Եվրոպական ժողովուրդներն ու պետական գործիչները հոգնել են մշտնջենական Հայկական հարցից: Դա ինքնին հասկանալի է. չէ՞ որ այդ հարցը նրանք ձախողեցին: Հայաստան անունը նրանց նիրհած խղճերում արթնացնում է սոսկ ուրացած կամ չկատարած խոստումների տհաճ հիշողություններ: Նրանք մատը մատին չխփեցին իրենց խոստումները կատարելու համար, քանի որ դրանք տվել էին թեև փոքր, արնաքամ, սակայն շնորհալի մի ժողովրդի, որ չուներ նավթի ու ոսկու հանքավայրեր:

Ահա իսկական սպայի ուսադիրների քաշը: ԳՈՒՐԳԵՆ ՏԵՐ-ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ, արցախցի կապիտան, հրետանային մարտկոցի հրամանատար:

«Ես գիտեմ, մի օր, իհարկե, ոչ շուտ, իմ կյանքը մեծ հետաքրքրություն ու աղմուկ է հանելու, շատ բան է պարզվելու, տեսնելու են բոլորովին ուրիշ բան… Գրվածքներս դեռ լավ չեն կարդացել, տեսել…»։

1922 թվական, Զմյուռնիա։ Թուրքական զորքերը ներխուժելով քաղաք՝ սրի են մատնում խաղաղ քրիստոնյաներին։ Նրանք ավերում, թալանում և ոչնչացնում են հայկական, հունական եկեղեցիներն ու թաղամասերը, իսկ փրկվածների նավերը թշնամին ջրասույզ է անում։

Ճապոնիայում պատերազմի ժամանակ այս տղան մահացած եղբորը մեջքի վրա է տարել, որպեսզի հողին հանձնի եղբորը։ Զինվորներից մեկը նկատեց նրան ու խնդրեց դեն նետել այս մահացած երեխային, որ չհոգնի։

Շիրվանզադեն իր «Կյանքի բովից» հուշագրությունում գրում է․ «Նյութական կողմից այնքան էլ ապահով չէի: Դարձյալ գրականությունն էր իմ ապրուստի քիչ թե շատ կայուն աղբյուրը: Բայց որդիներիս կրթությունն ապահովված էր:

Մարաղայում հայ կանանց մերկացրել, ձեռնաշղթաներ էին հագցրել ու սկսել ոտքերը սղոցել։ 1992 թվականի ապրիլի 10-ին, ադրբեջանական նախիրը, յաթաղանները ձեռքին, Մարաղայում հայի սպանդ կազմակերպեցին։ Մարդկանց ողջ-ողջ այրում էին, սղոցում ոտքերն ու ձեռքերը, գնդակահարում՝ չխնայելով կանանց ու երեխաներին։ Սումգայիթում հղի կնոջ որովայնն էին պատռել ու նորածնին սպանել։ Նույնը՝ Բաքվում և Ադրբեջանի հայաշատ բոլոր բնակավայրերում։

Իշխա՛ն, թշնամիները իմացուցին մեզ, որ արդեն աքսորանքի ճանապարհին վրա մեռած ես…

Գրիգոր Զոհրապը բացառիկ ինքնատիպ, նորարար և ժամանակի առաջընթաց ոգու դրոշմը կրող մեծ արվեստագետ էր, որը մնայուն արժեքներով հարստացրեց մեր գրականությունը։ Լայն է նրա մտահորիզոնը․ գրականություն, իրավագիտություն, հրապարակախոսություն, քննադատություն, մանկավարժություն․․․

Զգո՜ւյշ, զգո՜ւյշ։ Եթե Եվրոպան է, որ կհնչեցնե այլասերումի ահազանգը, մի մոռնաք, որ այդ սարսափելի ախտը ամենեն առաջ մե՛ր ցեղին կսպառնա՝ իբրև հին ցեղի մը։