«Խաղաղ անցիր, սիրով անցիր երկու օրվան էս ճամփեդ»

Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մարդ, միտքդ երկար,
կյանքդ կարճ,
Քանի՜-քանիսն անցան քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ.
Ի՜նչ են տարել նրանք կյանքից, թե ի՜նչ տանես դու քեզ հետ,
Խաղաղ անցիր, ուրախ անցիր երկու օրվան էս ճամփեդ:

Մեծ ու անընդգրկելի են պոետի տեսնելու և հասկանալու ձգտումները: Աստված է նրա մտածողության առանցքը: Նա սիրում է Աստծուն և Նրան վերաբերող ամենայն ինչ: Նա հետամուտ է միայն կյանքում եղած ամենագեղեցկին, վեհությանը: Նա մերժում է ամենայն ստորն ու նողկալին: Նրա մեջ ստեղծվել է շրջապատող կյանքի բոլոր հարցերի գնահատման ուրիշ` աստվածային չափանիշ:
Միտքը, զգացմունքը և կամքը չէ, որ մերժում է, այլ շնչավոր կյանքից է, որ հրաժարվում է նա` քաջ գիտենալով, որ շնչավոր կյանքը գամվել է խաչին. ագահությունը, անկշտությունը, մտքի երկարությունը, կյանքի կարճությունը` նույնպես: «Քանի՜-քանիսն անցան քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ» ասող բանաստեղծը ոչ նրա «պես» է, ոչ էլ նրանից առաջ եղածի պես, հակառակ դեպքում կգրեր «մեզ պես, մեզնից առաջ, մեր առաջ»: Բանաստեղծը այստեղ շեշտում է իր «Հոգու մեջ լինելը», շնչավոր կյանք վարողներին Սուրբ Հոգու հատկանիշներով հակադրվելը: Քառյակն ամբողջապես Աստծո թելադրածն է: Միայն Աստված կարող է Իր պատկերով և Իր նմանությամբ ստեղծված մարդու հետ այսպես խոսել Իր բարձունքից:
Թումանյանի ստեղծագործության մեջ այսինչ կամ այնինչ բանի սխալ կամ ճիշտ լինելու հարց չի դրված: Նա սխալի ու ճշտի հիման վրա դաստիարակելու նպատակ չունի: Նա չի պնդում, որ եթե ինչ- որ բան սխալ է, չպետք է անել: Թումանյանի ճանապարհը դա չէ, քանի որ նրա համար ճշտով և սխալով առաջնորդվելը կրոնական ուսմունք է: Քրիստոնեությունը Թումանյանի համար կրոն չէ, կյանք է: Այնպես որ այստեղ ճշտի կամ սխալի հարցը չէ, այլ այն հարցն է, թե մենք ինչով ենք ապրում և գործում` շնչո՞վ, թե՞ հոգով: Հարցը ճշտի և սխալի կամ բարու և չարի մեջ չէ, այլ հոգու և շնչի: Այն ամենը, ինչ արվում է կամ ասվում` հոգո՞վ է արվում, թե՞ շնչով: Ահա այս է Թումանյանի հարցադրումը: Նա գիտի իր հոգուն ազատություն տալու ճամփան ամեն ժամանակ և ամենուրեք:
Մարդու շունչը` հոգին, մարմնի հետ միացնող կապն է, որ «արծաթե թել» է կոչվում (Ժող. 12.7): Հոգին կարող է ապրել առանց մարմնի, բայց քանի դեռ չի անջատված մարմնից, նա իր գոյությունն արտահայտում է մտային, խոսելու, չարն ու բարին զանազանելու և այլ ընդունակություններով: Երբ խորհում ենք, մենք մեզ հետ ենք խոսում: Մտային ընդունակությամբ մենք կարող ենք հաղորդակցվել հոգևոր աշխարհի հետ և գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար ներշնչումներ ընդունել ոչ միայն Աստծո Սուրբ Հոգուց, այլև ուրիշ հոգիներից: Երբ որևէ խորհուրդ է հայտնվում մեզ, նշանակում է` ինչ-որ հոգի է խոսում մեզ հետ: Եթե խորհուրդները բարի են, ապա խոսողը Աստծո Սուրբ Հոգին է, իսկ եթե չար են, խոսողը չար հոգի է: Եվ երբ մենք կամա թե ակամա ընդունում ենք այդ խորհուրդները, ապա ընկնում ենք դրանց ազդեցության տակ: Ըստ այդմ էլ` կա՛մ օրհնվում ենք, կա՛մ վնաս կրում:
Բանաստեղծը գիտի, որ մարդու ընդունած խորհուրդներից են կախված նրա արտաբերած խոսքերն ու դրսևորած վերաբերմունքը: Թումանյանն իր ձայնը միացնում է առաքյալի ձայնին և աղաղակում. «Արդ` այս եմ վկայում Տիրոջով, որ դուք այլևս չընթանաք այնպես, ինչպես հեթանոսներն են ընթանում իրենց մտքի ունայնությամբ, քանի որ նրանց մտքերը մթագնած են, և իրենք օտարացած են Աստծո կյանքից իրենց մեջ եղած տգիտության պատճառով, որն իրենց սրտի կուրության հետևանքն է: Նրանք իրենց լույսը կտրեցին և ագահությամբ անձնատուր եղան անառակության և ամեն տեսակ պիղծ գործերի» (Եփես. 4.17-19):
Առաքյալը հորդորում է, որ քրիստոնյաներն այլևս չընթանան հեթանոսների նման, հետ կանգնեն կռապաշտությունից և անառակությունից: Նույն տագնապը չի՞ արդյոք հնչեցնում Թումանյանը, երբ աղաղակում է. «Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մարդ, միտքդ երկար, կյանքդ կարճ…»: Սա նոր կյանքով ապրող Աստծո զավակի կոչ է` ուղղված դատարկ և ունայն մտքերով, ագահությամբ ու դժգոհությամբ լցված աշխարհիկ մարդկանց, որոնք իրենց սրտի կարծրության պատճառով կորցրել են ճիշտը սխալից զանազանելու զգացողությունը: Նրանք զվարճանքներ են փնտրում ամեն տեսակ պղծության մեջ, բայց չեն կարողանում բավարարվածություն գտնել: Դրա համար էլ շարունակում են ագահությամբ անառակություն գործել:
Անտիկ աշխարհի գրողների նման, Թումանյանն իր բարոյական հորդորները զարգացնում է հակադրությունների ճանապարհով: Այդ հակադրությունները նրան հնարավորություն են տալիս ավելի սուր կերպով ընդգծելու և երևան հանելու աշխարհայինի և երկնայինի անհամատեղելիությունը: Նա աշխարհիկ մարդու ագահությունը հակադրում է աստվածային խաղաղությանը, անգոհությունը` գոհությանը և ուրախությանը, երկար միտքն ու կարճ կյանքը` սիրով ընթանալուն, երկու օրվա ճանապարհը՝ ոչ թե ատելությամբ և դժգոհությամբ, այլ սիրով անցնելուն: Պոետի նշած ագահությունն ու անգոհությունը տիպիկ հեթանոսական մեղքեր են, որոնցից պետք է գարշի յուրաքանչյուր ճշմարիտ քրիստոնյա:

Քանի՜-քանիսն անցան քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ.
Ի՜նչ են տարել նրանք կյանքից, թե ի՜նչ տանես դու քեզ հետ…

Երկրային ամեն ինչը, նույնիսկ երկիրն ինքը անցնում-գնում է, ուստի բանաստեղծը կոչ է անում հույս չդնել անցողիկ բաների, նյութական հարստության վրա, որը նույնպես անցողիկ է: Նրա համար մարդիկ ավելի էական են ու կարևոր, քան ունեցվածքը, և մարդկային կարիքների այս անվերջանալի աշխարհում փողն ու ունեցվածքը անարժեք են, անցողիկ` համեմատած այն ավելի կարևոր բաների հետ, որոնք մարդը կարող է անել իր կարողություններով: Բայց ո՞վ կարող է չփափագել անցողիկ բաները, չխորհել աշխարհիկ բաների մասին: Իհարկե, նա, ով մեռած է աշխարհի համար, ում մարմինը մեռած է մեղքի համար: Հոգևոր բաները «պահված» են աշխարհիկ մարդկանցից, ովքեր աշխարհն ավելի շատ են սիրում, քան Աստծուն: Նրանք չեն կարող պատկերացնել նոր, հոգևոր կյանքը Քրիստոսով: Բայց նրանք կարող են տեսնել բանաստեղծի նոր կյանքի պտուղները, նրա բարի գործերը, սերը, ուրախությունը, որոնցով նա անցնում է իր «երկու օրվա» ճամփան: Թումանյանի կյանքի աղբյուրը, նպատակը, լրումը և օրհնությունը Ինքը՝ Տերն է: Բանաստեղծի հավիտենական տունը, ժառանգությունը և վարձքը Երկնքում են:
«Անգոհ» լինել նշանակում է Աստծո դեմ տրտնջալ, Աստծուց դժգոհել և Նրա հետ վիճաբանել: Բանաստեղծը գիտի, որ այդպես վարվելով` մարդիկ մերժում են Բարձրյալի շնորհը և Նրա կամքը` նախասահմանված իրենց կյանքի համար: Իրենց մտքում անգամ տրտունջներ ու վիճաբանություններ չունեցող մարդիկ Աստծո անարատ զավակներ են: Եթե մարդիկ հոգով, մտքով ու լեզվով իմաստուն լինեն, ինչպես Թումանյանը, ապա նրանց արտաքին վարքն էլ անբիծ ու անարատ կլինի:
Թումանյանի ասելիքը համահունչ է Աստծո Խոսքին, նա զգուշացնում է ագահ, անգոհ մարդուն, որ «ժամանակների վախճանն» այնքան էլ հեռու չէ, գուցե այսօ՞ր է. «Զգույշ եղեք, հսկեցեք և աղոթեցեք, քանի որ չգիտեք, թե երբ է ժամանակը. ինչպես հեռու երկիր գնացած մի մարդ, որ թողել է իր տունը և իր ծառաներին իշխանություն տվել` յուրաքանչյուրին իր գործը…. Արդ արթուն կացեք, որովհետև չգիտեք, թե տանտերը երբ կգա… գուցե հանկարծակի գալով` ձեզ քնած գտնի… Ինչ որ ձեզ եմ ասում, ամենքին եմ ասում» (Մարկ. 13.33-37):
Երկու օրվա ճանապարհը խաղաղ, ուրախ և սիրով անցնելու համար պետք է հրաժարվել ագահությունից, դժգոհությունից և Սուրբ գրքում նշված բոլոր արատներից: Բայց ինչպե՞ս: Ճանապարհը մեկն է. պետք է ապաշխարել, այսինքն` զղջալ, խոստովանել և երես դարձնել մեղքից` այլևս մեղք չգործել: Երբ մարդը ճշմարիտ ապաշխարություն է ունենում, փոխվում են նրա գործերը, մտքերը և ցանկությունները: Ապաշխարությունը փրկության նախադուռն է: ՈՒրախ, խաղաղ և սիրով լցված կյանքի կոչող բանաստեղծը գիտի, որ այդ ուրախության, խաղաղության ու սիրո աղբյուրը Ինքը՝ Տերն է: Որքան էլ զարմանալի թվա, քառյակը լի է տագնապով, և մենք՝ արտասանողներս, զուր ենք բացականչական երանգ տալիս, փիլիսոփայական շապիկ հագցնում, քանզի տագնապն այդ հրամայական երանգ ունի: Ինչո՞ւ հրամայական. որովհետև երբ Տերը գա, ոչ ոք այլևս ապաշխարելու հնարավորություն չի ունենա: Նա ուշացնում է Իր գալուստը, որպեսզի ամեն մարդ ապաշխարի, որպեսզի հավիտյան չկորսվի (Բ Պետր. 3.9): ՈՒստի. «Ահա հիմա է փրկության օրը, հիմա է ընդունելի ժամանակը» (Բ Կորնթ. 6.2): «Տիրոջ օրը գողի պես կգա… երկինքը շառաչյունով կանցնի, տարերքները կրակով վառված կհալվեն, կայրվեն նաև երկիրն ու նրանում եղած բոլոր բաները» (Բ Պետր. 3.10): Երկու հազար տարի առաջ առաքյալի արած այս մարգարեությունը մինչև 20-րդ դարի կեսերը գիտության և մշակույթի շատ գործիչների համար առասպելական չափազանցություն էր թվում, սակայն ատոմային ռումբի պայթյունը Հիրոսիմայի վրա, ջրածնային և առավել ահավոր կոբալտային ռումբերի սահմռկեցուցիչ հնարավորությունները նրանց ստիպեցին հետ կանգնել իրենց կասկածամտությունից: Դեռ ավելին` ոչ միայն հետ կանգնել, այլև կասկածամտությունը փոխարկել ապշահար զարմանքի: Քրիստոսի գալուստը սարսափելի կլինի հատկապես նրանց համար, ովքեր չէին և չեն հավատում, թե երկիրը պետք է ոչնչանա: Աստծո Խոսքից իմանալով, որ երկիրը պետք է ոչնչանա՝ բանաստեղծն իր ընթերցողներին առավել հուսալի, առավել ամուր և հավերժական հենարան է առաջարկում: Եվ այդ հենարանը երկնային սիրո, խաղաղության, ուրախության և հավիտենական կյանքի հենարանն է:

Արտակ ՈՍԿԱՆՅԱՆ

Գրող, հրատարակիչ

Մեկնաբանություններ