Առաջին նախագահի միջոցով որոշակի սակարկություններ են սկսվում
10.04.2020 | 12:59
Երբ երկրի նախկին նախագահները հանդես են գալիս որևէ հայտարարությամբ, ամենայն հավանականությամբ, շատ լուրջ գործընթացներ են ստիպում նրանց դուրս գալ լռության ռեժիմից և ներկայացնել սեփական տեսակետը։ Մանավանդ երբ այդ նախագահներին իրենց բնավորությամբ, գործելաոճով կարելի է դասել ուրբաթախոս ղեկավարների թվին։
Իրողություններն այս տեսանկյունից դիտարկելիս պետք է ենթադրել, որ երկրում ընթացող զարգացումներն են ստիպել ՀՀ երկու քչախոս նախագահներին՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին և Սերժ Սարգսյանին, որոնք կարողանում են երկար պաուզա պահել, դուրս գալ ընդհատակից։
Նախ՝ հանրապետության երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանը բոլորի համար անակնկալ հայտարարությամբ հանդես եկավ՝ նշելով, որ թեև իր համար զարմանալի է, որ համավարակի պայմաններում ՀՀ իշխանության համար կարող է արդիական մնալ ապրիլյան պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի աշխատանքը, բայց այնուամենայնիվ պատրաստ է արտակարգ դրության ավարտից հետո ներկայանալ 2016 թ. ապրիլին ծավալված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրելու նպատակով ստեղծված հատուկ քննիչ հանձնաժողովի նիստին։ Սերժ Սարգսյանի այս դիրքորոշումն անակնկալ էր, քանի որ ՀՀ գլխավոր շտաբի նախկին պետ, ՀԱՊԿ նախկին քարտուղար Յուրի Խաչատուրովը վերջերս բավականին կոշտ կերպով, սակայն դիվանագիտական ձևակերպումներով հրաժարվել էր ներկայանալ նույն հանձնաժողովին, և ակնկալվում էր, որ նույնը կանի նաև ՀՀ երրորդ նախագահը։ Մանավանդ որ արդեն պարզ է` խորհրդարանական այդ հանձնաժողովն առանձնապես լուրջ արդյունքների չի հասել, եթե չհաշվենք որոշ գործիչների, այդ թվում` այդ հանձնաժողովի նախագահի, քաղաքական դիվիդենդներ ստանալու փորձերը։ Եվ շատերը կարծում էին, որ Սերժ Սարգսյանը դժվար թե իր մասնակցությամբ բարձրացնի այդ հանձնաժողովի կշիռը։ Սակայն իրականում նա գնաց այդ քայլին։ ՈՒշագրավ է, որ մինչ վերջինիս կողմից հանձնաժողովին ներկայանալու մասին հայտարարություն անելը՝ ապրիլյան պատերազմի տարելիցի օրերին, հայաստանյան հանրությանը ցուցադրվեց մի ֆիլմ, որտեղ նախկին իշխանության ներկայացուցիչները, որոնք գտնվել էին ապրիլյան պատերազմի ղեկավարման վահանակի մոտ, որոշակի բացահայտումներ կատարեցին 2016 թ. ապրիլյան պատերազմի վերաբերյալ։ Ըստ էության, հրապարակայնորեն ասվեց այն, ինչ ապագայում կասվի նաև քննիչ հանձնաժողովում։ Առավել ևս, որ Սերժ Սարգսյանի՝ հանձնաժողովի նիստին ներկայանալու միակ պայմանը իր մասնակցությամբ նիստը ձայնագրելն ու ձայնագրությունն իրեն տրամադրելն է։ Ամենայն հավանականությամբ, այս օրերին այդ ֆիլմի ցուցադրումը նաև հանրային տրամադրությունների որոշակի ստուգում էր` հասկանալու, թե ապրիլյան պատերազմից չորս տարի անց հասարակությունն ինչպես է վերաբերվում դրա հետևանքներին, էմոցիոնալ ինչ ընկալում ունի նախկինների, մասնավորապես Սերժ Սարգսյանի նկատմամբ։
Դատելով մամուլում և սոցիալական ցանցերում առկա արձագանքներից՝ որևէ արտառոց և բացասական դրսևորում չգրանցվեց։ Կարող ենք փաստել, որ առանձնապես նեգատիվ բում չառաջացավ այդ ֆիլմի ցուցադրումից, ինչը կարող էր տեղի ունենալ ասենք երկու տարի առաջ։ Եվ տրամադրությունների յուրահատուկ ստուգումը բացահայտեց, որ Սերժ Սարգսյան գործիչն այս պահի դրությամբ նույն սրությամբ չի ընկալվում, ինչ երկու տարի առաջ։ Դա իհարկե պայմանավորված է ներկա իրավիճակով, ներկա իշխանության գործունեությամբ, նաև նրանով, որ հանրությանն այսօր ամենաքիչն է հետաքրքրում նախկինների նկատմամբ հաշվեհարդարի մոլուցքը։ Հասարակությունն այսօր բոլորովին այլ խնդիրներով է տառապում. նրան ավելի շատ հուզում են համավարակով պայմանավորված առողջական հարցերը, բոլորին արդեն հասկանալի է, որ շատ շուտով սպառնալու են բավականին լուրջ սոցիալ-տնտեսական, ֆինանսական խնդիրներ։ Այս առումով թերևս ՀՀ երրորդ նախագահն ամենահարմար պահն է ընտրել քննիչ հանձնաժողովին ներկայանալու համար։ Եվ այդ հանձնաժողովին ներկայանալով՝ նա վերջնականապես կփակի այդ հանձնաժողովի նիստին իր մասնակցության կամ չմասնակցության մասին քաղաքական շահարկումների էջը։ Սերժ Սարգսյանը շատ լավ հասկանում է, որ ինքն այդ հանձնաժողով այցելելու է Նիկոլ Փաշինյանի ու նրա իշխանության ամենացածր վարկանիշի ժամանակաշրջանում, և բացի հացի խնդրից ու կորոնավիրուսով պայմանավորված ճգնաժամը հաղթահարելուց, դժվար թե մարդկանց որևէ այլ բան հետաքրքրի։ Այս համատեքստում Սերժ Սարգսյանի հաշվարկներով ինքը նվազագույն կորուստներ կունենա։ Քաղաքական խաղերում հմտացած, քաղաքական լուրջ կենսագրություն ունեցող Սերժ Սարգսյանը շատ լավ հաշվարկել է բոլոր նրբություններն ու ընտրել իր համար ամենաբարենպաստ ժամանակաշրջանը։
Քանի դեռ լրատվական դաշտում, վերլուծական, փորձագիտական շրջանակներում քննարկվում էր ՀՀ երրորդ նախագահի անակնկալ որոշումը, ՀՀ մյուս նախկին նախագահը՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որ մի քանի տարին մեկ է խոսում և ներկայանում հանրությանը, հանկարծ հանդես եկավ քաղաքական կոչ-հայտարարությամբ, ինչը միանգամից դարձավ տարբեր շրջանակների թիվ մեկ քննարկման առարկան։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթը ներկայացվեց որպես համախմբում ապահովելու կոչ, որտեղ արվում էր նաև որոշակի քայլերի առաջարկ։ Սակայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Լևոն Տեր-Պետրոսյան չէր լինի, եթե ամեն ինչ այդքան պարզ լիներ, և նրա հրապարակած փաստաթուղթը չպարունակեր բազմաթիվ ստորջրյա խութեր։ ՀՀ առաջին նախագահը կորոնավիրուսով պայմանավորված երկրում առկա իրավիճակը որակեց պատերազմական։ Եթե իրավիճակը ներկայացվում է պատերազմական, շատ հեշտ է գտնել հակառակորդների, ժողովրդի թշնամիների, և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի էլ թաքցնում, թե ովքեր են պատերազմական դրության մեջ ժողովրդի հնարավոր թշնամիները։ ՈՒ ինչպես ինքն է անվանում, դրանք, իր իսկ խոսքով, հայտնի ուժերն են, որոնք տարբեր եղանակներով իբրև թե վարկաբեկում են, անվստահություն տարածում գործող իշխանության նկատմամբ, որը, ըստ ՀՀ առաջին նախագահի, լավ-վատ կատարում է իր առաքելությունը։ Նախկին նախագահի խոսքում լուրջ մանիպուլյատիվ հնարք կա։ Իրավիճակն անվանելով պատերազմական՝ այն ուժերը, որոնք չեն համախմբվում իշխանության շուրջ, անմիջապես գնահատվում են որպես ժողովրդի թշնամի, դավաճան և այլն։ ՈՒ պատահական չէ, որ նա շեշտում է, որ պատերազմները վարում են ոչ թե ժողովրդական զանգվածները կամ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը, այլ օրվա իշխանությունները։
Այնուամենայնիվ, ի՞նչ խնդիրներ է լուծում Լևոն Տեր-Պետրոսյանն իր կոչով։ Պատահական չի ընտրված ժամանակահատվածը։ Առաջին նախագահը մի կողմից խոսում է քաղաքական զարգացումների մասին, մյուս կողմից, սակայն, ակնհայտ է, որ անցած երկու տարվա ընթացքում ծավալված սև-սպիտակ պայքարի մեջ վերջին մեկ ամիսը թերևս ամենահանգիստ ժամանակաշրջանն էր։ Ընդդիմադիր շատ ուժեր էլ ակնհայտ է, որ քիչ թե շատ զուսպ են իրենց դրսևորում։ Եթե անգամ քննադատում են, ապա որոշակի վերապահումներով՝ հաշվի առնելով համավարակով պայմանավորված երկրում տիրող բարդությունները։ Ասել, թե ներքաղաքական կյանքը լարված էր, և խիստ անհրաժեշտություն էր առաջացել, որպեսզի առաջին նախագահն իր խոր քնից արթնանա ու ազգը համախմբողի դիրքերից խաղաղության աղավնու դերում հանդես գա, սխալ կլիներ։ Իշխանափոխությունից հետո շատ ավելի բարդ ժամանակաշրջաններ ենք ունեցել, բայց համախմբման կոչեր չենք լսել։ Սա նշանակում է, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ոչ թե այս պահի ներքաղաքական անկայունությունից է վախենում, այլ որպես շատ փորձված ու տեղեկացված գործիչ այնուամենայնիվ հասկանում է, որ իրական մղձավանջը սկսվելու է այն բանից հետո, երբ հայտարարվի, որ համավարակի ողնաշարը կոտրված է, և աստիճանաբար վերադառնում ենք բնականոն կյանք։ ՀՀ առաջին նախագահը քաջ գիտի, որ հենց այդ ժամանակ մարդիկ կանգնելու են փաստի առաջ. շատերի մոտ ծառանալու է ֆինանսատնտեսական կոլապսի հեռանկարը, մոտավորապես այն, ինչ ունեինք 1990-ականների սկզբներին, երբ նախագահում էր հենց ինքը։ Ով՝ ով, բայց նա նման իրավիճակների հետ առերեսվել է և գիտի, որ նման պայմաններում սոցիալական ընդվզման վտանգ կա։ Երբ հացի խնդիր է առաջանում, նույնիսկ ամենահամբերատար ազգերը դուրս են գալիս փողոց, ինչից բխում են որոշակի հետևանքներ։ Ահա թե ինչու է Տեր-Պետրոսյանը ելույթ ունենում հենց այս պահին. նա ցանկանում է ցույց տալ, որ ինքը՝ որպես տեղեկացված մարդ, լավ վերլուծաբան, կանխատեսում է առաջիկա դժվարություններն ու որպես երկրի հիմնադիր նախագահ փորձում է կանխել հետագա վտանգներն ու համախմբել ժողովրդին։ Իմիջային առումով սա կարևոր հնարք է. եթե նրա այս քայլը հաջողություն գրանցի, իրեն կվերագրվի, իսկ եթե ոչ՝ ապա անմիջապես ի հայտ կգան մարդիկ, որոնց կվերագրվեն խանգարողների դափնիները։ Իսկ թե ովքեր են խանգարողները, պարզ է՝ ինչպես ինքն է նշել իր կոչում, երկրորդ և երրորդ նախագահներն են, որոնք իրենց լրատվամիջոցներով ու համախոհ գործիչներով իբրև թե փորձում են օգնել իշխանությանը, սակայն իրականում անվստահություն են սփռում։
Կա ևս մեկ հետաքրքիր հանգամանք. իր կոչով Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նոր քաղաքական գործընթաց է գեներացնում։ Նա՝ որպես հին ինտրիգան, քաղաքական առևտուրների մասնակցած գործիչ, հասկանում է, որ լրատվամիջոցներին, վերլուծաբաններին հետ քաշելու հայտարարության դիմաց որոշակի բան պետք է առաջարկի երկրորդ և երրորդ նախագահներին։ Հարց է առաջանում՝ գործող իշխանության ամենաթույլ շրջանում հանուն ինչի՞ հանկարծ պետք է հետ քաշվեն Ռոբերտ Քոչարյանը, Սերժ Սարգսյանն ու վերջիններիս կողմնակիցները։ Իր կոչի տեքստում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մի ոսկոր է գցում՝ առաջարկելով արտակարգ դրության պայմաններում սառեցնել ապրիլյան պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի գործունեությունը։ Նա շատ լավ հասկանում է, որ Սերժ Սարգսյանի համար առանձնապես շատ ծանր բեռ չէ այդ ոսկորը, քանի որ այդ հանձնաժողովն իրենից առանձնապես որևէ բան չի ներկայացնում, բայց այնուամենայնիվ առևտրի որոշակի նրբերանգ ՀՀ հիմնադիր-նախագահն իր կոչում ներառում է։ Սակայն եթե Սերժ Սարգսյանի պարագայում ինչ-որ բան ակնարկվում է, ապա հասկանալի չէ, թե ինչ է առաջարկվում Ռոբերտ Քոչարյանին։ Չի բացառվում, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը իր այդ լռությամբ սպասում է, որպեսզի քոչարյանական թիմը հանդես գա առաջարկներով։ Թեև հասկանալի է, թե անազատության մեջ գտնվող մարդն ինչ պետք է առաջարկի։ Ըստ էության նաև հարց է առաջանում՝ այս առևտուրը, որ շատ նրբանկատորեն առաջ է մղվում. Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ինքնաբու՞խ է անում, թե այնուամենայնիվ, միջնորդավորված է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից։
Պարզ է, որ ՀՀ առաջին նախագահի միջոցով որոշակի սակարկություններ են սկսվում, ինչը նոր ներքաղաքական գործընթացների հիմք կարող է դառնալ։ Առանձնապես գաղտնիք չէ, որ Տեր-Պետրոսյանի համար սակարկությունները միշտ եղել են նրա քաղաքական կենսագրության անքակտելի մասը։ Ընդ որում, հիմնականում այդ առևտուրը անդրկուլիսյան բնույթ է կրել, և շատ դեպքերում հրապարակավ ասվել է մի բան, իրականում արվել է այլ բան։ Չի բացառվում, որ այս ամենում կան նաև արտաքին քաղաքական խաղացողներ, որոնք Լևոն Տեր-Պետրոսյանի միջոցով փորձում են Հայաստանում նոր իրողություններ ստեղծել, կամ էլ վերջինս ինքն է ցանկանում դառնալ գործոն, որպեսզի իր վրա ուշադրություն դարձնեն աշխարհաքաղաքական կենտրոնները, նախ և առաջ՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը։ Այնպես որ՝ կորոնավիրուսն իր հետ բերեց հետաքրքիր ներքաղաքական զարգացումներ, որոնք կարող են և վտանգներ պարունակել այսօրվա իշխանության համար։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ