Ռիժկովի մասին մի կարևոր հիշողություն էլ՝ ինձնից։ Էդ մարդն աղաչում էր, որ «Նաիրիտը» գոնե մեկ տարի չփակի Հայաստանի ԼՏՊ-ական իշխանությունը, անգամ՝ ամբողջ եկամուտը Հայաստանում թողնելու գնով (տեսանյութը մի ժամանակ կար)...

Մեկ տարի առաջ, փետրվարի 28-ին, նա հրաժեշտ տվեց երկրային կյանքին: Երևի կանխազգում էր, որ ամիսներ հետո Արցախն այլևս հայկական չի լինի, և իր նախնյաց սուրբ հողում էր ուզում հող դառնալ: Իսկ որպես շիրմաքար կմնա ապագային կտակած նրա հարուստ գրական ժառանգությունը:

Վերջին տարիներին հայաստանյան իշխանություն կոչվածների կողմից ամենօրյա ռեժիմով տարվող պրոթյուրքական քարոզը հանրային տիրույթում համատարած բթացման առանձնահատուկ լեթարգիական իրականություն է ստեղծել, որտեղ փաշինյանական կեղծ թեզերը հրամցվում են որպես բացարձակ ճշմարտություններ։ Սակայն ես անհոգնել կրկնում եմ, որ թյուրքը մնում է թյուրք, անկախ նրանից, դա 1064 թվականի Ալփասլանն էր, 1512-ին՝ Սելիմը, 1918-ին՝ Վեհիբը, թե 2024-ին Էրդողանն ու Ալիևը (չնայած, սա մի այլ կատեգորիայի միքս է)։ Բան չի փոխվել, ընդամենը թղթաբանությունն է մի քիչ շատացել։

1944 թվականի Ֆրանսիան ու այսօրվա Հայաստանը շատ նմանություններ ունեն: Երկուսն էլ մինչպատերազմյան ժամանակահատվածում գտնվում էին էյֆորիայի մեջ, երկուսի հասարակությունն էլ գրեթե իսպառ կորցրել էր պասիոնարությունն ու վերածվել սպառողական մտածողությամբ բնակչության...

Ֆեյքերի խնդիրը ամենևին էլ նոր չէ: Այդ երևույթին անդրադարձել է դեռևս Հովհաննես Թումանյանը՝ 1911 թվականին:

Մի խրատադաստիարակչական պատմությամբ եմ ցանկանում կիսվել հոկտեմբերյան հեղափոխության առաջնորդի զինակից, 1905 թ. իբր Վաղարշապատում բոլշևիկյան բջջի հիմնադիր, իսկ առանց իբր-ի՝ հայտնի ավանտյուրիստ, դեմագոգ և զրպարտիչ Գուրգեն Հայկունու մասին, պատմություն, որի ենթատեքստում ճիշտ և արդար, իմաստավորված ապրելու խորհուրդն եմ տեսնում:

Ոչ անցած ճանապարհը, ոչ վաստակը ոչինչ չարժեն, երբ մտավորականը անմասն ու անտարբեր է իր հայրենիքում և իր ժողովրդի հետ կատարվող ճակատագրական իրադարձությունների հանդեպ։ Երբ չի ստանձնում իր բաժին պատասխանատվությունը և իր բաժին լուծը հայրենիքի փրկության գործում։ Փառք այն մտավորական գործիչներին, ովքեր պարտք չմնացին իրենց խղճին։

Ճշմարտությունը դառն է ինչպես դեղահաբը, բայց ինքնահոսի էլ ոչ մի հիվանդություն չի բուժվում։

Գևորգ և Գոհար Վարդանյանների գործընկերների գնահատմամբ «Վարդանյան երկյակի կողմից իրականացվածն այնքան բազմաբնույթ է ու համընդգրկուն, որ երբեք չի գաղտնազերծվի»: Իսկ ահա թե իր ինքնակենսագրական «Անլեգալ հետախուզության պետի գրառումները» գրքում գեներալ Յուրի Դրոզդովն ինչ տողեր է ձոնել ՊԱԿ-ի գնդապետ Գևորգ Վարդանյանին. «Հավասար է Զորգեին, Աբելին, Ֆիլբիին... Հնարավոր է, որ առաջինն է...»:

Ինչքան էլ հրավիրեք 20-ամյա նորահաս երիտասարդիս ակնկալիքներից հուսավառ, անիմաստ ժպիտով պատկերը ևս ավելացնել ձերոնց պատկերաշարին, չեմ կարող: