(Նախորդ մասը)
Գերմանացի Ֆեզերը նույնիսկ խորամանկություն է անում. անձամբ Դոնալդ Թրամփը դեռ չի խոստովանել, որ Անկարան մեր տարածաշրջան է նետում հազարավոր ահաբեկիչների։ Բայց նա խուսափել է Փաշինյանի հետ հեռախոսազրույցից. «Նա հիվանդ է», «նա վարակված է կորոնավիրուսով», ինչը չի խանգարում, որ թիկնապահների հետ մեքենայով զբոսնի Վաշինգտոնում։ Հավանաբար վախենում էր Փաշինյանի հետ նախատեսված հեռախոսազրույցից հետո ավելի շատ վարակվելուց. գուցե այդ պատճառով է «փախել հեռախոսազրույցից»։ Իսկ ահա Պենտագոնը, Ֆրանսիայի, ՌԴ-ի և Իրանի հայտարարություններից մոտ մեկ օր հետո, նույնպես խոստովանեց, որ իսկապես թուրքերն ահաբեկիչներին Սիրիայից տեղափոխում են Այսրկովկաս։ Մի՞թե աշխարհում բոլորը չեն հասկացել, որ դա արվում է հեռահար նպատակով։ Եթե Թուրքիային և Ալիևների վարչակարգին հաջողվեր ամեն ինչ, ահաբեկիչներին հետ չէին տանի։ Ոչ, նրանց կթողնեին «պահպանելու ենթակառուցվածքներ», հետագայում կնետեին և՛ Ռուսաստանի (Հյուսիսային Կովկասում), և՛ շիա Իրանի դեմ։ Ոչ ոք չի՞ տեսնում թուրքերի, «կովկասյան թաթարների», ԱՄՆ-ի և Իսրայելի «շահերի համընկնումը»։ Ափսոս, որ չեն նկատում։ Դա նկատելի է անգամ 100-տոկոսանոց ֆիզիկական ու քաղաքական տեսողություն չունեցող մարդկանց։
Այժմ ԱՄՆ-ում ավելի հեռու են գնում, այսպես ասած, «օգնում են» Թուրքիայի և «Բաքվի հանրապետության» հակառակորդներին, ապացուցելով, որ Թուրքիան իրապես մասնակցում է ուղղակի մարտական գործողություններին. չէ՞ որ հենց թուրքական F-16-ն է Վարդենիսում խոցել Հայաստանի ՌԾՈՒ-ի Cy-25K ինքնաթիռը։ Ամերիկյան «Նյու Յորք թայմս» թերթի հետաքննիչների թիմը Ադրբեջանում հայտնաբերել է F-16 կործանիչներ։ «Planetlabs-ի հոկտեմբերի 3-ի արբանյակային լուսանկարների մեր վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանի Գյանջա քաղաքի միջազգային օդանավակայանում կա առնվազն երկու F-16,- հոկտեմբերի 7-ին «Թվիթերում» գրել է հետաքննիչ խմբի անդամ Քրիստիան Թրիբերթը։- Ամենահավանականն այն է, որ մարտական ինքնաթիռները պատկանում են թուրքական ՌՕՈՒ-ին։ Ինչպես և CN-235 ռազմական բեռնատար ինքնաթիռը»։ Լրագրողը նշում է, որ հետաքննիչները համեմատել են ինքնաթիռների պարամետրերը և բնութագրերը, ներառյալ այն օդանավերը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինանոցում (ՄԻԳ-21, ՄԻԳ-29, Սու-25, Լ-39), և նրանց ամենաշատը համապատասխանել են թուրքական F-16-ները։ «Օդանավակայանում կար նաև ավելի խոշոր ինքնաթիռ, որը, մեր կարծիքով, CASA/IPTN CN-235 էր։ Այն նույնպես օգտագործվում է թուրքական ՌՕՈՒ-ի կողմից»,- գրել է Քրիստիան Թրիբերթը։ Նրա կարծիքով՝ F-16-ի ներկայությունը ցույց է տալիս Լեռնային Ղարաբաղի համար պայքարում Թուրքիայի խոր ներգրավվածությունը։
«Հուլիսի վերջին Թուրքիան Ադրբեջանի հետ համատեղ զորավարժանքներին մի քանի F-16 է ներգրավել։ Այն ժամանակ տեսահոլովակում առնվազն 5 ինքնաթիռ է հայտնվել այն նույն տեղում՝ Գյանջայի միջազգային օդանավակայանում»,- հիշեցնում է «Նյու Յորք թայմսի» լրագրողը։ Նա կարծում է, որ արբանյակային լուսանկարների վերլուծությունը կարող է հաստատել թուրքական ռազմական օդանավերի առկայությունը Ադրբեջանում, բայց չի կարող հաստատել, թե նրանք խոցել են հայկական Սու-25-ը, ինչպես հայտարարել է Հայաստանի ՊՆ-ն։ Ո՞վ արձագանքեց այդ պնդումներին։ Իհարկե՝ Բաքվի թաթարները։ Ադրբեջանցի օգտատերերը փորձեցին վիճարկել ամերիկացի լրագրողների վարկածը՝ նշելով, որ Բաքուն Իտալիայից գնել է M-346FA թեթև գրոհիչներ։ Սակայն նրանց ուղղեց գերմանական «Բիլդ» ամսագրի լրագրող Յուլիան Ռեպկեն, որը նույնպես նախկինում հակվում էր իտալական գրոհիչների վարկածին։ «Դրանք չկան, դեռ տեղ չեն հասել։ Թուրքական F-16 C/D-ն, բացի դրանից, 1 մետր կարճ է»,- գրել է Ռեպկեն «Թվիթերում»։ Ինչպես հաղորդել է թուրքական «Defence-Turk» հատուկ հրատարակությունը, «Leonardo» ընկերությունը M346 FA կործանիչները մատակարարելու է 2021 թ.։
ՈՒշադրություն դարձնենք. ամերիկյան «Նյու Յորք թայմս» թերթն առնչություն ունի ԱՄՆ-ի օրվա իշխանական վերնախավի մի հատվածի հետ, իսկ գերմանական «Բիլդ» ամսագիրը համարյա թե Գերմանիայի կառավարության տեսակետի արտահայտիչն է։ Այսինքն իրականում ինչ-որ բան լրջորեն փոխվել է նույնիսկ Արևմուտքում։ Ահա թե ինչու է համարձակ դարձել ԱՊԼ-ն (ավելի ճիշտ՝ ԱՊԼ-ի գլխավոր քարտուղար Ահմեդ Աբուլ Գեյթը), մարգարեանալով, թե «Էրդողանի գործողությունները պատժվելու են»։ Բայց չէ՞ որ Արցախի հայերի դեմ պատերազմում «գործի մեջ են» ոչ միայն Էրդողանն ու Թուրքիան և նույնիսկ ոչ «երկու Էրդողանը» (երկրորդը, իհարկե, Իլհամ Ալիևն է), այլև ԱՄՆ-ի և Իսրայելի ռազմավարական բազմաշերտ շահերը։ Այդ երկրներին հիմա ձեռնտու է հարվածի տակ դնելը և Թուրքիան, և Ադրբեջանը, միայն թե իրենց մասին խոսակցություն չսկսեն աշխարհի մյուս տերությունների ղեկավարները։
ՈՒզում ենք ներկայացնել նաև ռուսաստանահայ փորձագետ Ալբերտ Հակոբյանի (ՈՒրումովի) կարծիքը, որը նա հասարակությանը հայտնեց հոկտեմբերի 8-ին։ Ընթացքում կառաջարկենք նաև նրա կարծիքի մեր մեկնաբանությունները, որովհետև հերթական անգամ Ռուսաստանի և «Ռուսաստանի պայմանների» դերը Այսրկովկասում խաղաղություն հաստատելու գործում բազմակի չափազանցելը 2020 թ. մի փոքր սիրողական մակարդակի է, առանց հաշվի առնելու Ռուսաստանի, Իրանի, Չինաստանի և, ի դեպ, Հայաստանի կոշտ համագործակցությունը միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարում։ Այդ կապակցությամբ հիշեցնենք, որ վերջերս կայացած «Կովկաս-2020» հակաահաբեկչական զորավարժանքի ամենաակտիվ մասնակիցներն էին հենց ՌԴ-ի, Իրանի, ՉԺՀ-ի և Հայաստանի զինվորականները։ Եվ հենց այդ զորավարժությանը մասնակցելուց հրաժարվեց Ադրբեջանը։ Վերջապես, հենց այդ վարժանքից հետո Թուրքիան ու «Բաքվի հանրապետությունը» ոչ միայն սանձազերծեցին պատերազմն Արցախի դեմ, այլև Մերձավոր Արևելքից ահաբեկիչներին տեղափոխեցին մեր տարածաշրջան, այսինքն՝ ՌԴ-ի և Իրանի սահմանների մոտ։ Կարծես ամեն ինչ նկատելի դարձավ, այնպես չէ՞։
Ահա թե ինչ է նշում վերոհիշյալ փորձագետ Ալբերտ Հակոբյան-ՈՒրումովը. «2020 թ. ղարաբաղյան պատերազմի երկրորդ շաբաթվա կեսին նկատվեց, որ նրա նկատմամբ հետաքրքրությունը սյուժեների երկրորդ տասնյակի վերջում է։ Բայց միայն այժմ սկսվեց ամենահետաքրքիրը. ավարտվեցին ներգրավված կողմերի առաջնորդների «Ա» պլանի տնային մշակումները, և սկսվեցին «Բ» պլանի շոշափումը, «կարմիր գծերի» նկարումը, անգամ նոր տարբերակների ստեղծումը։ Ի՞նչն այնպես չընթացավ։ Մենք համոզված ենք, որ դրամայի գլխավոր գործող անձը Թուրքիան է։ Նրանից էլ սկսենք։ Էրդողանը դեռ երկար կարող է պատմել այն մասին, թե Ալիա Իզեթբեգովիչն ինչպես է մահվան մահճում իրեն կտակել Բոսնիա-Հերցեգովինան. «Նա ինձ ասաց՝ Էրդողան, որդիս, հոգ տար այս հողի մասին», այն մասին, որ հունական կղզիներում լավ եղանակի (և լավ ուժեղարարների, իհարկե) դեպքում թուրքական ափից լսվում են մուեզզինների ձայները, կամ այն մասին, որ 1917 թ. օսմանյան զինվորները արտասվելով էին հեռանում «թուրքական քաղաք» Երուսաղեմից։ Ռեջեփ աղան բանաստեղծ է, և ասում են՝ ոչ վատ»։ Հարգելի Ալբերտ, «աղա» ասում են Իրանում, իսկ Թուրքիայում և թուրքերի մասին ընդունված է ասել՝ էֆենդի։
Եվրոպայի ու Թուրքիայի հարաբերությունները կտրուկ վատացան անցյալ տարվա վերջին և այս տարվա սկզբին, երբ Հունաստանը, կանխապես ապահովելով ԵՄ-ի պաշտպանությունը, կոշտ կերպով, ռազմական միջոցներով շրջափակեց «փախստականների» հոսքերն իր տարածքով, այսինքն, Անկարայի ձեռքից դուրս գցեց Բրյուսելի նկատմամբ տնտեսական շանտաժի կարևորագույն գործիքը։ Հարաբերություններն ավելի ևս փչացան, երբ Թուրքիան, չստորագրելով ծովային իրավունքի մասին ՄԱԿ-ի 1982 թ. համաձայնագիրը, կամայականորեն իր և «Հյուսիսային Կիպրոսի» համար Միջերկրական ծովում սահմանեց բացառիկ տնտեսական գոտի (ԲՏԳ), որի հասկացությունը մտցվել է... 1982 թ. համաձայնագրով։ «Սահմանեց այնպես, որ այդ գոտու սահմանները մտան Կրետեից ու Կիպրոսից հարավ, ինչով խիստ դիպան արևմտյան այն ընկերությունների շահերին, որոնք տրամադրված էին ապագայում գազ արդյունահանելու Իսրայելի, Կիպրոսի, Լիբանանի ու Եգիպտոսի ջրատարածքներում։ Իսկ դա արդեն չի ներվում։ Մայք Գոդվինի օրենքը հռչակում է, որ մրցակցին Հիտլերի հետ համեմատելու դեպքում բանավեճը համարվում է ավարտված, իսկ համեմատությունն արած կողմը՝ պարտված։ Իրադրությունն իսկապես հիշեցնում է նախապատերազմյան 1930-ականները։ Էրդողանը գիտի, որ ԱՄՆ-ը կարող է իր ավիաբազան Ինջիրլիքից (Թուրքիա) տեղափոխել Կրետե (Հունաստան)։ Կանադան կարող է դադարեցնել սպառազինության արտահանումը, ներառյալ ԱԹՍ-ների արտադրության համար անհրաժեշտ մասերը, իսկ Ֆրանսիան կարող է Արևելյան Միջերկրականում պահել իր նավախումբն այնքան, ինչքան պետք լինի։ Միակ բանը, որ նրանք չեն կարող անել, Էրդողանին լայնածավալ զինված հակահարված տալն է։ Նրանց սովորությունն է ագրեսիան դեպի արևելք ուղղելը՝ մի «վատ տղային» մյուսի դեմ հանելով։ Բնական է, որ Էրդողանն այդ ամենը հաշվարկել էր, ինչպես նաև ամենակարևոր հարցը, թե Ռուսաստանին ինչպիսի Թուրքիա է պետք. ագրեսիվ, բայց Արևմուտքից աստիճանաբար հեռացո՞ղ, թե՞ մաքուր ՆԱՏՕ-ական քեմալիստ գեներալների գլխավորությամբ Թուրքիա։ Պատասխանն ակներև է. Կրեմլը շահագրգռված չէ իշխանությունից Էրդողանի հեռացմամբ։ Այսպիսով, Էրդողանը լիովին կարող էր հույս ունենալ, որ հաջողության կհասնի։ Նույնիսկ եթե չհաջողվի իրագործել առավելագույն «Ա» պլանը՝ բլիցկրիգը (կայծակնային պատերազմ), կմնա պահեստային «Բ» պլանը՝ տեղը հակամարտության կարգավորման գծով միջնորդների մեջ»,- գրել է ՈՒրումովը։
(շարունակելի)
Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ