեն ինչ սկս­վեց առն­վազն 1999-ին, երբ Արևմուտ­քը ռմ­բա­կո­ծեց ու ոչն­չաց­րեց Հա­րավս­լա­վիա­յի ուղ­ղա­փառ մա­սը։ Նույ­նիսկ հնա­րա­վոր է, որ էլ ա­վե­լի վաղ՝ 1995-96-ին, երբ ԱՄՆ-Իս­րա­յե­լը Սաու­դյան Ա­րա­բիա­յի միջ­նոր­դու­թյամբ գաղտ­նի բա­նակ­ցու­թյուն­ներ էին վա­րում Ի­րա­նի նա­խա­գահ Ա­լի Աք­բար Հա­շե­մի-Ռաֆ­սան­ջա­նիի հետ։ Իսկ երբ հաս­կա­ցան, որ Ի­րա­նի կա­պի­տու­լյա­ցիան անհ­նար է, Թուր­քիա­յի հրեա վար­չա­պետ Թան­սու Չի­լե­րի մի­ջո­ցով սկ­սե­ցին պա­տե­րազմ նա­խա­պատ­րաս­տել Ի­րա­նի դեմ։ Բայց Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ Սու­լեյ­ման Դե­մի­րե­լը Թեհ­րան ակն­թար­թա­յին այ­ցով և Թան­սու Չի­լե­րի ու թուր­քա­կան գե­նե­րա­լի­տե­տի պլան­նե­րի բա­ցա­հայտ­մամբ խա­փա­նեց թուրք-ի­րա­նա­կան պա­տե­րազ­մի պլա­նը։ Թուր­քիա­յում սկս­վե­ցին ձեր­բա­կա­լու­թյուն­ներ, պաշ­տո­նա­թո­ղու­թյուն­ներ, խմո­րում­ներ հան­րու­թյան ստո­րին խա­վե­րում... Սա­կայն ո­րոշ հար­մար պատ­ճառ­ներ կան հենց 1999-ը հա­մա­րե­լու հաշ­վար­կի սկիզբ։ Ա­ռա­ջին հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը ևս սկս­վել է Բալ­կա­նյան թե­րակղ­զուց, Սեր­բիա­յից, այ­սինքն՝ նույն Հա­րավս­լա­վիա­յից։ Մո­լո­րա­կի պատ­մու­թյան մեջ հա­մընկ­նում­ներ ու պա­տա­հա­կա­նու­թյուն­ներ չկան, պար­զա­պես չեն լի­նում։ Խն­դի­րը սիո­նիզ­մի մեջ է։ Եվ որ­պես­զի կա­րո­ղա­նա հաղ­թել, սիո­նիզ­մը սան­ձա­զեր­ծեց քա­ղա­քակր­թա­կան պա­տե­րազմ­ներ՝ հաշ­վի առ­նե­լով, թե ով­քեր բո­լոր ի­րա­վունք­ներն ու­նեն Ե­րու­սա­ղե­մի ուղ­ղա­փառ թա­ղա­մա­սե­րի վրա։ Շղ­թան պարզ է. Բալ­կան­նե­րում ուղ­ղա­փա­ռու­թյան ժա­ռան­գը դար­ձավ Սեր­բա­կան ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղե­ցին (ՍՈՒԵ), իսկ ընդ­հան­րա­պես ամ­բողջ աշ­խար­հում՝ Ռու­սա­կան ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղե­ցին (ՌՈՒԵ)։ Հա­յոց ե­կե­ղե­ցին, թեև կոչ­վում է ա­ռա­քե­լա­կան, ի­րա­կա­նում պաշ­տո­նա­պես կոչ­վում է Հա­յաս­տա­նյայց ա­ռա­քե­լա­կան ուղ­ղա­փառ սուրբ ե­կե­ղե­ցի, այ­սինքն ոչ թե՝ ՀԱ­ՍԵ, այլ՝ ՀԱՈՒ­ՍԵ։ Այդ պատ­ճա­ռով պա­տե­րազ­մը մղ­վում էր այդ ե­րեք ժո­ղո­վուրդ­նե­րի՝ հա­յե­րի, սեր­բե­րի և ռուս­նե­րի դեմ։ Սա է մո­լո­րա­կի հա­կա­քա­ղա­քակր­թա­կան ու­ժե­րի խն­դի­րը, ո­րոնք, ի մի­ջի այ­լոց, այժմ հայ ազ­գին պար­տադ­րում են խո­նարհ­վել ԼԳԲՏ-ի ա­ռաջ և «սի­րել» Թուր­քիան ու թուր­քե­րին։
Ինչ-որ մե­կը կհարց­նի. «Հա­յաս­տա­նի ու հա­յե­րի դա­տաս­տա­նը տե­սել են 1915-23 թթ., ի՞նչ կա­րիք կա այժմ ինչ-որ բան սկ­սե­լու»։ Նախ, Հա­յաս­տա­նից ու հայ ժո­ղովր­դից, ընդ ո­րում, պե­տա­կա­նու­թյան տես­քով, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ինչ-որ բան մնա­ցել է։ Չհա­ջող­վեց «թուր­քա­կան գո­տի» ստեղ­ծել։ Դուրս է գա­լիս, որ Ա­ռա­ջին հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը չի լու­ծել հա­կա­քա­ղա­քակր­թա­կան ու­ժե­րի գլ­խա­վոր խն­դի­րը՝ հնե­րի հետ­քե­րի վե­րա­ցու­մը։ Այս խո­սակ­ցու­թյու­նը եր­կա­րատև է և հույժ գաղտ­նի, փակ քն­նար­կում­ներ է պա­հան­ջում։ Ա­հա և 21-րդ դա­րի նա­խօ­րյա­կին սկս­վել է հեր­թա­կան «խա­չակ­րաց ար­շա­վան­քը», այս ան­գամ՝ ԱՄՆ-ի գլ­խա­վո­րու­թյամբ։ «Խա­չակ­րաց ար­շա­վանք հա­նուն ժո­ղովր­դա­վա­րու­թյան». հի­շեք ԱՄՆ-ի նա­խա­գահ Ջորջ Բուշ Կրտ­սե­րին և նրա պետ­քար­տու­ղար Քոն­դո­լի­զա Ռայ­զին, նրանք բազ­միցս հռ­չա­կել են այդ «ժո­ղովր­դա­վա­րու­թյան խա­չակ­րաց ար­շա­վան­քը» դե­պի Արևելք։ Նրանց օ­րոք հենց մեր հարևան Ի­րա­նը կոշտ կեր­պով տեղ­նե­րը նս­տեց­րեց սիո­նիստ­նե­րին ու ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին՝ հայ­տա­րա­րե­լով, որ ի պա­տաս­խան կսկս­վի Արևել­քի ինք­նա­կազ­մա­կեր­պու­մը և պաշտ­պա­նու­թյու­նը «նոր խա­չա­կիր­նե­րի» դեմ։ Եվ չնա­յած Բա­րաք Օ­բա­ման ու Հի­լա­րի Քլին­թո­նը ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կու­սակ­ցու­թյունն էին ներ­կա­յաց­նում, բայց ռազ­մա­վա­րա­կան ի­մաս­տով շա­րու­նա­կում էին «խա­չակ­րաց ար­շա­վան­քը» դե­պի Արևելք, այդ թվում՝ Այ­սր­կով­կաս և Ի­րան։ Նրանց էլ Ի­րա­նը կոշտ կեր­պով տեղ­նե­րը նս­տեց­րեց ու կանգ­նեց­րեց։ Այժմ Ի­րա­նը կր­կին դի­մա­կա­յում է ԱՄՆ-ի հան­րա­պե­տա­կան­նե­րին։ Եվ Հա­յաս­տանն ու հայ ժո­ղո­վուր­դը պետք է ընտ­րեն, թե ում հետ ենք մենք. Արևմուտ­քի «նեո­խա­չա­կիր­նե­րի» գլխա­վո­րած մար­դա­տյաց ու­ժե­րի՞, թե՞ հին ազ­գե­րի։ Հաս­կա­նա­լի է, որ սա լոկ իմ՝ Սեր­գեյ Շա­քա­րյան­ցիս վար­կածն է, բայց ես պն­դում եմ այդ վար­կա­ծը։
Որ­պես­զի Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րը գո­նե հի­մա սկ­սեն լր­ջո­րեն մտո­րել ի­րենց ե­րե­խա­նե­րի ու թոռ­նե­րի ա­պա­գա­յի մա­սին, հի­շեց­նեմ, թե ինչ է լայ­նո­րեն հայտ­նի դար­ձել օ­գոս­տո­սի սկզ­բին։ Հա­րա­վա­յին Կա­լի­ֆոռ­նիա­յի (ԱՄՆ) հա­մալ­սա­րա­նի հա­յա­գի­տու­թյան ինս­տի­տու­տի վեր­լու­ծա­բան Է­միլ Սա­նա­մյա­նը Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի հան­րու­թյանն սթա­փեց­նող հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ է ա­րել։ Նրա տվյալ­նե­րը ԱՄՆ-ի հա­յե­րին էլ պետք է ստի­պեն մտա­ծե­լու, թե նրանք ինչ երկ­րում են ապ­րում և ինչ երկ­րի են երդ­վում հա­վա­տա­րիմ մնալ մինչև այն աս­տի­ճա­նի, որ պատ­րաստ են մշ­տա­պես մի­ջամ­տե­լու Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի ներ­քին գոր­ծե­րին։ Ե­թե հա­մա­ռոտ, ա­պա ա­մե­րի­կա­ցի մեր հայ­րե­նակ­ցի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի ի­մաս­տը հետևյալն է. Ադր­բե­ջա­նին ԱՄՆ-ի բազ­մա­կողմ, այդ թվում՝ ռազ­մա­կան, օգ­նու­թյունն ամ­բողջ ծրագ­րով օգ­տա­գործ­վել է հա­յե­րի դեմ 2016 թ. ապ­րի­լին։ Սա­նա­մյա­նի «ԱՄՆ-ը 2018-19 թթ. Ադր­բե­ջա­նին հատ­կաց­րել է 100 մի­լիոն դո­լա­րի օգ­նու­թյուն անվ­տան­գու­թյան ո­լոր­տի հա­մար» վեր­նագ­րով հոդ­վա­ծը վե­րո­հի­շյալ հա­յա­գի­տա­կան ինս­տի­տու­տի կայ­քում հրա­պա­րակ­վել է հու­լի­սի 17-ին, պար­զա­պես Երևա­նում այդ մա­սին հայտ­նի է դար­ձել միայն օ­գոս­տո­սին։ Սա­նա­մյանն ըն­դգ­ծում է, որ Թրամ­փի վար­չա­կազ­մը հետևո­ղա­կա­նո­րեն ա­վե­լաց­նում է անվ­տան­գու­թյան հար­ցե­րով Ադր­բե­ջա­նին ուղղ­վող ֆի­նան­սա­կան օգ­նու­թյու­նը, ո­րը 2019 թ. ար­դեն 100 մլն դո­լա­րից ա­վե­լի է։ Այդ օգ­նու­թյու­նը, հա­վա­նա­բար, Ի­րա­նի վրա ճն­շումն ա­վե­լաց­նե­լու նպա­տա­կով ԱՄՆ-ի ռազ­մա­վա­րու­թյան մի մասն է և կենտ­րո­նա­նում է ադր­բե­ջա­նա-ի­րա­նա­կան սահ­մա­նում, են­թադ­րում է Սա­նա­մյա­նը։ Բայց իս­կույն էլ ար­դա­րա­ցիո­րեն նշում է, որ այն ուղ­ղա­կիո­րեն ազ­դում է նաև Հա­յաս­տա­նի վրա, և բե­րում է հետևյալ տվյալ­նե­րը։
2018-19 թթ. ԱՄՆ-ի Պեն­տա­գո­նի և պետ­դե­պար­տա­մեն­տի կող­մից ռազ­մա­կան և ի­րա­վա­կան ո­լորտ­նե­րում Ադր­բե­ջա­նին հատ­կաց­ված ֆի­նան­սա­կան օգ­նու­թյու­նը ե­ղել է ա­վե­լի քան 102,5 մլն դո­լար։ 2018 թ. բյու­ջե­տա­յին տա­րում Ադր­բե­ջա­նին հատ­կաց­վել է 59 մլն 667 հա­զար դո­լար, իսկ 2019-ի հա­մար նա­խա­տես­ված է 42 մլն 910 հա­զար դո­լար։ Իսկ Հա­յաս­տա­նին 2018-ին հատ­կաց­վել է 41 մլն 720 հա­զար դո­լար, 2019-ի և 2020-ի հա­մար նա­խա­տես­ված է, հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար, 2,8 և 2,1 մլն։ Չնա­յած ԱՄՆ-ը եր­կար ժա­մա­նակ Ադր­բե­ջա­նին ա­վե­լի շատ ռազ­մա­կան օգ­նու­թյուն էր հատ­կաց­նում, քան Հա­յաս­տա­նին, այդ տար­բե­րու­թյունն ա­վե­լի նկա­տե­լի դար­ձավ ան­ցյալ տա­րի, երբ Հա­յաս­տա­նում փոխ­վեց կա­ռա­վա­րու­թյու­նը, նշում է վեր­լու­ծա­բա­նը։ Ըստ նրա, պարզ չէ՝ դա պայ­մա­նա­վոր­վա՞ծ է այն հան­գա­ման­քով, որ Հա­յաս­տա­նը մար­դա­սի­րա­կան ա­ռա­քե­լու­թյուն է ու­ղար­կել Սի­րիա Ռու­սաս­տա­նի զին­վո­րա­կան ա­ռա­քե­լու­թյան կազ­մում։ Ա­մե­րի­կա­հայ վեր­լու­ծա­բան Սա­նա­մյա­նը ևս նշում է, ա­մե­րի­կյան օգ­նու­թյան ա­վե­լաց­մամբ Ադր­բե­ջա­նի պե­տա­կան սահ­մա­նա­պահ ծա­ռա­յու­թյան բյու­ջեն էլ է ա­վե­լա­ցել՝ 2018-ի 90 մլն դո­լա­րից 2019-ին հասնելով 116 մի­լիո­նի։ Ընդ ո­րում, նա ըն­դգ­ծում է, որ ան­ցյալ տար­վա դեկ­տեմ­բե­րին սահ­մա­նա­պահ ծա­ռա­յու­թյունն իր վրա է վերց­րել հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան սահ­մա­նի պաշտ­պա­նու­թյան գծով ՊՆ-ի պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի մի մա­սը, ին­չը հնա­րա­վո­րու­թյուն է տվել ու­ժեր ա­զա­տե­լու և դրանք հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան շփ­ման գծում օգ­տա­գոր­ծե­լու հա­մար։ Ադր­բե­ջա­նին տր­ված օգ­նու­թյան մեծ մա­սը՝ 101,515 մլն դո­լար, հատ­կաց­ված է «Section 333 Autority to Build Capacity» ծրագ­րի շր­ջա­նա­կում, ո­րը նա­խա­տե­սում է նյու­թա­կան օգ­նու­թյուն և ռազ­մա­կան հե­տա­խու­զու­թյան ո­լոր­տի պա­րապ­մունք­ներ։ «Razm.info» կայ­քը, ո­րը հա­ճախ է լու­սա­բա­նում ռազ­մա­կան թե­ման, այդ կա­պակ­ցու­թյամբ գրում է, որ նա­խորդ տա­րի­նե­րի հա­մե­մատ վեր­ջին 2 տա­րում Ադր­բե­ջա­նին ա­մե­րի­կյան օգ­նու­թյան ծա­վա­լը կտ­րուկ ա­վե­լա­ցել է. 2017-ին այդ եր­կիրն ԱՄՆ-ից ստա­ցել էր ըն­դա­մե­նը 2 մլն դո­լար։ Ըն­դգ­ծենք, որ Հա­յաս­տա­նի ստա­ցած ֆի­նան­սա­կան օգ­նու­թյու­նը թեև ան­հա­մե­մա­տե­լի է Ադր­բե­ջա­նին հատ­կաց­վող մի­ջոց­նե­րի հետ, սա­կայն ան­ցյալ տա­րի Երևա­նը Վա­շինգ­տո­նից ստա­ցել է 2 մլն դո­լա­րով ա­վե­լի, քան 2017-ին։ «Razm.info» կայ­քի հա­մա­կար­գող Կա­րեն Վր­թա­նե­սյանն ա­ռա­ջար­կում է, որ տրա­մա­բա­նա­կան կլի­ներ, ե­թե Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը պաշ­տո­նա­կան հան­դի­պում­նե­րի ըն­թաց­քում հարց բարձ­րաց­նեին եր­կու եր­կր­նե­րին հատ­կաց­վող ֆի­նան­սա­կան օգ­նու­թյուն­նե­րի ան­հա­մա­չա­փու­թյան մա­սին։ Նա նաև հի­շեց­րել է, որ Ադր­բե­ջա­նի սահ­մա­նա­պահ ծա­ռա­յու­թյան ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը մաս­նակ­ցել են Ար­ցա­խի դեմ 2016 թ. ապ­րի­լյան ագ­րե­սիա­յին, իսկ հի­մա կանգ­նած են հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան սահ­մա­նի Տա­վու­շի մար­զի հատ­վա­ծում։ Վր­թա­նե­սյանն այն կար­ծի­քին է, որ տվյալ հար­ցով հետևո­ղա­կա­նո­րեն պետք է զբաղ­վեն Հա­յաս­տա­նի ԱԳՆ-ն, ՊՆ-ն, ԱԱԾ-ն և ԱԽ-ն։
Այս­պի­սով, ԵԱՀԿ Մինս­կի խմ­բի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րից մե­կի՝ ԱՄՆ-ի օգ­նու­թյունն ան­մի­ջա­կա­նո­րեն օգ­տա­գործ­վել է Ար­ցա­խի դեմ պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րում, ընդ ո­րում՝ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թյան պաշտ­պա­նու­թյան ակ­տի 907-րդ լրաց­ման ֆո­նին, ին­չը ԱՄՆ-ին ար­գե­լում է պե­տա­կան մա­կար­դա­կով Ադր­բե­ջա­նին ռազ­մա­կան և այլ օգ­նու­թյուն հատ­կաց­նե­լը։ Այդ լրա­ցու­մը, չնա­յած Բաք­վի հս­կա­յա­կան ջան­քե­րին, վե­րաց­ված չէ և շա­րու­նա­կում է գոր­ծել։ Մենք բազ­միցս ենք նշել, որ ինչ եր­կիր էլ Ադր­բե­ջա­նին օգ­նի դրա­մով և ուղ­ղա­կի ռազ­մա­կան մա­տա­կա­րա­րում­նե­րով, այդ եր­կր­նե­րում պետք է գի­տակ­ցեն, որ դրանց մեծ մասն օգ­տա­գործ­վե­լու է հա­յե­րի դեմ։ Ա­ռա­վել հա­ճախ մե­ղադ­րանք­ներ են հն­չում Ռու­սաս­տա­նի հաս­ցեին, բայց եր­բեք՝ Իս­րա­յե­լի, որն ուղ­ղա­կի ռազ­մա­կան մա­տա­կա­րա­րում­ներ է ա­նում Ադր­բե­ջա­նին և նույ­նիսկ մաս­նակ­ցել է Ար­ցա­խի դեմ 2016 թ. ապ­րի­լյան ագ­րե­սիա­յին, և ԱՄՆ-ի հաս­ցեին, ո­րը ֆի­նան­սա­պես ու­ժե­ղաց­նում է Բաք­վին։ Ես միշտ հա­մա­րել եմ, որ ցան­կա­ցած վե­րա­պա­հում, թե իբր ԱՄՆ-ը և Իս­րա­յելն Ադր­բե­ջա­նին օգ­նում են, որ նա ընդ­հար­վի Ի­րա­նի հետ, առն­վազն կեղ­ծիք են, ո­րով­հետև բո­լո­րը գի­տակ­ցում են, որ Իլ­համ Ա­լիևը վա­խե­ցել և վա­խե­նում է Ի­րա­նի վրա հար­ձակ­վե­լուց և Ադր­բե­ջա­նում հա­կաի­րա­նա­կան կե­տեր ստեղ­ծե­լով ԱՄՆ-ին ու Իս­րա­յե­լին օգ­նե­լուց։ Ես միշտ պն­դել և պն­դում եմ, որ ԱՄՆ-ը և Իս­րա­յե­լը հիա­նա­լի գի­տեն, որ ի­րենց օգ­նու­թյու­նը միշտ օգ­տա­գործ­վե­լու է հա­յե­րի դեմ։ Իմ բո­լոր մե­ղադ­րանք­նե­րը վե­րա­բե­րում են ոչ միայն ԱՄՆ-ին ու Իս­րա­յե­լին, այլև, ա­ռանց բա­ցա­ռու­թյան, բո­լոր այն եր­կր­նե­րին, ո­րոնք ռազ­մա­կան մա­տա­կա­րա­րում­ներ և օգ­նու­թյուն են տրա­մադ­րում Ադր­բե­ջա­նին։ Բայց այժմ ա­ռա­վել հաս­կա­նա­լի է, թե ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը 2016 թ. ապ­րի­լին որ­տե­ղից են «կա­նաչ լույս» տե­սել պա­տե­րազմ սկ­սե­լու հա­մար. Թուր­քիա­յից բա­ցի նշան է ե­ղել նաև ԱՄՆ-ից։
Սեր­գեյ ՇԱ­ՔԱՐ­ՅԱՆՑ
Դիտվել է՝ 5997

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Իրանի և Հայաստանի բարեկամությունը բխում է մեր երկու երկրների շահերից

Իրանի և Հայաստանի բարեկամությունը բխում է մեր երկու երկրների շահերից

Բոլորը խոսում են ԱՄՆ-ի նոր նախագահ Թրամփի հակաիրանական լինելու մասին։ Այս ֆոնին նաև բարդանալու է մեր գործը։

Սոցցանցային գրառումներ

Մենք ուրիշ մոլորակի վրա ենք ծնվել, որը, զավեշտալի զուգադիպությամբ, էլի Երկիր էր կոչվում
Մենք ուրիշ մոլորակի վրա ենք ծնվել, որը, զավեշտալի զուգադիպությամբ, էլի Երկիր էր կոչվում

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում
Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.