Բացառիկ ցուցանմուշ` Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում

Մանկագիր Դերենիկ Դեմիրճյանին ընթերցասեր հանրությունը, հատկապես մանկահասակները, ճանաչում է գերազանցապես «Պույ-պույ մուկիկ» չափածո հեքիաթով: Իհարկե, Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանը հոգ է տանում, որ տարատեսակ միջոցառումներով երեխաները ճանաչեն ու սիրեն նաև Դեմիրճյանի մյուս մանկական ստեղծագործությունները` «Ծտապար», «Երգ խաղողի և վարունգի», «Ծտերի հարսանիքը» չափածոները, բազմաթիվ մանրապատումներն ու պատմվածքները` հասցեագրված դպրոցական ցածր տարիքի ընթերցողներին: Սակայն քչերին է հայտնի, որ Դերենիկ Դեմիրճյանն ունի ևս մեկ ուշագրավ, դաստիարակչական, ճանաչողական մեծ արժեք ներկայացնող մանկական ստեղծագործություն, որը հրատարակվել է միայն մեկ անգամ` դաժան պատերազմական տարիներին` 1944 թվականին, և մնացել ստվերում թե՛ իր ժամանակի ընդհանուր տրամաբանության (պատերազմ, զոհեր, քաղց, մշտական տագնապի զգացողություն), թե՛ հենց Դեմիրճյանի ստեղծագործական կյանքի բեկումնային ընթացքի (1943-ին լույս էր տեսել գրողի գլուխգործոցի` «Վարդանանքի» 1-ին հատորը) բերումով:
Պակաս զարմանալի չէ, որ այս ստեղծագործությունն ուշադրությունից դուրս է հայտնվել նաև համեմատաբար ապահով տարիներին, երբ ՀԽՍՀ գիտությունների ակադեմիան ձեռնամուխ է եղել դասականի երկերի լիակատար ժողովածուի հրատարակության գործին: Երկերի տասնչորս ստվար հատորներից և ոչ մեկում զետեղված չէ Դեմիրճյանի «Արջուկ-լրջուկը»: Ավելին, այս ստեղծագործության վերը նշված միակ հրատարակության ոչ մի օրինակ պահպանված չէր ո՛չ Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում, ո՛չ գրականության և արվեստի թանգարանում, որտեղ գտնվում է դասականի ամբողջական ֆոնդը: ԳԱԹ-ի գրադարանում պահպանվում է հեքիաթի մեկ այլ օրինակ` տպագրված Հալեպում, 1945 թվականին` արևմտահայերենի և արևելահայերենի սահմանները հստակ չտարորոշող բառաձևերով և քերականությամբ:
Մենք երկու տարի առաջ փորձեցինք գտնել «Արջուկ-լրջուկի» խորհրդային հրատարակությունը, որը, անշուշտ, ավելի մոտ և հարազատ պիտի լիներ բնագրին: Բարեբախտաբար, Հայաստանի ազգային գրադարանում գտնվեց գրքի օրինակը: Մենք այն թվայնացրինք, սրբագրեցինք, և այժմ պատրաստ է վերահրատարակության: Ընդ որում, վերահրատարակվելու դեպքում գրքի նկարազարդ էջերը կպահպանվեն նույնությամբ, ինչպես եղել են 1944-ի օրինակում, այն տարբերությամբ, որ մատիտանկար-գծանկարներին կտրվի համապատասխան գունավորում` գիրքն այսօրվա երեխաների ակնկալիքներին առավել հարիր դարձնելու նպատակով:
Սակայն նորատիպ «Արջուկ-լրջուկ» ունենալու հեռանկարը մեզ չէր հանգստացնում, որովհետև տուն-թանգարանի համար կարևոր էինք համարում առաջին հրատարակության ձեռքբերումը: Դեպքերի բարեպատեհ դասավորությամբ ծանոթացանք արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանի հետ, ով պատմեց, թե մանկության տարիներին ինքն ապրել է Դերենիկ Դեմիրճյանի հարևանությամբ և նրանից նվեր է ստացել «Արջուկ-լրջուկ» գիրքը: Մեր անսահման ուրախությունը, իսկապես, պատճառաբանված էր: Դեպքերի նման զուգադիպությունը չէր կարող պատահական լինել: Բայց պարզվեց, որ դիվանագիտական երկարամյա աշխատանքի ընթացքում տեղից տեղ մեկնելու, բնակավայրերը հաճախ փոփոխելու պատճառով պարոն Նավասարդյանը կորցրել է դասականի մակագրությամբ իրեն ընծայված գիրքը: Մենք կորցրինք վերջին հույսը: Բայց…
Օրեր առաջ իմացանք, որ Արման Նավասարդյանը հայտնաբերել է Դերենիկ Դեմիրճյանի` մեզ համար այնքա՜ն թանկարժեք ընծան իր ստվար գրադարանում և պատրաստ է նվիրելու այն գրողի տուն-թանգարանին:
Հիմա «Արջուկ-լրջուկը» գտել է վերջին հանգրվանը իր բնօրրանում` այն հարկի ներքո, որում ծնունդ է առել: Գիրքը, իհարկե, քայքայված է, ունի լուրջ վերականգնման կարիք և այս վիճակում չի կարող տեղ գտնել թանգարանի մշտական ցուցադրության մեջ, հասու լինել մեր բոլոր այցելուներին, առանձին դեպքերում, ժամանակավոր ցուցադրությունների ընթացքում միայն այն հնարավոր կլինի տեսնել: Բայց ցանկացած վիճակով էլ այն բացառիկ է` իբրև թանգարանային ցուցանմուշ, և Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի աշխատակիցները խորապես երախտապարտ են Արման Նավասարդյանին` այս թանկարժեք ընծայի համար, որի երկրորդ էջում կարդում ենք Դերենիկ Դեմիրճյանի ձեռագիր մակագրությունը. «Կենդանիների պաշտպան բարի Արմանին, որ փրկեց մեր փիսիկի կյանքը` նվեր Դ. Դեմիրճյանից»: Մակագրությունը թվագրված է 1948 թվականի հուլիսի 22-ով:
Իսկ թե ինչու է Վարպետն այսպիսի մակագրությամբ նվիրել գիրքն այն ժամանակ մանուկ Արմանին, հայտնի է Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի բարեկամներին և «Իրատես de facto»-ի ընթերցողներին: Արման Նավասարդյանի հիշողություններն այդ օրվա և Էլեոնորա կատվի հետ կապված միջադեպի մասին մենք մշտապես պատմում ենք մեր այցելուներին և համապատասխան հրապարակմամբ հանդես ենք եկել թերթի էջերում:
Հուսանք, որ շուտով հնարավորություն կընձեռվի վերահրատարակելու «Արջուկ-լրջուկ» հեքիաթը և հասցնելու այն ընթերցասեր մանուկներին:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ