Հայաստանում իշխանությունն ինքն է նշանակում ընդդիմադիրներին

Ապրիլի 17-ին Հայաստանում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ են: Մեր երկրում տարօրինակ և տխուր ավանդույթ է ձևավորված. ընդդիմությունը, որպես կանոն, լուրջ մասնակցություն չի ունենում ՏԻՄ ընտրություններին՝ ասելով, թե իր հիմնական նպատակը գլխից բռնելն է: Ասել է՝ նախընտրում են բոլոր ռեսուրսները դնել նախագահական կամ խորհրդարանական ընտրություններում և փորձել հաղթել այդտեղ: Իհարկե, այս քաղաքականությունը գրեթե մշտապես բերել է շատ լուրջ անհաջողությունների, քանի որ հասկանալի է՝ ընդդիմությունն իր կրավորական վարքագծով բավականին լուրջ վարչական ռեսուրսներ է քամուն տալիս: Մինչդեռ իշխանությունը, ըստ էության, մասնակցելով բոլոր տիպի ընտրություններին, առանց լուրջ դիմադրության հաղթում է, ձեռք բերում ընդդիմության կողմից բազմիցս չարչրկվող վարչական ռեսուրսները ու նաև դրանց շնորհիվ ապագայում ապահովում իր բարձր արդյունքները: Ընդդիմությունը սովորաբար չի ներգրավվում այդ գործընթացներում՝ ամպագոռգոռ հայտարարություններ անելով, սակայն իրականում հասկանալի է, որ չմասնակցելու գլխավոր պատճառն այն է, որ ոչիշխանական ուժերը տարածքներում չունեն համապատասխան կառույցներ, մարդկային, ֆինանսական, ուժային ռեսուրսներ: Մյուս բոլոր պատճառաբանությունները, թերևս, քաղաքական դեմագոգիայի շարքից են:

Ապրիլի 17-ին սպասվող ընտրություններում, այնուամենայնիվ, ոչիշխանական ուժերի կողմից որոշակի ակտիվություն նկատվում է: Կասկածից վեր է, որ դա պայմանավորված է 2017 թ. խորհրդարանական ընտրություններով: ՈՒ ինչպես նկատելի է, առաջիկա ՏԻՄ ընտրություններին մասնակցության հայտ ներկայացրել են հիմնականում նորաստեղծ կամ նորացված իմիջով երևալու ցանկություն ունեցող քաղաքական ուժերը: Մասնավորապես, Հրազդանում, որտեղ հատկապես թեժ պայքար է ակնկալվում, առաջադրվել են «Քաղաքացիական պայմանագիր» և նորացված «Օրինաց երկիր»՝ «Հայկական վերածնունդ», քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչները: Իհարկե, հասկանալի է, որ վերջիններիս հնարավորությունները շատ մշուշոտ են, սակայն, այսուհանդերձ, մասնակցում են պրոցեսին, քանի որ իրենց համար առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններից առաջ շատ լավ թրեյնինգի հնարավորություն է ստեղծվել:
Նշված ոչիշխանական ուժերն այսօր ունեն, այսպես կոչված, «ծրագիր մաքսիմում» և «ծրագիր մինիմում»: «Ծրագիր մաքսիմումը» ենթադրում է հաղթանակ ընտրություններում, ինչը, իհարկե, առայժմ տեսական ժանրից է, իսկ ավելի իրատեսական «ծրագիր մինիմումը» տվյալ տարածքներում ֆիքսվելն է և ԱԺ ընտրություններից մեկ տարի շուտ ընտրական պայքար սկսելը:
Ինքնին հասկանալի է, որ ՏԻՄ և խորհրդարանական ընտրությունները բովանդակությամբ, քաղաքական նպատակներով էապես տարբեր են. եթե նույն քաղաքապետի ընտրություններում հաղթողը ստանում է ամեն ինչ, իսկ պարտվողը՝ հիմնականում ոչինչ, ապա խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, ելնելով որոշակի նպատակներից, պարտվողը նույնպես ձայների ինչ-որ պաշար կուտակում է իր ռեզերվում: Նույն «Քաղաքացիական պայմանագիրը» կամ «Հայկական վերածնունդը» շատ լավ հասկանում են, որ եթե քվեարկության արդյունքում կարողանան նույնիսկ 10-15 տոկոս քվե հավաքել, ապա դա մեծ հաջողություն է ապագա ընտրություններում: Ի վերջո, կուսակցական կառույցները ձևավորվում և ամրապնդվում են կոնկրետ գործողություններում, ու այդ կառույցներին միշտ պետք է գործով զբաղեցնել: Իսկ կուսակցական կառույցների համար ընտրություններից լավ գործ, թերևս, չկա: Բացի այդ, ՏԻՄ ընտրությունները շատ քաղաքական ուժերի, մասնավորապես, ընդդիմության համար լավ առիթ են փող աշխատելու, հովանավորներ գտնելու՝ տարբեր քաղաքական և ֆինանսատնտեսական գործարքների մեջ մտնելու համար: Իսկ որոշ հովանավորների համար էլ դրանք կեղտոտ փողեր լվանալու իդեալական տարբերակ են: Այնպես որ՝ շատ դեպքերում ընտրությունները վերածվում են նաև բիզնեսի:
Նիկոլ Փաշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագիրը» ի սկզբանե հայտարարում էր, թե ինքն ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն է ցանկանում կառուցել, ընդդիմություն, որը թե՛ կառույցներով, թե՛ ֆինանսներով, թե՛ մարդկային ռեսուրսներով ընդունակ է պայքարելու իշխանության դեմ իր քվեի համար: ՈՒստի Հրազդանի ընտրությունները լավագույն առիթն են՝ ցուցադրելու, որ դրանք միայն լոզունգներ չեն: «Քաղաքացիական պայմանագիրը» պետք է ապացուցի, որ այս ամիսներին, չմասնակցելով սահմանադրական հանրաքվեի «Ոչ»-ի ընդդիմադիր շարժմանը, ժամանակ չէր վատնում և ունի գոնե մի քանի 100 մարդ, ովքեր կկարողանան տեղամասերում պահել սեփական դիրքերը: Սա, իհարկե, բավականին բարդ խնդիր է, քանի որ ՏԻՄ ընտրությունները փորձադաշտ են, յուրահատուկ փրայմերիզ ոչ միայն «Քաղաքացիական պայմանագրի», այլև ընդդիմություն համարվող բոլոր ուժերի համար:
ՈՒ թեև այսօր էլ, ինչպես միշտ, շատ է խոսվում ընդդիմադիր դաշտի միավորման մասին, սակայն առկա գործընթացները ցույց են տալիս, որ դրանք «քաղաքական բելետրիստիկայի» ժանրից են: Ավելին, նկատենք, որ ընդդիմադիր դաշտում բավականին լուրջ մրցակցություն է հենց ընդդիմադիր կոչվելու համար: Դրա ապացույցն է այն, որ հրազդանյան ընտրություններին ՀԱԿ-ը և «Ժառանգությունը» ընտրական հանձնաժողովներում իրենց տեղերը չտվեցին «Քաղաքացիական պայմանագրի» թեկնածուին: Այս պարագայում, իհարկե, «Քաղաքացիական պայմանագրի» քաղաքապետի թեկնածուի հնարավորություններն է՛լ ավելի են նվազել: Մի կողմից՝ Սասուն Միքայելյանը, ի տարբերություն 2012 թ. նույն պաշտոնի համար ընտրությունների, այս անգամ այլևս ընդդիմության միասնական թեկնածուն չէ, առավել ևս այս անգամ աջակցություն չի ստանալու Կոտայքի մարզում միշտ մեծ ազդեցություն ունեցող Գագիկ Ծառուկյանից: Մյուս կողմից, նրան դժվար է ռեալ այլընտրանք համարել, անկասկած, ոչ պոպուլյար, բայց լուրջ վարչական և այլ ռեսուրսներ ունեցող գործող քաղաքապետին: Բանն այն է, որ Հրազդանում բոլորին շատ լավ հայտնի է, որ Սասուն Միքայելյանը եղել է և՛ քաղաքապետ, և՛ պատգամավոր, բազմիցս փոխել է քաղաքական կողմնորոշումը և այլն: Այնպես որ, մյուս բոլոր հավասար հատկանիշների պայմաններում, ինչպես միշտ, հաղթելու են վարչական և ֆինանսական ռեսուրսները: Եվ ամենից կարևոր նրբերանգներից մեկը. հանձնաժողովներում տեղեր չհատկացնելը, անձնականից բացի, պայմանավորված է նրանով, որ ՀԱԿ-ը և «Ժառանգությունը» շատ լավ հասկանում են, որ տեղերը տալով առաջադրված քաղաքական ուժերին ու նրանց թեկնածուներին՝ 2017-ից առաջ ուժեղացնում են ընդդիմադիր դաշտում առաջատարի դերը վիճարկող իրենց հակառակորդներին: Բնականաբար, մերժելով իրենց ընդդիմադիր գործընկերներին՝ ցանկանում են պահպանել ստատուս քվոն: Ընդդիմության մեջ չկա այն մտայնությունը, թե իրենց գլխավոր հակառակորդն իշխանությունն է: Այստեղ գլխավոր շարժիչ ուժը «յուրաքանչյուրն իր համար» կարգախոսն է: Յուրաքանչյուրն ինքն է ցանկանում տեղավորվել որպես դոմինանտ ընդդիմադիր քաղաքական ուժ, որի վրա ինչ-ինչ ֆինանսատնտեսական, աշխարհաքաղաքական և ամենակարևորը՝ իշխանական բևեռներ կարող են խաղադրույք կատարել և ապահովել մուտքը խորհրդարան: Ապագա խորհրդարանում յուրաքանչյուրն իր գործառույթն է ունենալու: Կայուն մեծամասնություն, արևմտյան կամ ռուսամետ ընդդիմադիր թևեր՝ այս բոլոր բևեռներին ուրույն դերակատարում է վերապահված, ուստի այսօր մրցակցություն է գնում այս տեղերը լրացնելու համար: Յուրաքանչյուրը փորձում է ապացուցել իշխանությանն իր օգտակարությունն այս կամ այն դերակատարման համար:
Վերջին զարգացումները ցույց են տալիս, որ հակասություններն ընդդիմադիրների միջև շատ ավելին են, քան ընդդիմադիրների և իշխանության միջև: Ընդդիմությունը շատ լավ հասկանում է, որ իր հնարավորություններն առայժմ շատ մշուշոտ են: Հասկանալի է նաև, որ նրանց նպաստելու է իշխանությունը՝ Հայաստանում ժողովրդավարական գործընթացներ ցույց տալու համար: Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում վերջին տարիներին իշխանությունն ինքն է նշանակում ընդդիմադիրներին ու որոշում՝ ում տանել խորհրդարան: Այս պրոցեսում գուցե որոշ ընդդիմադիրների և իշխանությունների ցանկությունները համընկնեն:
Օգտվելով ընդդիմադիր դաշտի վակուումից՝ իրավիճակին փորձում է թարմ շունչ հաղորդել նոր կուսակցություն ստեղծելու մասին Վարդան Օսկանյանի հայտարարությունը: Օսկանյանական երևացող և ստվերային թևը, վերլուծելով իրավիճակը, նկատել է, որ ընդդիմության դաշտում սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեից հետո ոչ մի իրական փոփոխություն չի գրանցվել: Հաշվի առնելով, որ ռեալ ընդդիմադիր կառույցների պակաս կա, Օսկանյանն ազդարարել է իր քաղաքական ուժի նորամուտը: Ընդ որում, ըստ Օսկանյանի, ինքը պատրաստվում է հանդես գալու համախմբողի դիրքերից: Սա բավականին ակտիվացնում է քաղաքական դաշտը, քանի որ Օսկանյանի անունը տալիս հորիզոնում անմիջապես հայտնվում է ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ստվերը: Այս պահին բավականին բարդ է ասել՝ իրականում կա՞ այդ ստվերը, թե՞ ոչ: Ռոբերտ Քոչարյանը վերջին 10 տարվա ընթացքում ցույց է տվել, որ ինքն ավելի շուտ գերադասում է վերլուծաբանի դերը, քան մեծ քաղաքականությունում ակտիվ գործող քաղաքական գործչի: Եթե Ռոբերտ Քոչարյանը քաղաքականություն վերադառնալու իրական ցանկություն ունենար, ապա չէր փոշիացնի իր քաղաքական ռեսուրսները՝ «Բարգավաճ Հայաստան», Հայ հեղափոխական դաշնակցություն: Այս պահին դժվար է ասել, թե որքանով է նա մտադրված իսկապես գործելու կամ ցանկության դեպքում անգամ ի վիճակի՞ է կյանքի կոչելու իր մտադրությունները:
Իհարկե, չի բացառվում, որ 2008 թ. Սերժ Սարգսյանի և Ռոբերտ Քոչարյանի պայմանավորվածությունները իշխանության հանձնման-ընդունման գործընթացի ժամանակ եղել են նախագահական կառավարման երկու շրջանի համար: Այդ երկու շրջանն արդեն ավարտման փուլում են, բայց Սերժ Սարգսյանը կարծես թե չի ցանկանում հեռանալ, զիջել լծակները: ՈՒ չի բացառվում, որ Ռոբերտ Քոչարյանն իր համար ինչ-ինչ աշխարհաքաղաքական նպաստավոր դասավորություններում փորձի վերադառնալ ակտիվ քաղաքականություն:
Այս համայնապատկերում շատ հետաքրքիր է ՀԱԿ-ի դիրքորոշումը նոր ստեղծվելիք կուսակցության նկատմամբ: ՀԱԿ-ը վերջին տարիներին ապացուցել է, որ քաղաքական հարաբերություններում շատ արագ է փոխում նախասիրությունները: Նույն Գագիկ Ծառուկյանի ԲՀԿ-ի հետ «բուրժուադեմոկրատական հեղափոխության» շուրջ համագործակցությունը ցույց տվեց, որ ՀԱԿ-ը կարող է ցանկացածի հետ հարաբերվել: Բավականին սերտ համագործակցություն է եղել նաև Օսկանյանի հետ, չնայած այն հանգամանքին, որ Օսկանյանը, ինչպես և Ծառուկյանը, անմիջականորեն ասոցացվում են մարտի 1-ի հետ: Չի բացառվում, որ Օսկանյանի նորաստեղծ ուժը յուրահատուկ փրկօղակ դառնա այլևս որևէ լուրջ ռեսուրս չունեցող ՀԱԿ-ի համար:
Չմոռանանք Արա Աբրահամյանին, որը շարունակում է մնալ նախ և առաջ որպես աշխարհաքաղաքական նախագիծ: Վերջինս առայժմ կարծես թե ավելի շատ զբաղված է իր շուրջը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական գլոբալ հարցեր լուծելու տեսլական ստեղծելով: Սակայն չի բացառվում նրա հայտնությունը հայաստանյան քաղաքական ասպարեզում, ինչը, իհարկե, նոր իրարանցում կառաջացնի ոչիշխանական դաշտում և առանձնապես նրանց մեջ, ովքեր, վաղուց ինքնաբավ չլինելով, քաղաքական նոր նախագծի սպասումով են գոյատևում:

Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ