«Երկու լեզուներուն մօտեցման նախաքայլ ու հիմնաքար ըլլալու առաւելագոյն հնարաւորութիւնը ունի «ոսկէմիջին» ուղղագրութիւնը»

«Իրատեսի» հյուրը Հայկազյան համալսարանի Հայկական սփյուռքի ուսումնասիրության կենտրոնի տնօրեն, «Հայկազյան հայագիտական հանդես» տարեգրքի պատասխանատու քարտուղար, դոկտոր Անդրանիկ ԴԱՔԵՍՅԱՆՆ է: Նրա հետ ծավալուն զրույցի մեկ հատվածն արդեն հրապարակվել է «… Եվ ոչ միայն մշակույթի մասին» խորագրի ներքո: Այսօր մենք անդրադառնում ենք արևմտահայերեն-արևելահայերեն չհանդարտվող հակամարտությանը և լիբանանահայության գոյութենական որակներին:

-Արևմտահայերենի ճակատագրով մտահոգ սփյուռքը մշտապես առաջ է քաշում դասական ուղղագրությանն անցնելու և արևմտահայերենին զարկ տալու նպատակը: Բայց չէ՞ որ արևելահայերենը, որ շքեղ ու լայն գործածական լեզու է, չի կարելի զոհաբերել այդ նպատակին: Արևելահայերենի օր օրի հարստացող բառաֆոնդը, ամենատարածված օտար եզրույթներն անգամ հայեցի համարժեքներով փոխարինելու հետևողական ջանքը, որ գործադրում են հայաստանցի լեզվաբանները, չի կարելի թերագնահատել և չհպարտանալ այս հարստությամբ: Նմանապես խոնարհումի է արժանի այն գորովանքը, որ տածում են սփյուռքահայերը արևմտահայերենի հանդեպ՝ առավելագույնս զերծ պահելով այն օտարաբանություններից: Մեր ոսկեղենիկ մայրենիի երկու ճյուղերի միջև հնարավոր չէ՞ հաշտարար մի սահման գծել և ստեղծել հնարավորություն, որ դրանք զարգանան զուգահեռաբար՝ առանց մեկը մյուսից զիջումներ ակնկալելու:
-Եթէ կը խօսինք զուգահեռ ընթացքի մասին, ապա զուգահեռականութիւնը փոխզիջում կ՚ենթադրէ: Ըսեմ, նաեւ թէ արեւելահայերէնը եւս վտանգուած լեզու կրնայ դառնալ շուտով...:
Ընդունինք՝ առանց երկմտանքի, որ երկուքն ալ ազգային հարստութիւններ են: Ընդունինք նաեւ, որ դասական ուղղագրութիւնը արեւմտահայերէնի սեփականութիւնը չէ: Արեւելահայերէնը կը տարբերուի արեւմտահայերէնէն ոչ միայն ուղղագրութեամբ: Իրատեսական չէ որ երկուքէն մէկը իր քերականական եւ շարահիւսական համակարգէն հրաժարի ու որդեգրէ միւսինը: Լեզուն միջավայրի դրսեւորում է նաեւ. այս երկուքը եւ իրենց իւրայատկութիւններն ու տարբերութիւնները յառաջացած են հարիւրաւոր տարիներու ընթացքին եւ անկարելի է որ անոնք նոյնանան կամ միանան: Սակայն այս երկուքին հասարակաց հողը անցեալն է, ուղղագրութիւնը: Հետեւաբար, յարաբերաբար իրատեսական է որ արեւելահայ ուղղագրութիւնը քայլեր կատարէ դէպի դասական ուղղագրութիւն, իսկ արեւմտահայերէնը քայլեր կատարէ դէպի «արեւելահայ ուղղագրութիւն» եւ տակաւ ձեւաւորուի «ոսկէմիջին» ուղղագրութիւն մը, որ դասական ուղղագրութեան մերօրեայ գործնապաշտ դրսեւորումը ըլլայ: ՈՒղղագրութիւն մը որ դիւրացնէ արեւմտահայերէնի ուսուցումը արտասահմանի մէջ (ուստի եւ ապահովէ անոր երկարակեցութիւնը), եւ ուղղագրութիւն մը որ մատչելիացնէ զանոնք անջատաբար գործածողները իրարու եւ նպաստէ երկու լեզուներու փոխշփումի ծաւալումին: Նման վիճակ մը աւելի հեզասահ կը դարձնէ երկու լեզուներուն բառապաշարի եւ ոճական փոխհարստացումը, որ կը մօտեցնէ երկու լեզուները իրարու եւ եթէ քիչ մը կը ջրեղէ արեւմտահայերէնը արեւելահայերէնով, կը հարստացնէ նաեւ արեւելահայերէնը արեւմտահայ իւրայատկութիւններով: Կը կարծեմ որ երկու լեզուներուն մօտեցման նախաքայլ ու հիմնաքար ըլլալու առաւելագոյն հնարաւորութիւնը ունի «ոսկէմիջին» ուղղագրութիւնը:
-Լիբանանում հայկական հետքի շեշտված առկայությունն ուղղակի ապշեցնող է: Որքա՜ն ջանք ու ամենօրյա հոգածություն է պահանջվում ընդամենը մեկ հարյուրամյակ առաջ բնաջնջումից մազապուրծ մի ազգից՝ այդպես բարձր ու հպարտ ներկայացված լինելու համար օտար երկրում: Ո՞րն է լիբանանահայերի գլխավոր խթանն այս հարցում:
-Պատճառներ շատ կան. թերեւս պէտք է առանձնացնել պետութեան դրուածքը, որ կ՚իրաւականացնէ համայնքներու գոյութիւնը եւ զանոնք կը դարձնէ պետութեան բաղադրիչ: Այլ խօսքով, եթէ Արեւմուտքի մէջ քաղաքացի անհատն է գոյացուցիչը պետութեան, Լիբանանի մէջ համայնքն է գոյացուցիչը: Երկիրը համայնքներու համադաշնութիւն մըն է: Կան եւ այլ երեւոյթներ. Լիբանան փոքրամասնութիւններու երկիր է, պետականակիր եւ պետականատէր համայնք գոյութիւն չունի: Հայոց պարագային նաեւ պէտք է նշել հայկական յարաբերական խտութիւնը, հայութեան ընդունուած եւ ճանչցուած բացայայտ ներկայութիւնը: Հայութեան ներքին միասնականութիւնը, մեր կարողականութիւնը՝ կարեւորը աւելի՛ էական օրակարգերէն զատորոշելու եւ հիմնական ուղղութիւններով մեր առօրեան ու համայնքը զարգացնելու գիտակցութիւնը: Այլամերժութեան սահմանափակուածութիւնը: Իսկ ինչ կը վերաբերի զուտ հայկական յատկանիշերուն, ապա պէտք է գիտակցիլ, որ լիբանահայ սքանչելի իրագործումը ոչ թէ լիբանանահայու, այլ հայու՛ յատկանիշ է, որ կարգ մը վայրերու մէջ արհեստականօրէն կը ճնշուի, այլապէս հայուն հրաշք ճարտարութիւնը գերազանց արդիւնքներ կու տայ ամէնուրեք։

Զրույցը՝
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ