«Կրծքագեղձի քաղցկեղն ինքնուրույն հիվանդություն չէ, այլ հինգ տարբեր հիվանդությունների միացություն է»

Ոմանք արագ քայլելով գնում ու գալիս էին, ոմանք, թեև նստած էին, բայց մտորումների մեջ ընկած, անհանգիստ շարժումներով խաղում էին իրենց մատների հետ, կային մարդիկ, որոնք ուղղակի քարացած էին: ՈՒ թեև յուրաքանչյուրի դրսևորումները տարբեր էին, սակայն նրանց բոլորի հայացքը նույնն էր: Այս կանանց աչքերում տենդային տագնապ կար: «Ի՞նչ անեմ… Մտքովս չէր անցնի: Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ… Մի՞թե վերջ»,- մոտավորապես այսպիսի մտքեր կարելի էր կարդալ «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի օնկոգինեկոլոգիայի ծառայության ղեկավարի կաբինետի առջև հավաքված կանանց հայացքում:
Այն, որ քաղցկեղ ախտորոշումը մարդկանց համար հնչում է որպես դատավճիռ և փոխում է նրանց մտածողությունը, երևի թե բնական է: Գուցե նաև բնական է այն, որ, անկախ սոցիալական կարգավիճակից, հիվանդների մտքով առաջին հերթին անցնում է բուժում ստանալ արտերկրում: Սակայն, ի զարմանս մեզ, «Նաիրի» բժշկական կենտրոնում հարցման մասնակից հիվանդների գերակշիռ մասը համոզված էր. «Ե՛վ վիրահատությունը, և՛ հետագա բուժումը այստեղ ենք ստանալու»: Հիվանդների այս վստահությունը պայմանավորված էր նաև օնկոգինեկոլոգիական ծառայության ղեկավարի մասնագիտական հմտությունների նկատմամբ վստահությամբ: «Նշանավոր վիրաբույժներն ասում են, որ նրա մասնագիտական չափանիշները չեն զիջում եվրոպականին»,- մեզ հետ զրույցում նշում էին այցելուները: Չվիճարկելով այս հարցը, այնուհանդերձ, պետք է նկատենք, որ գնալով Հայաստանում մեծանում է արտերկրում բուժում ստանալու տենդենցը: Ինչո՞վ է սա պայմանավորված: Հայաստանի օնկոլոգիական ոլորտը ինչ-որ չափանիշներով հե՞տ է մնում աշխարհի զարգացումներից, թե՞ խնդիրը տեղական բժշկության նկատմամբ անվստահությունն է: Այս և օնկոլոգիայի հրատապ հարցերի շուրջ զրուցեցինք «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի օնկոգինեկոլոգիական ծառայության ղեկավար, Մ. Հերացու անվան ԲՊՀ-ի դոցենտ ԱՐՏԵՄ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆԻ հետ:

«ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒՄ ԵՆՔ ԵՎՐՈՊԱՅԻ ՕՆԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱՅԻ ՀԵՏ»

-Կարծում եմ` դա բազմակոմպոնենտային խնդիր է, որը ներառում է Ձեր թվարկած գործոնները ևս: Իհարկե, Հայաստանը, չլինելով աշխարհի գերզարգացած հարուստ երկիր, հնարավոր է, որ ոչ միայն օնկոլոգիական, այլև այլ ոլորտներում հետ մնացած լինի գերզարգացած երկրներից: Ցանկացած մասնագիտություն, ոլորտ զարգացնելու համար անհրաժեշտ է մի քանի բան` բարձրորակ բարձրագույն կրթություն և կադրեր: Այս գործոնը լուրջ խնդիր է նաև զարգացած երկրներում, քանի որ պահանջում է խոշոր ներդրումներ: Կարևոր նախապայման է բարձրտեխնոլոգիական սարքավորումների առկայությունը: Հաջորդ գործոնը պացիենտների հոգեբանությունն է. ԱՄՆ-ից մարդիկ բուժում ստանալու համար մեկնում են Գերմանիա, Գերմանիայից՝ ԱՄՆ, ԱՊՀ երկրներից՝ Իսրայել:
-Խոսելը ներդրումներից միշտ ավելի հեշտ է: Ձեր կենտրոնում օնկոգինեկոլոգիայի մասով ի՞նչ ներդրումային քաղաքականություն է տարվում:
-Վերը նշված գործոնները նկատի ունենալով՝ 2008-ին փորձեցինք ստեղծել մի կենտրոն, որը համապատասխանի միջազգային չափանիշներին: «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի սարքավորումների, պայմանների հագեցվածությունը և մասնագետների պատրաստվածության մակարդակը ոչնչով չեն զիջում եվրոպական առաջատար կլինիկաներին։ Այս ոլորտում մենք կարողացանք ստեղծել մի ծառայություն, որը ոչնչով չի զիջում աշխարհի զարգացած կլինիկաներին: Հիշյալ ձեռքբերումը պայմանավորված է առաջին հերթին այս բժշկական կենտրոնի ղեկավարության իրականացրած քաղաքականությամբ. սարքավորումների և բարձրորակ կադրերի հարցում ֆինանսներ չեն տնտեսվում:
-Համագործակցո՞ւմ եք եվրոպական կլինիկաների հետ:
-Մեր ծառայությունը հիմնականում համագործակցում է Եվրոպայի օնկոգինեկոլոգիական ասոցիացիայի հետ, որում ընդգրկված են լավագույն կլինիկաների ներկայացուցիչներ և ղեկավարներ: Գործում է նաև միջազգային կոնսիլիում, որի կազմում են մեր բաժանմունքի մասնագետները, վիրաբույժները, քիմիաթերապևտներն ու ճառագայթաբանները, ինչպես նաև եվրոպական խոշորագույն կլինիկաների պրոֆեսորներ: Այս կառույցը մեզ հնարավորություն է տալիս բարդ դեպքերում միասնաբար քննարկելու հետազոտման և բուժման պլանը: Արդյունքում մեր բժշկական կենտրոնի հզոր կադրային և սարքավորումների ներուժին գումարվում են արտասահմանցի կոլեգաների կոնսուլտացիաները: Այսպիսով, հիվանդները, գտնվելով Հայաստանում, հնարավորություն են ունենում բուժում ստանալու եվրոպական չափանիշներով: Ի դեպ, Ձեզ ասեմ, որ նույն Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում ամեն ինչ այդպես լավ չէ, ինչպես կարող է թվալ հեռվից: Այնտեղ էլ լավ հիվանդանոցները, մասնագետները շատ չեն: Եվ մեզ հաջողվել է կապ հաստատել դրանցից լավագույնների հետ: Ոչ միայն բժշկության, այլև բոլոր ոլորտներում ստեղծված է բաց տեղեկատվական դաշտ: Այսինքն՝ փակ կլինիկաներ, փակ աշխատելաձևը մնացին անցած դարում: Առանց տեղեկատվության փոխանակման հնարավոր չէ ապահովել բուժման բարձր որակ` հատկապես ուռուցքաբանության ոլորտում, քանի որ այն ամենաարագ զարգացող և փոփոխվող ոլորտներից է:
-Ամեն դեպքում, չե՞ք կարծում, որ արտերկրում բուժվելու մարդկանց ցանկությունը բացատրվում է նաև հոգեբանական խնդրով:
-Հիմնականում մարդկանց հոգեբանության վրա ազդում են որոշ մարդիկ, ովքեր հետապնդում են իրենց տնտեսական շահը: Կան ձևավորված փոքրիկ ընկերություններ, որոնք արտերկրում բուժում ստանալու համար տուրեր են կազմակերպում: Սակայն նույն այդ պացիենտները տեղեկացված չեն, թե բուժման ծախսերի մեջ որքան շահույթ ունեն այդ ընկերությունները: Նման մարդկանց, ովքեր այդ բիզնեսով են զբաղվում, հորդորում եմ, որ ներդրում անեն սեփական երկրի բժշկության մեջ:
-ՈՒրիշից պահանջելուց առաջ երևի ճիշտ է, երբ մարդն ինքն իրեն հարցնի. «Ի՞նչ ներդրում եմ կատարել ես»:
-Բազմիցս արտերկրի առաջատար կլինիկաներից աշխատանքի հրավերներ եմ ստացել, այո, հնարավորություն ունեցել եմ և ունեմ մեկնելու և աշխատելու արտերկրում` ոչինչ ինձ չի խանգարում: Սակայն ես փորձում եմ զարգացած կլինիկաների փորձը ներդնել այստեղ:

«ՔԱՂՑԿԵՂՆ ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԱԽՏՈՐՈՇՈՒՄ Է, ԱՅԼ ՈՉ ԴԱՏԱՎՃԻՌ»

-Գնալով նկատվում է քաղցկեղի տարածման տենդենց, բացի ժառանգականությունից, ի՞նչ գործոններով է այն պայմանավորված, արդյոք արտաքին կամ սոցիալական գործոնները ազդեցություն ունե՞ն:
-Գոյություն ունեն արտաքին քաղցկեղածին գործոններ, որոնք սերտորեն կապված են քաղաքակրթության հետ, և որքան բարձրանում է կյանքի որակը, զարմանալիորեն այդքան մեծանում է քաղցկեղով հիվանդանալու հավանականությունը: Գործոնների մեջ առաջինը ադինամիան է. ավտոմեքենաներ ունենալու հետևանքով մարդիկ քիչ են շարժվում: Բացի այդ սննդի որակն է. սննդամթերքի քանակը և տեսակներն ավելացել են, սակայն որակի մասին ոչինչ չի ասվում, ինչը լուրջ խնդիր է: Օրինակ, կիսաֆաբրիկատները քաղցկեղածին մեծաքանակ նյութեր են պարունակում: Հաջորդը, իհարկե, մթնոլորտի աղտոտվածությունն է: Ինչ վերաբերում է սոցիալական գործոնին, ապա այն մեծ դեր չի խաղում: Սակայն հիվանդության բացահայտման կամ բարձիթողի վիճակի հարցում այդ գործոնը զգալի է: Այնուհանդերձ, հիվանդության առաջացման հարցում ժառանգականությունը հիմնական գործոնն է, քանի որ այն առաջանում է ժառանգական գենի մուտացիայի պատճառով: Անշուշտ, արտաքին մթնոլորտային գործոնները կարող են նպաստել հիվանդության զարգացմանը, սակայն մարդու ժառանգականության մեջ եթե գենի մուտացիա չկա, ապա այդ գործոնների ազդեցությունը շատ ավելի թույլ է:
-Մենք՝ հայերս, հին ազգ ենք, և այս առումով ժառանգական գենն ի՞նչ մուտացիոն փոփոխության է ենթարկվել: Կա՞ նման ուսումնասիրություն:
-Հինավուրց լինելը այդքան կապ չունի, որովհետև, երբ հետևում ես քաղցկեղ հիվանդության հաճախականության դինամիկային, ապա ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցված է Դանիայում, Հոլանդիայում և ԱՄՆ-ում: Հետխորհրդային երկրներում Հայաստանը զբաղեցնում է առաջին տեղերից մեկը: Միջազգային վիճակագրության տվյալներով՝ 33-րդ տեղում է:
-Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
-Այդ առումով մի քանի տեսություններ կան: Սակայն քանի որ մենք խոսում ենք մի հիվանդության շուրջ, որի մասին, ցավոք, բժշկությունը ավելի շատ չգիտի, քան գիտի, ապա այդ հարցին, թերևս, ոչ ոք պատասխան չունի:
-Ասում են՝ քաղցկեղի տարածմանը զուգահեռ մեծանում է նաև բուժման արդյունավետությունը: Արդյո՞ք այդպես է:
-Շատ կարևոր հարց բարձրացրիք։ Դրա բուժման հարցում մենք շատ լավ արդյունքների ենք հասնում, ինչը պայմանավորված է մի քանի գործոններով: Առաջին` մենք սովորել ենք հայտնաբերել հիվանդությունը վաղ շրջանում: Երկրորդ` այժմ ունենք շատ հզոր վիրաբուժություն, և երրորդ` մեծ նվաճում ունենք ինչպես դեղորայքաբուժության, այնպես էլ նորագույն քիմիաթերապիայի մեջ: Դրա մասին փաստում է վիճակագրությունը, ըստ որի՝ շատ դեպքերում մահացության ցուցանիշը ավելի ցածր է, քան շաքարային դիաբետի կամ սրտամկանային ինֆարկտի դեպքերում: Սակայն նման հիվանդությունների դեպքում աժիոտաժ չի ստեղծվում, ինչպես քաղցկեղի դեպքում, ինչը մեծապես վնասում է պացիենտին:
-Գուցե դա տեղեկատվության բացակայության հետևա՞նք է:
-Միանշանակ՝ այո:
-Ձեր անձնական վիճակագրությունը բուժման վերաբերյալ ի՞նչ է փաստում:
-Մեր ոլորտում բուժման արդյունավետությունը գնահատվում է կյանքի տևողությամբ: Բուժում ստացած պացիենտների կյանքի տևողությունը ամբողջապես համապատասխանում է Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի զարգացած կլինիկաներում բուժում ստացած պացիենտների կյանքի տևողությանը: Եվ դա բնական է: Եթե դնում ես նույն ախտորոշումը, իրականացնում ես նույն բուժումը, կատարում ես նույն վիրահատությունը, կիրառում ես նույն դեղամիջոցները, ինչ համաշխարհային բժշկությունը, ապա արդյունավետության տարբերություն չես կարող ունենալ:

«ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ՄԱՍՆԱԳԵՏ ԻՐ ՏԵՍԱԿԵՏՆ ՈՒՆԻ, ԵՎ ՉԷԻ ՑԱՆԿԱՆԱ ԴՐԱՆՔ ՄԵԿՆԱԲԱՆԵԼ»

-Քաղցկեղի հայտնաբերման, բուժման ավանդական տեսություններից բացի, ինչպիսի՞ նոր տեսություններ են ի հայտ եկել:
-ՈՒռուցքաբանության մեջ այժմ գործում է գենոմիկա նոր ուղղությունը: Եվ բոլոր այն քայլերը, որոնք մեզ մոտեցնում են այս հիվանդության վերջնական բուժմանը, հիմնականում ուղղված են մարդու գենոմի ուսումնասիրությանը և այդ գեների մուտացիայի բացահայտմանը: Ապացուցված է, որ մուտացված գեների հայտնաբերման և դրանց շտկման արդյունքում մենք կարողանում ենք բուժել քաղցկեղի որոշ ձևեր:
-Այդ դեպքում, հստակեցնենք, 20 տարի առաջ և հիմա. որքա՞ն է մեծացել բուժման արդյունավետության հավանականությունը:
-Մի պարզ օրինակ բերեմ. ժամանակին պարզ չէր, թե ինչու կրծքագեղձի քաղցկեղի որոշ տեսակներ շատ ագրեսիվ էին ընթանում և բերում էին վախճանի, որոշ ձևերը՝ ոչ: Պարզվեց, որ դա HER2/neu գենի մուտացիայի հետևանք է: Այժմ կրծքագեղձի քաղցկեղով բոլոր պացիենտների մոտ որոշվում է այդ գենի փոփոխությունը: Դրա հայտնաբերման դեպքում նշանակվում է «Հերցեպտին» դեղամիջոցը: Այն պացիենտները, որոնք մինչ «Հերցեպտինի» հայտնաբերումը կարճ կյանք ունեին, հիմա մեծ հաջողությամբ բուժվում են:
-Վերջերս օնկոգինեկոլոգիայում սկսեցին իրականացնել նաև կրծքագեղձի վիրահատություններ, ինչը Հայաստանի որոշ մասնագետներ քննադատում են: Եվ քանի որ Դուք ևս կատարում եք կրծքագեղձի վիրահատություն, ապա մեկնաբանեք՝ ինչո՞վ են պայմանավորված այդ քննադատությունները:
-Յուրաքանչյուր մասնագետ իր տեսակետն ունի, և ես չէի ցանկանա դրանք մեկնաբանել: Վերջին հինգ տարում միջազգային պրակտիկայում պարզվեց, որ կրծքագեղձի քաղցկեղն ինքնուրույն հիվանդություն չէ, այլ հինգ տարբեր հիվանդությունների միացություն է, որոնք զարգանում և տարբեր բուժում են պահանջում: Քանի որ կանանց սեռական համակարգը մի ամբողջական համակարգ է, ապա դժվար է տարանջատել մեկը մյուսից: Այդ համակարգում առաջացած քաղցկեղը սերտորեն կապված է լինում մյուս օրգանի հետ: Դա վերաբերում է ձվարանի և կրծքագեղձի քաղցկեղներին, որոնց առաջացումը և աճը խթանվում են ձվարանների կողմից: Դրանք ձվարանների հորմոնների նկատմամբ զգայուն ուռուցքներն են: Այս դեպքում բուժումը չի իրականացվում «Հերցեպտինով» կամ հորմոններով, քանի որ այդ ուռուցքները քիմիաթերապիայի նկատմամբ ցածր զգայականություն ունեն:
-Քիչ առաջ Դուք Ձեր հիվանդներից մեկին, որը հուզված էր և չէր ուզում ստանալ քիմիաթերապիա, ասացիք. «Վերջին անգամ եմ խորհուրդ տալիս, այլևս չեմ ասի` գնացեք ստացեք քիմիաթերապիա և հանգիստ ապրեք»: Հիմա, եթե Ձեր վերը նշված տեսակետը նա ընթերցի, երևի թե Ձեզ հետ կկռվի:
-Այն, ինչ խորհուրդ տվեցի իմ պացիենտին, խորհուրդ կտայի իմ հարազատին նույնպես: Ինչ վերաբերում է հորմոնալ բուժման արդյունավետությանը, ապա դա տեսություն է, և վաղը, մյուս օրը կարող է պարզվել, որ նույն հորմոնալ կախվածության ուռուցքների մեջ կան այդպիսիք, որոնք զգայուն չեն հորմոնների նկատմամբ: Այդ տարանջատումը դեռևս գոյություն չունի: Իմ սեփական պրակտիկայից կարող եմ ասել, որ կրծքագեղձի այն ուռուցքները, որոնք զգայուն են հորմոնների նկատմամբ, կարող են զգայուն լինել նաև քիմիաթերապիայի նկատմամբ: Այնպես որ, բուժման մեջ, հատկապես երբ պացիենտը երիտասարդ է, անպայման նշանակվում է քիմիաթերապիա:
-Բարորակ ուռուցքի չարորակի անցման սահմանը որտե՞ղ է:
-Կրծքագեղձի չարորակ ուռուցքները հիմնականում չեն առաջանում բարորակներից, շատ հազվադեպ դեպքերում է, որ բարորակ ուռուցքը չարորակի է վերածվում:
-Իսկ գինեկոլոգիայի՞ դեպքում:
-Կան մի քանի բարորակ ուռուցքներ, որոնք կարող են վերածվել քաղցկեղի` ձվարանի կիստաները և արգանդի լորձաթաղանթի պոլիպները: Դրանց նկատմամբ կանայք պետք է ուշադիր լինեն: Արգանդի խոռոչի լորձաթաղանթի և ձվարանի քաղցկեղը լինում է երկու տիպի` խիստ և պակաս ագրեսիվ: Եվ բարորակ ուռուցքներից զարգացող քաղցկեղները միշտ շատ ավելի բարենպաստ ընթացք են ունենում և հեշտ են ենթարկվում բուժման, քան ինքնուրույն զարգացած չարորակ ուռուցքները:

«ԲԱՐՁՐ ԷՊԻՏԵՏՆԵՐ ՉԵՄ ՍԻՐՈՒՄ»
-Մեր զրույցի սկզբում Դուք ասացիք, որ մերժում եք արտերկրի հրավերները, դա հայրենասիրությա՞մբ է պայմանավորված:
-Բարձր էպիտետներ չեմ սիրում: Ցանկացած մարդ, կարծում եմ, առաջին հերթին պետք է փորձի իր տունը մաքուր պահել և ոչ թե հարևանի մաքուր տանը հյուրի կարգավիճակով բնակվի:
-Նման ձևով շատերն են խոսել, բայց տարիներ հետո հեռացել են երկրից, այդ թվում՝ ճանաչված բժիշկներ:
-Ցանկացած պայքարում կան նաև պարտվողներ:
-Ձեր դեպքում պարտությունը բացառո՞ւմ եք:
-Կյանքը այնպիսի բան է, որ հարյուր տոկոսով որևէ բան բացառել չի կարելի: Ես գիտեմ, որ զբաղվում եմ գործով, և ցանկացած գործի մեջ կան նաև դժվարություններ: Շատերը կարող են մեզ չհասկանալ, հնարավոր է և փնովեն, քննադատեն, բայց մենք գիտենք, որ գործ ունենք այնպիսի հիվանդության հետ, որի դեմ պայքարում միշտ չէ, որ հաղթում ես, լինում են նաև պարտություններ, ինչը դիմացինի մեջ առաջացնում է բացասական վերաբերմունք: Սակայն դա հիմք չէ, որ վիրավորվածի կեցվածք ընդունեմ և հեռանամ երկրից: Հիմնականում ինչպե՞ս են որոշ մարդիկ մտածում. «Ես հանճար եմ, բայց ոչ ոք ինձ ձեռքերի վրա չի պահում»: Եթե բժիշկը սպասում է, որ իրեն ձեռքերի վրա պահեն, ապա պետք է փոխի մասնագիտությունը, դառնա երգիչ:
-Ընդհանրապես բժշկության մեջ օնկոլոգիան ծանր ոլորտ է, որից պտուղներ քաղելը շատ դժվար է: Ինչո՞ւ այս ոլորտը ընտրեցիք, բժշկության մեջ կան ոլորտներ, որտեղ և՛ ճանաչումը, և՛ պտուղները հեշտությամբ են նվաճվում:
-Քո արածից պետք է բավարարվածություն զգաս: Սակայն կա բավարարվածության մի քանի տեսակ` ֆինանսական և հոգեբանական: Վերջինիս դեպքում ինքնագնահատականն ավելի մեծ է, որովհետև հաղթանակն ավելի մեծ է: Ամենակարևորը այն է, որ մարդն ինքն իր հետ հարմոնիայի մեջ լինի: Մարդը պետք է զբաղվի այն գործով, որը իրեն տալիս է բավարարվածություն և բարձրացնում է ինքնագնահատականը: Այս գործոնները հատկապես կարևոր են տղամարդու համար: Կարծում եմ՝ իսկական տղամարդն ինքն իրեն հարգում է այն դեպքում, երբ իրենից հզոր թշնամուն է հաղթահարում:
-Որքան հասկացա, Դուք սիրում եք դժվարություններ հաղթահարել` պայքարող անհատներից եք:
-Ցանկացած տղամարդու մեջ դա դրված է գենետիկորեն:

Զրույցը`
Ժասմեն ՎԻԼՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• ՃՇՀԱՀ-ն և Ստավրոպոլի «Հյուսիս-Կովկասյան դաշնային» համալսարանը հեռահար եղանակով ստորագրեցին «Մեծ Կովկաս կոնսորցիում ստեղծելու մասին» համաձայնագիրը
• «Հան­ցա­վոր ան­գոր­ծու­թ­յուն են դրսևո­րում ՀՀ իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը»
• «Ղա­րա­բա­ղյան խնդ­րի քա­ղա­քա­կան լու­ծու­մը պետք է գտն­վեր այս պա­տե­րազ­մից ա­ռաջ»
• ՃՇՀԱՀ-ի հետ համագործակցության շրջանակներում բացվեց ինտերակտիվ ուսուցման ռուսաց լեզվի առաջին կենտրոնը
• «Դուռ-լու­սա­մուտդ պինդ փա­կիր, ու­րի­շին գող մի հա­նիր»
• Կռա­պաշ­տու­թ­յու­նը քան­դեց Հա­յաս­տա­նը
• «Նո­յեմ­բե­րի 4-ի դրու­թ­յամբ Շու­շիում մեր դիր­քե­րը բո­լոր ա­ռում­նե­րով նպաս­տա­վոր են ե­ղել»
• «Որ­քան հիաս­թափ­ված եմ նախ­կին իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րից, այն­քան էլ հիաս­թափ­ված եմ ներ­կա­յիս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րից»
• ՃՇՀԱՀ-ն 6 մլն դրամ է փոխանցել «Զինծառայողների ապահովագրության» հիմնադրամին և «Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոն»-ին
• ՃՇՀԱՀ հոգաբարձունների խորհրդի նիստում մեկ րոպե լռությամբ հարգեցին Ղարաբաղի պատերազմում իրենց կյանքը հանուն հայրենիքի զոհաբերած նահատակների հիշատակը
• «Պատերազմ և խաղաղության» նոր տարբերակը․ «վաճառված է» Արցախը, վտանգված է Հայաստանը
• Պա­տե­րազ­մի պայ­ման­նե­րում փաս­տա­թուղթն ին­չու՞ բո­վան­դա­կա­յին փո­փո­խու­թ­յուն չի կրել
• Արդեն ե­րեկ պետք է մե­կու­սաց­վեին և պար­տա­դիր թես­տա­վոր­վեին
• Գեր­շա­հույթ` պա­տե­րազ­մի հաշ­վին
• «Լար­վա­ծու­թ­յան մե­ծաց­մա­նը զու­գա­հեռ ես-ը ա­վե­լի է ձուլ­վում մենք-ին»
• «Հա­յե­րը ոչ միայն լավ գոր­ծա­րար­ներ են, այլև լավ մար­տիկ­ներ»
• ՃՇՀԱՀ-ը 15 մլն 500 հազար դրամ է փոխանցել «Հայաստան համահայկական հիմնադրամին»
• «Մեր ամ­րոց­նե­րի պա­տե­րի տակ լավ ջարդ են ու­տում և ու­տե­լու են»
• ՊԵԿ-ը միանձ­ն­յա՞ է ո­րո­շել
• Վլադ Ասատրյանը միաձայն վերընտրվեց ՃՇՀԱՀ հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ

Մեկնաբանություններ