«ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԲՈԼՈՐԻ ՀԵՏ ՓՈՐՁՈՒՄ Է ԽՈՍԵԼ «ՀԱԹԱԹԱՅԻ» ԼԵԶՎՈՎ»

Հայ-թուրքական հարաբերությունները կրկին վերադարձան ի շրջանս յուր, ինչը, թերևս, կանխատեսելի էր, քանի որ ի սկզբանե հայկական կողմը պնդում էր, որ նախապայմաններ չեն լինելու, իսկ թուրքական կողմը խոսում էր ճիշտ հակառակի մասին։ Այս պարագայում արդյոք Սերժ Սարգսյանի հայտնի ուղերձը սպասելի չէ՞ր։ Հարցի շուրջ զրուցում ենք ԱԺ պատգամավոր ՄԱՆՎԵԼ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ հետ։
-Հայաստանի դիրքորոշումը ստեղծված իրավիճակում բխում է մեր ազգային շահերի պաշտպանությունից,- ասում է պատգամավորը։ - Իմ խորին համոզմամբ, թուրքական իշխանությունը և թուրք ժողովրդի մի զգալի հատվածն իր բնույթով մնում են նույնը, ինչ օսմանյան, երիտ, թե նեոօսմանյան թուրքերը։ Նրանք միշտ, ելնելով իրենց շահերից, վարում են իրենց հարմար քաղաքականություն` առաջ տանելով իրենց ուզածը։ Այդ նույն մոտեցումն էր «ճանապարհային քարտեզի» ուրվագծման պահից։ Որքան հասկանում եմ, հայկական իշխանություններն այս գործընթացում հնարավոր ամեն ինչ արեցին` սկսված գործընթացն ավարտին հասցնելու համար։ Սակայն թուրքական կողմը, իմ համոզմամբ, աշխարհին ապացուցեց, որ իրենք իրենց նախնիների իրավահաջորդն են։ Եվ այս պարագայում ինձ համար շատ զարմանալի է, որ Թուրքիայի արտգործնախարար Դավութօղլուն ճանաչեցին տարվա մարդ։ Նրա արած ո՞ր լավ բանի համար։
-Գուցե ինքներդ էլ պատասխանե՞ք Ձեր հարցին։
-Չեմ կարող հասկանալ` արված ո՞ր քաղաքակիրթ քայլի համար է Դավութօղլուն հավասարեցվում աշխարհի լավագույն արտգործնախարարներին։ Այսինքն, սա ի՞նչ է նշանակում։ Ճանաչելով նրան տարվա մարդ, ուզում են նրան հավասարեցնել աշխարհի լավագույն արտգործնախարարների հե՞տ, թե՞ վերջիններիս հավասարեցնում են նրա հետ։ Եթե այդպես է, ապա նման իրավիճակում ակամա կասկածում եմ մինչ այժմ մյուս արտգործնախարարներին տարվա մարդ շնորհելու գործընթացին և ոչ միայն։ Ի՞նչ է արել Դավութօղլուն. Հայոց ցեղասպանությո՞ւնն է ճանաչել, նպաստել է սահմանների բացմա՞նը։
-Ասում են` ստեղծեց նախապայմաններ` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը միտված գործընթացի համար։
-Ընդամե՞նը։ Իսկ այն, որ նա հայտարարում է «Զրո խնդիր հարևանների հետ» բանաձևի մասին, սակայն ոչինչ չի անում, որ այդ խնդիրները վերանան, այդ դեպքո՞ւմ ինչպես։ Եթե նման բանաձև են առաջ քաշում, կարծում եմ, առաջին հերթին պետք է իրենք իրենց ներքին խնդիրները լուծեն և, ամենակարևորը, ճանաչեն Հայոց ցեղասպանությունը, ներողություն խնդրեն հայ ժողովրդից։ Ինչո՞ւ այդ քայլին գնալու քաջություն չունեն։ Որովհետև, ինչպես սկզբում նշեցի, թուրքական իշխանությունները ևս մեկ անգամ ապացուցեցին, որ իրենք օսմանյան երիտթուրքերի պարտաճանաչ իրավահաջորդն են։
-Անկեղծ ասած, ինձ էլ զարմացնում է Ձեր զարմանքը։ Գերտերությունները, անգամ 1915 թվականին, հայանպաստ որոշումներ չեն ընդունել։
-Դրա համար էլ մարդկությունը պատժվեց։ Եղավ 1939-1945 թթ. համաշխարհային պատերազմը, տեղի ունեցավ հոլոքոստը, Ճապոնիայի ժողովուրդը ատոմային ռումբի թիրախ դարձավ։ Թուրքիայի իրականացրած Հայոց ցեղասպանությանը հետևեց քրդերի և հույների ցեղասպանությունը, որը քաղաքակիրթ աշխարհը պաշտոնապես այդպես էլ չճանաչեց։ Ավելին, նույնիսկ հրեաները մինչ օրս չեն ճանաչում հայերի ցեղասպանությունը։ Աստված իրենց հետ։ Սակայն չմոռանանք, որ չարիքը չարիք է ծնում։
-Գաղտնիք չէ, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը սկիզբ առավ գերտերությունների միջնորդությամբ և բխում է նրանց շահերից։ Իսկ ո՞րն է հայկական կողմի շահը, բացի որոշ տնտեսական շահերից։
-Սա այն հարցն է, որի վերաբերյալ կարող եմ միմիայն անձնական տեսակետ արտահայտել։ Իհարկե, գերտերությունների շահերի կիզակետում Հայաստանի խաղը փոքր է, սակայն, կարծում եմ, որ ՀՀ նախագահի և արտգործնախարարի իրականացրած ճիշտ քաղաքականությունն այս խաղի մեջ դիմակազերծեց թուրք իշխանություններին։ Վերջին մի քանի տասնամյակներում Թուրքիան, կարծես, դիմակահանդեսում է, և հանդես է գալիս քաղաքակիրթ կեցվածքով։ Բայց այժմ աշխարհը հասկացավ, թե այդ դիմակի տակ ով է թաքնված։ Տեսեք, բավական է որևէ երկրում Ցեղասպանությունը պաշտոնապես ընդունվի, Թուրքիան անմիջապես այդ երկրից հետ է կանչում իր դեսպանին։ Սա նշանակում է, որ Թուրքիան բոլորի հետ փորձում է խոսել «հաթաթայի» լեզվով։ Օրերս Բի-Բի-Սի-ով ասվել էր, որ եթե այդպես շարունակվի, ապա Թուրքիան կարող է մնալ առանց դեսպանների։ Եթե Թուրքիային ձեռք է տալիս դեսպան չունենալը, իրենց գործն է, մենք դեմ չենք։ Թուրքական վայրի քաղաքականությունն ընդունելի չէ շատ ժողովուրդների ու երկրների համար։ Չմոռանանք, որ Շվեդիայի վարչապետը ներողություն խնդրեց Ցեղասպանության ճանաչմանը դեմ լինելու իր համոզմունքների համար։ Սա նշանակում է, որ կարելի է բոլոր տեսակի շահերը դնել մի կողմ և մեկ անգամ ճշմարտությունն ասել։
Երբ Թուրքիան խոսում է «խաղաղ Կովկասից», ապա պետք է ճշտել` ի՞նչ նկատի ունի, ինչպիսի՞ն է այն տեսնում։ Հայաստանն առանց հայերի՞, որ իրենց դարավոր ծրագիրն իրագործվի, իսկ եթե ոչ, ապա իրենց եղբայր ազերիներին պետք է հասկացնեն, որ Ղարաբաղն Ադրբեջանի տարածքում հայտնվել է ռուս-թուրքական պայմանագրի պատճառով։ Հարցնեն նաև, թե ո՞ւր են Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հայերը, որոնք բնակչության մեծամասնությունն էին։ Ի՞նչ է, Թուրքիայի նախագահը, վարչապետը և իրենց Դավութօղլուն նման օրինակո՞վ են ուզում տարածաշրջանում ձևավորել «խաղաղ Կովկաս»։ Դատելով Թուրքիայի քաղաքականության պատմության դառը փորձից, այդպես պետք է մտածել, երբ նրանք հայտարարում են «Զրո խնդիր հարևանների հետ» ծրագրի մասին, ապա ոչ թե ուզում են խնդիր չունենալ, այլ հարևան։ Եվ այդ անտրամաբանական հայտարարությունների արդյունքում է Դավութօղլուն ճանաչվում տարվա մարդ։ Այսինքն, ինչ-որ սև ուժեր կան, որ տանում են նրան առաջ ու մեծարում։ Հակառակ դեպքում, ինչպե՞ս հասկանալ, որ նա տարվա մարդ է ճանաչվում այն դեպքում, երբ Ցեղասպանության ճանաչման համար ԱՄՆ-ից հետ է կանչում իր դեսպանին, կամ նախագահը հայտարարում է, որ կարտաքսի Թուրքիայում բնակվող շուրջ 100 հազար հայերին։ Լավ է` «արտաքսել» ասացին, ոչ թե կոտորել։
-Ձեր ասած այդ մութ ուժերը գործող ուժեր են։ Մտավախություն չունե՞ք, որ դրանք լուրջ գործոն կարող են դառնալ ինչպես ԱՄՆ-ում Ցեղասպանության ճանաչման հարցում, այնպես էլ Ղարաբաղի հարցի կարգավորման ոչ հայանպաստ մոտեցման առումով։
-Ինչո՞ւ Կոսովոյի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը հարգվեց, իսկ Ղարաբաղի քրիստոնյա ժողովրդի ինքնորոշումը չի հարգվում։ Հետաքրքիր է, որ այդ մութ ուժերը մինչ օրս գործում են ի վնաս քրիստոնյա ժողովրդի։ Ինձ համար շատ անհասկանալի է ղարաբաղյան հարցի կարգավորման շուրջ առաջացած այս «ջուրծեծոցին». ի՞նչ է նշանակում` ապահովենք Ղարաբաղի մեծ ինքնավարություն տարածքների ամբողջական վերադարձման դիմաց։ Այսինքն, վերադառնանք նույն 80-ականների դիրքերի՞ն։ Ներողություն եմ խնդրում կոշտ համեմատությանս համար, սակայն էշն անգամ իր տրորած ցեխը երկրորդ անգամ չի մտնում։
-Անկեղծ ասած, մինչ այժմ չեմ նկատել, որ դրսի ուժերը հայանպաստ քայլեր կատարեն։
-Ցավոք, այդ ամենի գագաթնակետը Դավութօղլուն էր։
-Ձեզ շատ է զայրացրել նրան տարվա մարդ ճանաչելու փա՞ստը։
-Կարելի է և զայրանալ, բայց ո՞ւմ վրա։ Զայրանում են նրա վրա, ում վրա իրավունք ունեն զայրանալու։ Ավելի շուտ զարմացած եմ։
-Լավ, այդ դեպքում եկեք ընթերցողի համար ճշտենք` որո՞նք են այն «մութ ուժերը», որոնց մասին քիչ առաջ խոսում էիք։
-Հստակ անուններ չեմ կարող ասել, գուցե մասոնական և նմանատիպ ուժերը։
-Բոլոր դեպքերում, այս պահին ունենք այն, ինչ ունենք. ստեղծված իրավիճակում, ըստ Ձեզ, հայկական կողմից հետագայում ճիշտ որոշումը ո՞րը կլինի։
-Մենք, լինելով իսկապես խաղաղասեր ժողովուրդ, օժտված բարիդրացիական հատկանիշներով, իրոք, կարող ենք հարևանություն անել, և այս ամբողջ գործընթացը դրա ապացույցն է։ Այլապես, ի սկզբանե մենք քիչ այլ կեցվածք կընդունեինք, ասելով, որ դուք եք սահմանները փակել, դուք էլ բացեք, ճանաչեք Ցեղասպանությունը, և դրանից հետո նստենք բանակցությունների։ Սակայն մենք այդպես չվարվեցինք, ավելին` շատ բարիդրացիական մոտեցում ցուցաբերեցինք։ Հակառակը, թուրքական կողմը տեղ չի թողնում, որ մենք ավելի խորացնենք այդ քայլերը։ Մենք մեր աչքի առջև ունենալով և՛ Ցեղասպանությունը, և՛ քաղաքակիրթ շրջանում Նախիջևանի հայաթափման փաստը, չենք կարող հաշտվել այն մտքի հետ, որ Ղարաբաղը պետք է մնա Ադրբեջանի կազմում։ Հանուն Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման մենք կարող ենք շատ-շատ բաներ զոհաբերել։ Անձամբ ես, որ Եղեռնի զոհերի ժառանգ եմ, պատրաստ էի իմ մեջ շատ-շատ բաներ զոհաբերելու, սակայն տեսնում ենք, որ ոչ, զուր մարդասիրություն ենք ցուցաբերում։ Այսօրվա Թուրքիայի քաղաքականությունն այդ է վկայում, և ինչ-որ տեղ նրա այդ մոտեցումն օգտակար էր մեզ համար, որպեսզի համոզվենք, որ թուրքական իշխանությունների քաղաքականությունը բոլոր ժամանակներում նույնն է։ Բայց Հայաստանն այն անզեն Հայաստանը չէ, ժողովուրդն էլ առաջվա միամիտն ու դյուրահավատը չէ, որ կալոնաներով քշեն անապատ ու կոտորեն։ Փառք Աստծո, մենք ունենք պետություն, կայացած, հզոր, կանոնավոր բանակ։
-Չե՞ք կարծում, որ ճիշտ կլիներ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացն սկսել այն բանից հետո, երբ Թուրքիան կճանաչեր Ցեղասպանությունը։
-Բայց չէ՞ որ Դուք ինքներդ քիչ առաջ խոսեցիք գերտերությունների շահերի մասին։ Մենք չհամառեցինք և համաձայնեցինք այդ խաղը խաղալ, բայց միևնույն ժամանակ նշեցինք, որ արդյունքում Կարմիր գլխարկի պատմությունն է ստացվելու, և թուրքը մնում է թուրք։ Իհարկե, ես իմ առանձնակի շնորհակալությունն եմ հայտնում թուրք ժողովրդի այն հատվածին, որը, անկախ ամեն ինչից, արդարությունը չի հերքում, ավելին` շատ դեպքերում և շատ բարձր ատյաններում մտավորականներն իրենց դիրքորոշումն են ներկայացնում։
Զրուցեց Ժասմեն ՎԻԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ