ՎԱՉԵ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ «Հայ հին և միջնադարյան գրականության» մեր դասախոսն էր։ Բարձրահասակ, թիկնեղ։ Հմայիչ տղամարդ էր, գրավիչ, թավ ձայնով, բարեկիրթ շարժուձևով։ Սրանք բնատուր արժանիքներ են, որ այնքա՜ն շատ են սազում խելացի մարդկանց, «մարդամեջի» գիտության նվիրյալներին։

Զորավար Անդրանիկի խրատը Վրաստանի արտաքին գործոց նախարար Եվգենի Գեգեչկորիին՝ հայ-վրացական կարճատեվ պատերազմի առթիվ (զրույցը գրի է առել Երվանդ Փափազյանը։ Հանդիպմանը ներկա է եղել նաև Հովհաննես Թումանյանը):

Վերջին պոետը, անշուշտ, դու չդարձար, բայց այսօր էլ, քո այդ տագնապոտ հարցից հարյուր տարի հետո, դու մերկ ու անսփոփ․․․

Այսօր ՄԱՐԱՏ ՄԱՐԻՆՈՍՅԱՆԻ ծննդյան օրն է:

ՀՅԴ հիմնադիր սերնդին պատկանող (1893թ․), ՀՅԴ արեւելեան բիւրոյի անդամ, Հայաստանի առաջին հանրապետութեան առաջին վարչապետ (1918-1919թթ․), ճարտարապետ (1893թ․), պրոֆեսոր (1930թ․), տեսաբան՝ Յովհաննէս Քաջազնունին (1868-1938թթ․) իր «Ի՞նչ պիտի լինի Դաշնակցութիւնը» վերնագրով բովանդակալից յօդուածաշարում, 1907թ․, էական եւ խորքային բնորոշումներ է տուել ՀՅ Դաշնակցութեան գոյութեան ու լինելութեան մասին։ Յօդուածաշարի վերջաբանում, Քաջազնունին գրում է․

«Պետք է անմիջապես ըսեմ, որ ես դեմ չեմ համամարդկային գաղափարներուն, բայց սա ևս ճշմարիտ է, որ համամարդկային գաղափարներն Եվրոպային մեջ իսկ իրենց թեորիական շրջանին մեջ են, և ընկերվարական առաջնորդներն անգամ հայրենիքի գաղափարը չեն ժխտեր․- «այն օրը, որ հայրենիքիս վտանգ սպառնա օտարեն՝ կը մոռնամ ամեն բան և հրացան վերցնելով կռվի դաշտ կը հառաջանամ»։

1968 թ․ ավարտեցի Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը, և մեր կուրսը մեկ ամսով արտադրական գործուղման ուղարկեցին Մոսկվա։ Մոսկվայում մեզ տեղավորեցին «Սոկոլ» ուսանողական համալիրի հանրակացարանում։ Երկսենյականոց մի համարում տեղավորվեցինք ժողովրդի և հատկապես մտավորականության շրջաններում արդեն հայտնի երգիչ Խորեն Պալյանը, Սարգիս Բաղդասարյանը (որը հետագայում նույնպես ճանաչվեց և սիրվեց ժողովրդի կողմից որպես ազգագրական երգերի անզուգական կատարող) և ես։

Տևական ժամանակ է` հեռախոսիս մեջ փնտրում էի 2000 թվականի փետրվարին գրված այս հուշապատումը (երբ Զորավար Անդրանիկի աճյունը տեղափոխել էին հայրենիք` «Եռաբլուր» պանթեոնում վերահուղարկավորելու)։

Լույս է տեսել ընկերոջս, բարեկամիս, ԱՐԱՄ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ եզակի ուսումնասիրությունը «Հովհաննես Թումանյանի կենսափիլիսոփայությունը» վերնագրով։

Ի՞նչ ենք թողնելու մեր զավակներին․ անդամահատված մի նոր պատմությու՞ն, թե՞ հին պատմության նոր կրկնություն, թե՞ օտարների գրպանում դրված՝ մաս-մաս վաճառվող մի նոր խեղճություն, նոր անտերությու՞ն․․․