Ի՞նչ է «կամացը»

Խոսքը հայերենում լայնորեն գործածվող «կամաց» բառի մասին է: Ի՞նչ հետաքրքրություն կարող է ներկայացնել այս ամենասովորական բառը, որն այսօր նշանակում է «ոչ արագ, դանդաղ», «հանգիստ, մեղմ, հուշիկ», «ցածրաձայն, ցածր, զգույշ», «աստիճանաբար»:

Եթե այս բառը փնտրենք, ապա չենք գտնի հին բառարաններում` ո՛չ «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի» գրքում, ո՛չ «Գրաբարի բառարանում», ո՛չ «Արմատականում»: Մի՞թե շատ դարեր առաջ մենք չենք ունեցել այս բառը: Պարզվում է, որ «կամացը» առաջ եղել է ոչ թե բառ, այլ բառաձև: Այժմ, իհարկե, բառ է և մակբայ:

«Կամաց» մակբայը «կամք» բառի հոգնակի տրական հոլովն է, գրաբարում՝ ըստ կամաց, այսինքն՝ «իր կամքով, իր ուզածի պես»: Հնում ունեցել է հետևյալ նշանակությունները.

1. ըստ իր կամքի, իր կամքին թողած, առանց ստիպմունքի: Եզները մի՛ քշիր, թող կամաց գնան (այսինքն՝ ոչ թե դանդաղ գնան, այլ իրենց կամքով, իրենց ուզածի պես):

2. Ծանր, դանդաղ, առանց շտապելու (այսինքն՝ եթե քո կամքով ես որևէ բան անում, ըստ կամաց ես անում, կամովին ես անում, ապա անում ես ծանր, դանդաղ, առանց շտապելու, առանց ուժերը լարելու, մեղմ, թեթև):

3. Առանց աղմուկի, ցածր ձայնով:

4. Հետզհետե, տակավ առ տակավ, քիչ-քիչ, մաս առ մաս: (Կամաց-կամաց ապրում ենք, սովորական կերպով ապրում ենք, առանց անակնկալների:)

Ինչպես տեսնում եք, «կամք» բառի հոգնակի տրականը՝ «կամաց» բառը, զանազան իմաստներ է ձեռք բերել, որոնք, թվում է, ոչ մի կապ չունեն «կամք» բառի հետ: Բայց միայն թվում է: Երբ խորանում ենք, տեսնում ենք, որ «կամացն» ու «դանդաղը», «ցածրն» ու «բարձրը»՝ բոլորն էլ, ի վերջո, մեր կամքի ծնունդ են:

Վաչագան Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ