Ո՞վ է մեղավոր Թուրքիայի քաոսի համար

Ոչ ոք դեռ չի ստանձնել Անկարայում մարտի 13-ի (37 զոհ) ահաբեկչության պատասխանատվությունը, իսկ Թուրքիան, ամենայն հավանականությամբ, աստիճանաբար շարժվում է դեպի քաղաքացիական պատերազմ: Նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը շարունակում է իր ագրեսիվ ու ավտորիտար քաղաքականությունը: Ինչո՞ւ այսպես ստացվեց: Ո՞վ է մեղավոր: Փորձագետ Բայրամ Բալջին ունի իր պատասխանը, որ չի համապատասխանում ԶԼՄ-ներում գերակշռող տեսակետներին:

Ինչքան մեղքեր էլ Թուրքիայի նախագահն ունի (ոտնձգություններ իրավական պետության վրա, հասարակության բևեռացում և այլն), վճռական դերը, նրա կարծիքով, ունեցավ Սիրիայի պատերազմը: «Թուրքիան կրում է պատերազմի հետևանքները: Այլ կերպ չէր լինի: Երկու երկրներն ունեն 900- կիլոմետրանոց ընդհանուր սահման, համարյա մեկ պատմություն, քրդերի մեծ համայնքներ, սուննիներ, ալավիտներ ու ալևիներ: Թուրքիայով ու Սիրիայով անցնում են միջկրոնական խզման նույն գծերը»:

Բայրամ Բալջին ծնվել է Մարդինում՝ Թուրքիայի հարավում, իսկ մեծացել է Ֆրանսիայում՝ Մոնբելյարում: Աշխատել է Ֆլորենցիայում, Ստամբուլում, Բաքվում, 2006-2010-ին եղել է Տաշքենդի Միջին Ասիայի ֆրանսիական ինստիտուտի տնօրենը, ապա անցել է աշխատանքի Վաշինգտոնի Կարնեգի հիմնադրամում: Վերջերս նա վերադարձել է Ֆրանսիա՝ Փարիզի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի Միջազգային հետազոտությունների կենտրոն: Նրա ներկա աշխատանքի թեման իսլամի ու քաղաքականության հարաբերություններն են հետխորհրդային տարածքում և Թուրքիան ու նրա տարածաշրջանային շրջապատը (Կովկաս, Միջին Ասիա, Մերձավոր Արևելք):
Սիրիայի հետ կապված չորս ճակատները «Թուրքիան հարվածի տակ հայտնվեց՝ անկախ ղեկավարությունից,-կարծում է Բայրամ Բալջին:- Սիրիական ճգնաժամի ու տարածաշրջանում իրավիճակի սրման հետևանքով առաջացած բարդությունները պատճառ դարձան Էրդողանի մեծամտության և ավտորիտարիզմի, թեպետ նրա ավտորիտարության ակնարկները սիրիական ճգնաժամից առաջ էլ կային: ԴԱԻՇ-ը, ՔԱԿ-ը և «Զուգահեռ պետությունը» (Ֆեթուլա Գյուլենի շարժումը) երեք գլխավոր մարտահրավերներն են, երեք ճակատները, որոնց հետ գործ ունի նախագահը: Երեքում էլ իրավիճակը լարվեց Սիրիայի պատերազմով, արդեն չասած չորրորդ ճակատի մասին՝ ռուսականի»:

2011-ի սկզբին Անկարան երկար ու ապարդյուն փորձում էր Դամասկոսին համոզել, որ բարեփոխումներ անի: Հասկանալով, որ վարչակարգը դեմ է որևէ փոփոխության, Թուրքիան, ինչպես իր արևմտյան դաշնակիցները Ֆրանսիայի գլխավորությամբ, հստակ նպատակ դրեցին՝ որքան հնարավոր է արագ տապալել սիրիացի բռնապետին, ինչպես եղավ Լիբիայում Մուամար Քադաֆիի հետ: «Թուրքերին թվում էր, որ արժի նույնիսկ միավորումը որոշակի կրոնական խմբերի հետ: Գլխավորը Բաշար Ասադից ազատվելն էր, որ կարող էր Թուրքիայի դեմ խաղարկել քրդական գործոնը»:

ԴԱԻՇ-ը օբյեկտիվ դաշնակի՞ց

Իմ զրուցակիցն արդարացնո՞ւմ է Թուրքիայի նախագահի արմատական քաղաքականությունը, որ Սիրիա թողեց հազարավոր էքստրեմիստների և գործնականում Թուրքիան վերածեց Իսլամական պետության թիկունքային բազայի, որի համար նրան քննադատում է հրապարակախոս Կադրի Գյուրսելը: «Թուրքիան իրականում ԴԱԻՇ-ի հետ չի պայքարել, դա փաստ է,- ընդունում է Բայրամ Բալջին:- Հիմա էլ չի պայքարում: Թուրքիան պատճառներ ու շահեր չունի, որ բացահայտ կոնֆլիկտի մեջ մտնի այդ ահաբեկչական կազմակերպության դեմ: Բայց ԻՊ-ը ծնվել է Իրաքում և աճել է սիրական ճգնաժամով, այդ թվում՝ Բաշար Ասադով, որ բանտերից ազատ էր արձակում արմատական իսլամիստներին, որպեսզի սևացնի ու թուլացնի չափավոր ընդդիմությանը: Արդյունքում՝ նա այլևս ընտրություն չուներ և պիտի արմատական ճանապարհով գնար»: Արմատական ԻՊ-ի նկատմամբ Անկարայի այդ թողտվությունը չի՞ բացատրվում օբյեկտիվ ալյանսով: ԴԱԻՇ-ը Սիրիայում պայքարում է քրդական «Ժողովրդավարական միության» ակտիվիստների դեմ, Թուրքիան ՔԱԿ-ի դեմ պայքարում է իր տարածքում: Բաշար Ասադն ու Վլադիմիր Պուտինը իրենց հերթին խաղարկում են քրդական խաղաքարտը Էրդողանի դեմ: Այս ամբողջ խառնաշփոթում ԱՄՆ-ը և Եվրոպան «Ժողովրդավարական միության» դաշնակիցներն են ընդդեմ ԴԱԻՇ-ի, որը բխում է ՔԱԿ-ի ծրագրերից՝ Թուրքիայի գլխավոր թշնամու: «Սիրիայում պատերազմի սկզբից ՔԱԿ-ը արմատապես փոխեց ռազմավարությունը: Նա օգտագործեց Անկարայի հետ բանակցություններում ստացած հրադադարի ժամանակը, որպեսզի ամրապնդվի և ուժեղանա, թեպետ խոստացել էր հեռանալ Թուրքիայի տարածքից և զենքը վայր դնել: Որոշակի պահի կառավարությունն այլ ընտրություն չուներ, քան ռազմական միջամտությունը, որպեսզի դադարեցնի սպառազինությունների մրցավազքը և անջատողական գործընթացը: Մասնավորապես՝ կառավարությունը տեսավ, որ ՔԱԿ-ը սկսել է զուգահեռ պետական համակարգ ձևավորել Թուրքիայի հարավ-արևելքում»:

Այդ ամենը վերածվեց շաբաթներով կռվի թուրքական բանակի, հատուկջոկատայինների ու ՔԱԿ-ի պատանի ակտիվիստների միջև հարավ-արևելքում: Իսկական քաղաքային պատերազմի: Ավերվեցին ամբողջ թաղամասեր, մարդիկ փրկվեցին փախուստով: Հազարից ավելի մարդ սպանվեց: Անցյալում Էրդողանի սկսած խաղաղ գործընթացը Էրդողանն ինքն էլ թաղեց:

Փորձագետներն ու լրագրողները՝ հարվածի տակ

Սակայն բռնությունները տեղացին ոչ միայն ՔԱԿ-ի զինված ակտիվիստների վրա: Վարչական ու քրեական գործեր հարուցվեցին համալսարանական շրջանակների 2 212-ի ներկայացուցիչներից 669-ի դեմ, որ «մեղավոր» են խաղաղության կոչը ստորագրելու մեջ: Նախագահ Էրդողանը հարձակվեց Սահմանադրական դատարանի վրա, որ փետրվարի վերջին լրագրողներ Ջան Դունդարի ու Էրդեմ Գյուլի (նրանք այդ ժամանակ արդեն 92 օր բանտում էին «լրտեսության» մեղադրանքով, 2014-ին հրապարակել էին Սիրիա գնացող ու զենքով բեռնավորված բեռնատարների լուսանկարները ) նկատմամբ որոշեց. «Այդ բեռնատարներին ուղեկցում էին թուրքական հատուկ ծառայությունները, բայց մեզ ճշգրիտ հայտնի չէ՝ ուր էին ուղևորվում: Գուցե նրանք նախատեսված էին սիրիական ընդդիմության, կամ թուրքմենների, կամ սալաֆիտական, բայց ոչ արմատական շարժումների համար: Այդպես վարվել են և այլ երկրները: Դա արգելված չէ: Բացի այդ՝ լուսանկարները, անկասկած, փոխանցել են Էրդողանի նախկին դաշնակից, իմամ Գյուլենի շարժանը հարող ոստիկանները: Լուսանկարները նոր զենք դարձան նրա պայքարում նախագահ Էրդողանի դեմ, ում նա ուզում է գահընկեց անել: Սկանդալը մտքեր է հարուցում այն ամենի մասին, ինչ եղավ Ասանժի, Սնոուդենի, Մենինգի շուրջ»:

Փախստականների օգտագործումը

Սիրիայի պատերազմի ևս մեկ հետևանք դարձավ փախստականների հոսքը Թուրքիա: Սիրիական քաոսի սկզբից նախագահ Էրդողանը պահանջեց բուֆերային գոտի սահմանել Սիրիայի հյուսիսում՝ նրանց տեղակայման համար: Սկզբում Ֆրանսուա Օլանդը աջակցում էր այդ նախաձեռնությանը, բայց ի վերջո Արևմուտքը մերժեց ռուսական վետոյի պատճառով: Չնայած դրան՝ Թուրքիան սահմանը չփակեց և իր ՀՆԱ-ի 1,5 %-ը հատկացրեց 250 000 փախստականների տեղակայմանը ճամբարներում, թեպետ իր տարածքում 2,7 միլիոն սիրիացիներ կան: Մի քանի տասնյակ հազարը դեռ ձգտում են ծովով Եվրոպա հասնել (թուրքական ափամերձ ծառայությունը 5 600 ջրահեղձ է հանել), որ Անկարայի համար ճնշման միջոց է: Թուրքիան օգտագործում է փախստականների ողբերգությունը՝ Եվրամիությունից առաջխաղացում ստանալու համար ամբողջ շարք հարցերում (ԵՄ անդամակցություն, անվիզա ռեժիմ և այլն): «Իրոք այդպես է, դա ամոթալի ու վիրավորական է տարաբախտ փախստականների համար: Բայց միջազգային հանրությունը չկարողացավ ոչինչ ձեռնարկել, իսկ կատարվողի պատասխանատվության մեծ մասը Ռուսաստանի վրա է՝ նրանց ռմբակոծությունները և Բաշար Ասադի իշխանության պահպանությունը փախստականներին ասում են, որ նրանք երբեք չեն կարողանա տուն վերադառնալ: Այդ պայմաններում այլ ընտրություն չի մնում, քան Եվրոպա գնալը»:

Պուտինի ծրագիրը

Ռուսական ազդեցության 25-ամյա անկումից հետո Պուտինը ցանկացավ Արևմուտքից ռևանշ վերցնել Սիրիայում՝ գտնում է փորձագետը: Մուսուլման փախստականների հոսքից վախեցած ուլտրաաջ կուսակցությունների ուժեղացումը Եվրոպայում և Թուրքիայի հետագա մեկուսացումը ԵՄ-ից ու ՆԱՏՕ-ից ռուսական ռազմավարության մասն է: «Պուտինի ծրագիրը՝ Արևմուտքի հետ հաշիվները մաքրել սիրիական ճգնաժամի ու միգրացիոն հոսքերի միջոցով, ակնհայտորեն, աշխատում է: ՈՒ այնքան լավ է աշխատում, որ մարտի 14-ին Պուտինը հայտարարեց զորքերը դուրս բերելու մասին»: «Ի վերջո՝ Եվրոպան ստիպված կլինի հանել Ռուսաստանից պատժամիջոցները, որ սահմանել էր ուկրաինական ճգնաժամից հետո: Բայց պահպանվում է Թուրքիայի մեկուսացման ռիսկը և նրա սիրիական քաղաքականությունը, չնայած բոլոր սխալներին, մնում է կայուն»: Բայրամ Բալջին կարծում է, որ ժամանակն է՝ եվրոպացիները դադարեն քննադատել Էրդողանի «շանտաժը», որ իր համար բազում արտոնություններ է պահանջում (ֆինանսական օգնություն, վիզային ռեժիմի լիբերալացում և ԵՄ անդամակցության գործընթացի վերսկսում)՝ առավել խիստ սահմանային վերահսկողության փոխարեն: Եվրոպան պիտի արագ վերանայի իր քաղաքականությունը Ռուսաստանի ու սիրիական ճգնաժամի նկատմամբ: Համենայն դեպս՝ Բայրամ Բալջին այդ մասին է խոսում ֆրանսիացի սենատորների ու պատգամավորների հետ հանդիպումներում:
Արիան ԲՈՆԶՈՆ, Slate.fr, Ֆրանսիա

Հ.Գ. ՈՒ ի՞նչ հասկացաք: Բոլորը իրադարձությունների զոհ են ու ոչ ոք մեղավոր չէ՞:
ՈՒ առաջին զոհը՝ բացարձակապես անմեղ, Թուրքիայի նախագահն է: Եվ սա գրվել է Ֆրանսիայում: Ֆրանսիայում, որտեղ հպարտանում են Բաստիլի գրավումով ու ժողովրդավարական արժեքներով, որտեղ ունեն «Շառլի Էբդոյի» ու «Բատակլանի» ահաբեկչություն, որտեղ դեռ չեն սովորել իրադարձությունները գնահատել ու հետևություններ անել: Թեկուզ հանուն ապահովության: Մի Բայրամ Բալջի, կամ մի Արիան Բոնզոն շատ քիչ են նման եզրակացության համար, բայց նաև այդպես մտածողներ կան ու նրանք են Էրդողանի հաջողության գործոնը, որ Եվրոպան խոսում է թուրքական շանտաժից, բայց հաջողությամբ տրվում է շանտաժի ու աչք փակում թուրքական իրականության առաջ: Այդպես հրաժարական տվեց Թուրքիայի վարչապետը, որ ամենևին էլ ժողովրդավարության մարտիկ չէր, բայց վերջին պատվարն էր Էրդողանի անսահմանափակ իշխանության առաջ: Իսկ վաղը Եվրոպան շատ քաղաքակիրթ ու շատ զարմացած հարցնելու է՝ որտեղի՞ց հայտնվեց Արևելքի բռնակալը և ի՞նչ է ուզում մեզնից:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ