Վարչապետին այլևս չի հաջողվում սոսնձել իշխանական թիմի տարբեր բեկորները
17.01.2020 | 00:54
Նախորդ հոդվածում 2020 թվականի հնարավոր զարգացումները վերլուծելիս անդրադարձանք հասարակությանն ամենից շատ հետաքրքրող հարցին՝ ի՞նչ միտումներ կարող են նկատվել ընդդիմադիր դաշտում։ Ըստ էության‚ ընթացիկ տարում ընդդիմադիր թևում սպասվում է ֆորմատավորում։ Սակայն հետաքրքիր է նաև‚ թե ինչ զարգացումներ կարող են զարգանալ իշխանական հատվածում։ 2018-2019 թթ. թվում էր‚ թե իշխանությունը հաղթանակած էր‚ կուռ‚ միատարր ու համախմբված‚ սակայն կային կանխատեսումներ‚ թե ամեն ինչ այնքան էլ հարթ չէ‚ և կառավարման բուրգը կանգուն է մնում միայն մեկ անձի՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ անցած երկու տարիներին ունեցած հասարակական լայն աջակցության շնորհիվ։
Եվ այսպես՝ ի՞նչ գործընթացներ են նկատելի իշխանական դաշտում։
Այն‚ որ ընդդիմադիր դաշտը բավականին լուրջ դժգոհություններ է արտահայտում իշխանությունից‚ փոփոխական հաջողություններով լուրջ պայքար է մղվում իշխանության դեմ‚ բնական է‚ ինչ-որ տեղ նաև քաղաքական պայքարի տրամաբանության տիրույթում է։ Սակայն այսօրվա իշխանական համակարգի առանձնահատկությունն այն է‚ որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանից դժգոհ է ոչ միայն ընդդիմությունը‚ այլև լուրջ դժգոհություններ կան իշխանական գրեթե բոլոր թևերում։ Սա ամենագլխավոր փաստն է‚ ինչը որքան էլ զարմանալի է‚ հայկական իրականություն է։ Ընդ որում‚ այս իրողությունն իշխանությունը փորձում է շատ ջանասիրաբար թաքցնել տարբեր մեխանիզմներով։
Ի վերջո‚ ի՞նչ է ներկայացնում հայկական իշխանական համակարգ կոչեցյալը։ Ինչպես հայտնի է‚ իշխանությունը Հայաստանում հետհեղափոխական զարգացումների ծնունդ է‚ և հայաստանյան կառավարման բուրգը մի քանի բաղկացուցիչ ունի՝ վերևում Նիկոլ Փաշինյանն է‚ իշխանության մաս են կազմում այն քաղաքական ու հասարակական-քաղաքացիական կառույցները‚ որոնք մասնակցություն են ունեցել հեղափոխությանը։ Գլխավոր շարժիչ ուժը սորոսյան կազմակերպություններն են‚ այնուհետև՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած «Քաղպայմանագիրը»‚ ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմը‚ որը գուցե համեստ‚ բայց քաղաքական առումով բավականին նշանակալի ներդրում է ունեցել հեղափոխության ընթացքում‚ և վերջապես՝ նախկին իշխանության մի հատվածը‚ որն իր հաշվարկներում կարծում էր‚ թե հեղափոխության արդյունքում իշխանության եկած Փաշինյանը որոշակի սանիտարի դեր կկատարի‚ կչեզոքացնի տնտեսական կրիմինալ ուժերին‚ և հետագայում իշխանությունը բարեհաջող կհանձնի իրենց։ Ահա այս սեգմենտներից է կազմված թավշյա հեղափոխություն կոչվածը։
Դեռևս մի կողմ թողնենք արտաքին ուժերի ներգործության փաստը ՀՀ-ում կատարված իրադարձությունների վրա ու արձանագրենք‚ որ վերը նշված բոլոր սեգմենտներն այսօր դժգոհ են Նիկոլ Փաշինյանից։ Սա‚ թերևս‚ հասկանալի իրավիճակ է‚ քանի որ անկախ նրանից‚ թե սոցիոլոգիական հարցումներն ինչ են ցույց տալիս‚ Նիկոլ Փաշինյանի վարկանիշը‚ 2018 թ. ապրիլ-մայիսի համեմատ‚ բավականին արագ նվազում է‚ և իշխանությունը‚ որ գոյատևում է միայն մեկ մարդու բարձր վարկանիշի շնորհիվ‚ ժամանակի ընթացքում արձանագրում է հեղինակության անկում։
Փորձենք պարզել‚ թե վերոնշյալ ուժերն ինչից են դժգոհ։
1. Քաղաքացիական հասարակություն կոչվածը‚ որ մեզ մոտ ասոցացվում է հայտնի Սորոսի անվան հետ‚ ակնհայտորեն իր ցանցային կառույցով‚ տարիների ընթացքում յուրացրած մեթոդներով դարձել էր իշխանափոխության շարժիչ ուժը։ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունն իրականում շատ փոքր խմբակ էր‚ 2018 թ. գարնանը գուցե Գյումրիից Երևան էլ չհասնեին‚ ուղղակի կհոգնեին‚ քանի որ այդ քաղաքական ուժը երկար պայքարի փորձառություն չուներ. այս կուսակցության անդամները նման են ինկուբատորում մեծացած երիտասարդների։ Հեղափոխությունից հետո սորոսյան թիմը պահանջեց և ստացավ իշխանության իր մասնաբաժինը։ Նրանք ակնկալում էին‚ որ ներդրած ավանդին համապատասխան կստանան ֆինանսական‚ ուժային լծակներ‚ սեփական քաղաքական ծրագրերը կդառնան դոմինանտ իրենց դրածո Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական ծրագրերում։ Սակայն շատ շուտով պարզվեց‚ որ վարչապետն ի վիճակի չէ այդ ծրագրերն իրականացնելու. Փաշինյանին դրսից շատ արագ հասկացրին‚ որ Արևմուտքի համար վերջինիս ժողովրդավարական հռետորաբանությունը զրոյական արժեք ունի‚ քանի որ շատ լավ հասկանում են‚ թե ինչ է կատարվել Հայաստանում‚ և, ի վերջո, ով է Նիկոլ Փաշինյանը։ Իսկ Ռուսաստանից էլ շատ արագ‚ օգտագործելով ընդամենը ներազդման հնարավորության շատ չնչին տոկոսը‚ հասկացրին‚ որ Փաշինյանի հռետորաբանությունը‚ վերջինիս պատկերացումները աշխարհի կառուցվածքի‚ գեոքաղաքական կենտրոնների մասին‚ մեղմ ասած‚ շատ թյուր է։ Նիկոլ Փաշինյանը, ի վերջո, շատ արագ սկսեց զայրացնել սորոսականներին ոչ միայն իր ռուսամետ հռետորաբանությամբ‚ այլև կոնկրետ գործողություններով‚ որոնք ուղղված էին նրան‚ որպեսզի ի դեմս Ռուսաստանի ու Վ. Պուտինի՝ ստանա որոշակի ամրության պաշար։ Սա սորոսականներին հասցված ամենամեծ հարվածն էր‚ որոնք որոշ ժամանակ հապաղում էին կտրուկ քայլեր ձեռնարկել՝ թայմ աութ վերցնելով և թույլ տալով վարչապետին ամրանալ ոտքերի վրա։ Սորոսականները չստացան ֆինանսաբյուջետային ռեսուրսներին և ուժային կառույցներին մոտենալու իրական հնարավորություն։ Այս հանգամանքը լուրջ դժգոհության առիթ դարձավ‚ և սորոսականների մոտ հարց առաջացավ՝ նրա համա՞ր էինք հեղափոխություն կատարել‚ որ չկարողանանք մոտենալ‚ նույն Փաշինյանի բառապաշարով ասած‚ լափամանին ու դա զիջել վարչապետի ամենամերձավոր շրջապատին։ Սորոսականների այդ դժգոհությունը և՛ անձնական‚ և՛ գաղափարական շարժառիթներ ունի։ Հեղափոխության վրա ծախսված ֆինանսները գաղափարական առումով իրենց նպատակին չեն հասել։ Եվ ժամանակ առ ժամանակ այդ դժգոհությունը սկսում է արտահայտվել։ Մասնավորապես‚ սորոսածին «Սասնա ծռերը» ուղղակիորեն ասում են‚ որ ցանկանում են արմատական ընդդիմություն դառնալ Նիկոլ Փաշինյանին‚ պետք է ստեղծել ժամանակավոր կառավարություն և այլն։ Նրանք համարում են‚ որ Նիկոլ Փաշինյանը շատ փափուկ է և դավաճանում է հեղափոխության գաղափարախոսությանը։ Թավիշը շատ է. սա է նրանց կարգախոսը։
2. Ստեղծված իրավիճակից‚ որքան էլ տարօրինակ է‚ դժգոհ են նաև «Քաղպայմանագրի» ներկայացուցիչները։ Իշխանափոխության սկզբնական փուլում Նիկոլ Փաշինյանն իհարկե նրանց համար սրբապատկեր էր‚ ամեն ինչի սրբապատկեր՝ քաղաքականից սկսած մինչև ոճային երկրպագման առարկա։ Շատերը նույնիսկ փորձում էին ընդօրինակել նրան՝ արտաքին տեսքից սկսած մինչև հանրության հետ շփման մեթոդները։ Բայց շատ շուտով հենց շարքերում ծագեցին տարաձայնություններ։ Հայտնվեցին «Քաղպայմանագրի» նոմենկլատուրային և շարքային ներկայացուցիչներ։ Վերջիններիս հատկացվեցին որոշակի դերեր խորհրդարանում‚ մյուսներին՝ գործադիրում։ Հետագա կյանքը ցույց տվեց‚ որ գործադիրում տեղավորվածները շատ ավելի լավ սոցիալական վերելք ունեցան‚ քան մյուսները։ Կառավարությունում սկսվեցին հայտնի պարգևավճարների‚ աշխատավարձերի գաղտնի բարձրացման թեմաները‚ մեկ աղբյուրից կասկածելի գործարքները։ Այսինքն՝ ի հայտ եկան պաշտոնյաներ‚ որոնք ուղղակիորեն սկսեցին օգտվել հեղափոխության բարիքներից‚ բյուջեից՝ մնացածներին թողնելով համեմատաբար համեստ աշխատավարձով ապրելու հնարավորությունը։ Նույն «Քաղպայմանագրում» և ամբողջ իշխանության մեջ կա խուլ դժգոհություն Նիկոլ Փաշինյանի վարքագծից‚ որն անընդհատ քարոզում է համեստ վարքագիծ‚ կենսակերպ‚ սակայն ինքը և իր ընտանիքը շռայլորեն օգտվում են և՛ օրինական‚ և՛ երբեմն նաև կասկածելի օրինականություն ունեցող վայելքներից։ Այսինքն՝ ասվում է մի բան‚ արվում է տրամագծորեն հակառակը։ Բացի այդ‚ «Քաղպայմանագրում» շատ լավ հասկանում են‚ որ այս քաղաքական ուժի ազդեցությունը քաղաքական գործընթացների‚ իշխանական որոշումների վրա բավականին ցածր է։ Նիկոլ Փաշինյանն անձամբ է որոշումներ ընդունում‚ և դրանք նա ընդունում է՝ ելնելով այն հանգամանքից‚ թե տվյալ պահին ով ավելի մեծ ազդեցություն ունի իր վրա։ Եթե սորոսականները Ամուլսարի հարցով փողոցները ողողում են ցուցարարներով‚ ապա այդ պահին Նիկոլ Փաշինյանի որոշումները հօգուտ սորոսականների են։ Եթե տվյալ պահին ավելի մեծ է տերպետրոսյանական թևի ազդեցությունը‚ ապա վախենալով այդ ճնշումից՝ Փաշինյանը տուրք է տալիս վերջիններիս։ «Քաղպայմանագրում» նաև տարակուսած են‚ թե ինչպես է ստացվում‚ որ առողջապահության կամ կրթության‚ գիտության‚ մշակույթի և սպորտի նախարարների տեղակալները բացահայտվում են կաշառք վերցնելիս‚ սակայն պարզվում է‚ որ վերջիններիս վերադասը անտեղյակ է։ Իհարկե‚ սա շատ քիչ հավանական է։ Բոլորը հասկանում են‚ որ այստեղ կարող են լինել նաև կոռուպցիոն դրսևորումներ‚ սակայն շղթան իրավապահները կտրում են տեղակալների մակարդակով։ Սա շատ հստակ է‚ ու բոլորը հասկանում են այս ամբողջ գործընթացները‚ որոնք շատ դեպքերում արտահայտվում են նաև մեկ աղբյուրից գնումներով‚ դրամաշնորհները յուրայինների միջև բաշխելով և այլն։
3. Փաշինյանի իշխանությունից դժգոհ երրորդ սեգմենտը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թևն է։ ՀՀ առաջին նախագահի թիմը ընդամենը մի քանի խնդիր ունի լուծելու։ Նրանք առանձնապես մեծ սեր չունեն գործող վարչապետի նկատմամբ‚ որին միշտ համարել են կամ իրենց աշակերտը‚ կամ էլ ուրացող գործընկեր։ Այստեղ Փաշինյանին մի կերպ են հանդուրժում։ Եվ ցանկացած պահի‚ երբ թուլանա Փաշինյանի ազդեցությունը‚ այս երկու կողմերի խուլ‚ քողարկված համագործակցությունից ոչինչ չի մնալու։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հույս ունի‚ որ Փաշինյանի օրոք տեղի կունենա իր քաղաքական վերակենդանացումը երկու ասպեկտով. նախ կմաքրվի մարտի 1-ի գործից‚ որտեղ Տեր-Պետրոսյանը մեղավորության իր բաժինն ունի‚ և քաղաքական վերակենդանացում կստանա Արցախի հարցի համատեքստում։ ՀՀ առաջին նախագահը չի մարսում այն‚ որ իր պարտվողական գաղափարախոսությունն այսօր էլ չի ընդունվում հասարակության կողմից‚ և ինքը պատմության մեջ է մնում որպես մի նախագահ‚ որն իշխանությունից հեռացվեց իր պարտվողական քաղաքականության պատճառով։ Այժմ Տեր-Պետրոսյանը հույս է տածում‚ որ Փաշինյանը՝ որպես իր հոգևոր աշակերտ‚ կարող է նույն գաղափարախոսությունն առաջ տանել։ Այս երկու առումներով էլ նախկին նախագահը լրջագույն դժգոհություններ ունի ՀՀ ներկա ղեկավարից‚ քանի որ ոչ մարտի 1-ի գործով է իր համար ընդունելի սցենար ապահովվել‚ ոչ էլ Արցախի հարցում որևէ հասկանալի բան կարելի է տեսնել։ Արցախի հարցում Փաշինյանը հանդես է գալիս իրարամերժ հայտարարություններով‚ ինչը մեծապես նյարդայնացնում է Տեր-Պետրոսյանին։ Ամենայն հավանականությամբ հիասթափությունները փոխադարձ են. վերջերս վարչապետի մամուլի խոսնակ Վլադիմիր Կարապետյանի պաշտոնանկությունը և վարչապետի կողմից Տեր-Պետրոսյանին ծննդյան առթիվ չշնորհավորելը փոխադարձ անվստահության ապացույցն են։
4. Եվ վերջապես Փաշինյանից դժգոհ է նաև նախկին իշխանության այն թևը‚ որը նախընտրեց իշխանությունը հանձնել Նիկոլ Փաշինյանին և ոչ թե իշխանության ղեկը թողնել վարչապետ Կարեն Կարապետյանին։ Այս խումբը գուցե հույս ուներ‚ որ Փաշինյանը որոշակի ժամանակահատվածում գուցե օլիգարխիային կվնասազերծի‚ դաշտը կմաքրի իրենց հետագա վերադարձի համար։ Սակայն շատ շուտով հասկացան‚ որ Փաշինյանը շատ լավ էլ լեզու գտավ մարդկանց հետ՝ օլիգարխներին անվանելով սեփականատերեր‚ օրինական կամ ոչ օրինական ճանապարհներով օգտվելով վերջիններիս ֆինանսներից։ Ոչ օրինական ասելով՝ նկատի ունենք բացահայտված այն փաստը‚ թե ինչ աղբյուրներից հավաքվեցին «Իմ քայլը» խմբակցության նախընտրական գումարները։ Պարզ է‚ որ դրանք հենց օլիգարխների գումարներն էին‚ որոնք անուղղակի կերպով մտան նախընտրական հիմնադրամ։ Նշված խումբը դժգոհ է հավանաբար նաև այն պատճառով‚ որ խախտվել են որոշակի պայմանավորվածություններ‚ և այդ դժգոհությունն արտահայտվում է լուրջ պայքարով‚ այդ թվում՝ մեդիադաշտում‚ ինչի ականատեսը բոլորս ենք։
Այսպիսով՝ կարելի է փաստել‚ որ իշխանական քաղաքական կուռ թիմ այսօր գոյություն չունի։ Այս տեսակետից կարող ենք ասել‚ որ 2020 թվականին լինելու է մեծ վերաֆորմատավորում նաև իշխանական դաշտում։ Փաշինյանը փորձելու է այլընտրանքներ ձևավորել այսօրվա իշխանական համակարգի տարբեր թևերին։ Սակայն պետք է նկատել‚ որ վարչապետը բավականին քիչ ռեսուրսներ ունի դրա համար։ Միայն երկու նախարարի՝ Արսեն Թորոսյանի և Արայիկ Հարությունյանի գործունեությունը բավական է‚ որպեսզի իշխանության ու անձամբ Փաշինյանի վարկանիշը զրոյացվի։ Եվ քանի որ Փաշինյանը որդեգրել է «թաղի տղու» քաղաքականություն՝ չհանձնելով իր մերձավոր շրջապատի մարդկանց ու իր վրա վերցնելով նրանց բոլոր սխալներն ու միտումնավոր բացթողումները‚ ապա վարկանիշային կորուստներն անխուսափելի են։ Սակայն Փաշինյանը նույնիսկ թիմը փոխելու ռեսուրս չունի‚ և պատահական չէ‚ որ վերջին շրջանում տեղեկատվական արտահոսք եղավ‚ թե վարչապետը ցանկանում է կոալիցիոն կառավարություն ձևավորել։ Պարզ է‚ որ դա շատ հեռու է իրականությունից‚ սակայն այդ գաղափարը շրջանառվեց։ Ձևավորել կոալիցիոն կառավարություն այն դեպքում‚ երբ ընդամենը 1,5 տարի առաջ իշխանությունը ստացավ ավելի քան 70 տոկոս ձայն‚ խոսում է այն մասին‚ որ Փաշինյանի գործերն իրականում այնքան էլ լավ չեն։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ