Հռչակագրերի ու իրականության արանքում

Գուցե մարդու էությունն է այդպիսին, որ արագ ընտելանում է իրավիճակին ու կայունություն է որոնում, թեկուզ խաբուսիկ, բայց հաստատուն կեցություն, որից կառչում է, որ իրեն համոզի՝ ամեն ինչ լավ է լինելու: Իհարկե, ամեն ինչ լավ է լինելու: Երբևէ: Իսկ մենք կլինե՞նք այդ ամեն ինչի լավի մեջ:
Ի՞նչ չարվեց այս ընթացքում, որ կարող էր իրավիճակ փոխել ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, որ դարձել է կենտրոնականը, այլև Հայաստանի Հանրապետության ներկա-ապագայում:

1. Քառօրյա պատերազմի երկրորդ-երրորդ օրը կարող էր հրավիրվել ԱԺ արտահերթ նիստ, և Հայաստանը ճանաչեր Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը՝ հետագայում երկու պետությունների միացման հեռանկարով: ԼՂՀ-ի հետ ռազմաքաղաքական դաշինքի համաձայնագիրը վաղուց պիտի ստորագրված և ուժի մեջ մտած լիներ. դա բանակցություններում իրավիճակ փոխող փաստ կդառնար: Ի վերջո, միշտ պատճառաբանվում էր պատերազմը, բանակցությունների դադարեցումը: 88-ին Ղարաբաղյան շարժման կարգախոսը «Միացումն» էր, ոչ թե ճանաչումը: Միացումով միանգամից լուծվում է միջազգային ասպարեզում տևական ու բարդ գործընթացների մեջ չմտնելու հարցը՝ ինչո՞ւ սպասել՝ ո՞ր երկիրը կճանաչի, ՄԱԿ-ը ի՞նչ կանի, երբ կա պարզ լուծում՝ միացում, որը ևս ունի իրավական հիմք՝ 1989-ի ԼՂ ԳԽ որոշումը: Իսկ բանակցությունները կշարունակվեն արդեն փաստից բխող խնդիրների վերաբերյալ: Չճանաչումը պատերազմը չկանխեց: Չի կանխի նաև չմիացումը: Գուցե հենց ա՞յդ նկատառումով ԱԺ քառօրյայի օրակարգում չընդգրկվեց Արցախի Հանրապետության ճանաչման՝ Զարուհի Փոստանջյանի և Հրանտ Բագրատյանի օրինագիծը:
2. ՀՀ նախագահը բանակցությունների վերսկսման երեք պայմաններ բարձրաձայնեց, որ բխում էին իրավիճակից: Թվում էր՝ դեռ երկար այս անորոշ վիճակը կմնա, բայց անակնկալ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներն առաջարկեցին հանդիպում՝ առավելագույնս ներկայացուցչական: Թեթևակի հապաղումից հետո Երևանը համաձայնեց: Առանց Ստեփանակերտի մասնակցության խնդիր դնելու:
3. Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային սեղան վերադառնալու անհրաժեշտության մասին Արցախում խոսում են բոլորը, իսկ ի՞նչ են անում: Եթե Ստեփանակերտն իրեն համարում է անկախ պետություն, ինչո՞ւ չի ձեռնարկում անկախ պետությանը բնորոշ քայլեր: Երբ Երևանը հայտարարեց, որ կճանաչի Ղարաբաղը, Ստեփանակերտը պիտի հայտարարեր, որ ճանաչման հաջորդ քայլը լինելու է միացումը, որ նախապատրաստվում են ոչ թե Սահմանադրություն փոխելու ու խորհրդարանական կառավարման անցնելու, այլ Հայաստանի մարզ դառնալու:
4. Պատերազմից մեկ ամիս անց ի՞նչ հայտարարեց ՀՀ վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը՝ ինչ չի՞ արել պաշտոնավարման երկու տարում, թե՞ ինչ է ուզում անել մինչև 2017-ի ընտրություններ: Նրա հայտարարության ամենադրականն էր, որ հարթ կարդա՞ց երկարաշունչ տեքստը, թե՞ փոփոխություններ անելու մտադրությունը: Միջազգային կառույցների՞ն էր ուղղված, ներքին սպառմա՞ն համար էր, թե՞ ներկուսակցական հարցեր էր լուծում: Ո՞րերորդ հայտարարությունն էր, որ որևէ արտահայտություն չի գտնում պետական կառավարման համակարգում: Ո՞Ւմ համար է գաղտնիք, որ պետական կառավարման համակարգը լուծում է քաղաքական իշխանության խնդիրներ՝ նախարարություններ են բացվում-փակվում, նախարարներ են գալիս-գնում՝ կառավարման որակի ու արդյունավետության հետ կապ չունենալով: Մենաշնորհների դեմ նրա պայքարը ինքնակենսագրակա՞ն, թե՞ հակակառավարական կոչ էր: Հակակոռուպցիոն պայքարի փա՞ստ էր Միկա Բաղդասարովի պարտքերը հարկատուներին «նվիրելը» ԱԺ-ի մակարդակով՝ որքան էլ հարցը այլ փաթեթավորումով ներկայացվի: Ընդ որում՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարող ՀՅԴ-ի նախարարի կատարմամբ:

5. Իրադարձություններին համարժեք գնահատական տվեցի՞ն քաղաքական ուժերը, թե՞ շարունակեցին ապավինել դիվանագիտության՝ իբրև սառցալեռան տեսությանը, որտեղ կարևորը չպիտի ասվի, որ հակառակորդի թիրախ չդառնա: Քանի՞ կուսակցություն հրապարակեց կատարվածի գնահատականը, վիճակից դուրս գալու ելքերը: Իշխանությանը քննադատելը կամ փառաբանելը տեսակետ չէ, իշխանությանը մենակ թողնել է, երբ ինչ ուզի՝ կանի:
6. Ապրիլյան օրերի հզոր էներգետիկան պահպանել էր պետք, մարտադաշտում զինվորների ու սպաների սխրանքները ներկայացնելուց բացի՝ ի՞նչ արվեց: Թե՞ ներքին տագնապ կա, որ այդ էներգետիկան անվտանգ չէ իշխանության համար, և հայտնի չէ՝ ուր կուղղվի, եթե բարեհաջող չմարի:
7. Արտաքին քաղաքական որևէ դիրքորոշում այդպես էլ չամրագրվեց, օդում կախված մնաց զենքի ստացման հարցը: Չբարձրացվեց ռազմաքաղաքական դաշինքներին, տնտեսական միություններին Հայաստանի մասնակցության, երկկողմ ու բազմակողմ պայմանագրերի վերանայման հարցը, որոնք համարժեք չեն իրականությանը և չեն բխում Հայաստանի ազգային անվտանգության շահերից:

Ի՞նչ արեց ու չարեց Ադրբեջանը, որ գործում էր ագրեսիվ ու ակտիվ:
1. Ադրբեջանը շարունակեց խախտել հրադադարը և գնդակոծել ոչ միայն շփման գիծը, այլև Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններն ու հրադադարի խախտման մեջ մեղադրել հայկական կողմին:
2. Ալիևի վարկանիշը սեփական երկրում բարձրացավ՝ իբրև հաղթողի, ինչ չէր արել անգամ ազգի հայրը՝ Հեյդար Ալիևը. Իլհամը հող էր «ազատագրել»: Գինը անտեսվեց, շահիդների ծառուղին երկարեց, բայց նրանք շահիդներ են, ուրեմն՝ ինչո՞ւ հարցը չի տրվում:
3. Ադրբեջանական դիվանագիտությունը ակտիվ գործում էր միջազգային ասպարեզում ու համանախագահների երեք ուղղություններով, հատկապես ՌԴ-ի: Նրանք ՄԱԿ-ին նամակ ուղարկեցին, որ միակողմանի կասեցնում են 1994-1995 թթ. հրադադարի պայմանագիրը, բարձրամակարդակ հանդիպումներում շեշտը դնում են ՄԱԿ-ի ԱԽ հայտնի բանաձևերի կիրարկման վրա:
4. Բաքուն շեշտակի շրջադարձ արեց և սկսեց կարևորել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը՝ Հայաստանին մեղադրելով, որ բանակցությունները վերսկսելու նախապայմաններ առաջադրելով՝ ձախողում է բանակցություններն ու ավելորդ դարձնում Մինսկի խմբի ձևաչափը, թեպետ նախապայման հենց իրենք են դնում ՄԱԿ-ի ԱԽ բանաձևերի տեսքով:
5. Տեղեկատվական «արտահոսքերով» ու հնարքներով փորձեցին ստեղծել տպավորություն, որ սեպարատ բանակցությունների մեջ են Մոսկվայի հետ, Պուտինի այց չստացան, բայց Ռոգոզինին, թերևս, ստանան: Մամեդյարովը թռավ Բեռլին, թեև, դատելով Շտայնմայերի հայտարարության և Բաքվի պաշտոնական տեղեկատվության տարբերությունից, Բեռլինից, իբրև ԵԱՀԿ նախագահող երկիր, ցանկացածը չստացան: Ակտիվության փորձեր արեցին և ֆրանսիական ուղղությամբ՝ ադրբեջանամետ հրապարակումներ եղան մամուլում:
6. Բաքուն փորձելու է Վիեննայում հաղթողի կեցվածքով ներկայանալ, հիմք ընդունելով հայկական որոշ կորցրած դիրքերը և պայմաններ թելադրել՝ ի սկզբանե բացառելով Ստեփանակերտի վերադարձը բանակցությունների սեղան: Ստատուս քվոյի պահպանությունը Բաքվին ձեռնտու չէ քաղաքական նկատառումներով, բայց Բաքուն ունի տնտեսական խնդիրներ՝ տարածաշրջանի անկայունությունը վտանգի տակ է դնում նավթի ու գազի վաճառքը, իսկ դա կենսական հարց է:
7. Բաքուն որոշակի վերաբերմունք չարտահայտեց շփման գծում վերահսկողության մեխանիզմների տեղակայմանը, որ ոչ միայն ՀՀ նախագահի, այլև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հայտարարության մեջ էր արձանագրվում:

Ի՞նչ արեցին համանախագահները:
1. Քառօրյա պատերազմից մեկ ամիս անց նրանք որոշեցին իրենց ձեռքը վերցնել նախաձեռնությունը՝ համարելով, որ եկել է նախագահների հանդիպման պահը: Հանդիպման հավանականությունն ամրագրելու համար հայտարարվեց, որ ներկա կլինեն արտգործնախարարները՝ Լավրովը, Քերին, Էյրոն:
2. Հասցեական հայտարարություններ չհնչեցին ո՛չ համանախագահ երկրներից, ո՛չ միջազգային կառույցներից:
3. Եթե սկզբում ակնհայտ էր, որ համանախագահները խաղը թողել են ՌԴ-ին, կեսից խաղի մեջ մտավ Ջոն Քերին, Ֆրանսիան պատրաստակամություն հայտնեց ապահովել շփման գծում վերահսկողության մեխանիզմների տեղակայման տեխնիկական կողմը:
4. Մոսկվան զգաց, որ հակառակ հնազանդության ակնկալիքների, Հայաստանում սրվում են հակառուսական տրամադրությունները, որոնք անկառավարելի են՝ ո՛չ իշխանությունը, ոչ ընդդիմությունը, ժողովուրդն է գլուխ բարձրացնում՝ պահանջելով կատարել դաշնակցային պարտավորություններն ու դադարեցնել Ադրբեջանին զենքի վաճառքը: Խաբկանք էր, թե իբր Ադրբեջանը խախտել է ՌԴ-ից գնած զենքը կոնֆլիկտի գոտում չկիրառելու խոստումը: Մոսկվան լավ գիտեր՝ Բաքվի ինչին է պետք զենքը, հազիվ թե Անկարայի, Թբիլիսիի, Թեհրանի ու իր ուղղությամբ կրակելու համար: Դա չի խանգարում, որ Հայաստանի նկատմամբ դաշնակցային պարտավորությունների կատարումը մնա թղթի վրա կամ մտնի օնլայն տարածք՝ բազում հարցազրույցների տեսքով:
5. Հազիվ թե Մոսկվան հրաժարվել է շփման գծում ռուս խաղաղապահների գաղափարից՝ հարցն այս կամ այն կերպ նորից ծագելու է: Բաքվին գործողությունների ազատություն տալով՝ Կրեմլը ևս չստացավ իր ակնկալիքը՝ Ադրբեջանը չգրավեց այնքան տարածքներ, որ բանակցություններում պարտադրեր իր կամքը և Ղարաբաղի հարցը լուծվեր Բաքվի սցենարով: Մոսկվան ոչ միայն հարկադրված էր բանավոր հրադադար հաստատել, այլև Լավրովն էր ստիպված հայտարարել, որ 1994-1995-ի հրադադարի պայմանագիրն անժամկետ է: Ավելին՝ եղան հրապարակումներ, որ Հայաստանը կորցրեց ԼՂՀ-ն ճանաչելու պահը, որ դա ոչ միայն չէր խանգարի բանակցություններին, այլև նոր հիմք կդառնար:
6. Եթե համարենք, որ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ Ջեյմս ՈՒոռլիքը արտահայտում է ԱՄՆ-ի տեսակետը, և պետքարտուղար Ջոն Քերին ու նա նույն դիրքորոշումն ունեն, ԱՄՆ-ը այս պահին մինիմում խնդիր է դնում՝ կրակի դադարեցում և հրադադարի ռեժիմի կայուն պահպանություն, մաքսիմում խնդիրը տարածաշրջանում հաղորդակցուղիների բացումն է, հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացումը: ԼՂՀ ճանաչումը Վաշինգտոնի ծրագրում չկա, բայց Սպիտակ տունը չի առարկի, եթե Հայաստանը ճանաչի, ուղղակի հանդես կգա ևս մեկ հայտարարությամբ, որ այդ հարցը պետք է համապարփակ լուծում ստանա: Վաշինգտոնի համար չկա առանձին Լեռնային Ղարաբաղի հարց, կան տարածաշրջանային խնդիրներ:
7. ԵՄ ուղերձը հստակ է՝ զինադադարը պետք է ամրապնդվի, վստահության ամրապնդման միջոցառումներ պետք է նախաձեռնվեն, և խաղաղության պայմանագրի կնքման շուրջ բանակցություններ ընթանան՝ Երևանում ասաց ԵՄ պատվիրակության ղեկավար Պյոտր Սվիտալսկին: Թարգմանաբար՝ բանակցային սեղանին մնալու են Մադրիդյան սկզբունքները՝ իրենց նորացված կամ մասնակի փոփոխված տարբերակներով:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Ի՞նչ եղավ երեկ Վիեննայում: Ինչպես Ցյուրիխում՝ Վիեննայում էին աշխարհի քաղաքականությունը կառավարող մարդիկ՝ Մոգերինին, Լավրովը, Քերին, Էյրոն, երեք համանախագահները, երկու արտգործնախարարները, Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները: ՈՒ ի՞նչ: Երևանի ժամանակով 22-ին հայտնի էր, որ ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Ֆեդերիկա Մոգերինին և ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին են հանդիպել Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հետ, իսկ հետո ՀՀ նախագահը հանդիպելու է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներին: Գերմանիայի ԱԳ նախարար Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերն ասել է. «Շփման գծում պետք է հաստատվի ու ամրապնդվի հրադադարը, համաձայնեցվեն վստահության մեխանիզմները, և սկսվի բանակցային գործընթաց: Դա ժամանակ կպահանջի»: Բոլոր դեպքերում, Վիեննան բանակցությունների մասին բանակցությունների հանդիպում է՝ հռչակագրերի ու իրականության արանքում:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ