«Կան գրողներ, որ ամբողջ կյանքում կառուցում են սեփական փառքի, այն էլ հաճախ փուչ, չեղած, սնամեջ փառքի պատվանդանը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը ՀԳՄ նախագահ ԼԵՎՈՆ ԱՆԱՆՅԱՆՆ է:

-Այս տարի, կարծես, գրքի շուրջ են պտտվում բոլոր մշակութային միջոցառումները: Ի՞նչ եք կարծում, հասարակության շրջանում կմեծանա՞ հետաքրքրությունն ընթերցանության նկատմամբ, ի վերջո, կարժևորվի՞ գիրքը` որպես նյութական և հոգևոր արժեք:
-Հետաքրքիր զուգադիպություն էր. 2012-ին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն Երևանը հռչակեց գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք, լրացավ հայ գրա-տպության 500-ամյակը, կայացավ գրողների համահայկական համաժողովը, որն անցկացնում ենք երկու տարին մեկ: Այս երեք միջոցառումները մեկտեղվեցին: Մի ներքին տրամաբանություն, խորհուրդ կա սրանում: Ասես ամփոփվեցին գրատպության ոլորտում հետանկախության շրջանի մեր կորուստներն ու ձեռքբերումները, և սա դարձավ մի նոր ջրբաժան, նոր մեկնակետ, թե ինչ պետք է անենք այսուհետ: Վստահ եմ, որ, այո, մենք նախ գիտակցեցինք գրքի կարևորությունը` իբրև ազգային հպարտություն, ազգային մշակույթ: Եթե մինչև այս ջրբաժանը օտարված էինք գրքից, գրականությունից, ընթերցանության ճգնաժամ էր և այլն, արդեն աշխարհով մեկ հայտարարեցինք, զուգորդելով մեր անցյալն ու ներկան, որ մենք այդ ծով ժառանգության ոչ միայն տերն ենք, այլև շարունակողը: Ես վստահ եմ, որ բեկում կլինի:
-Ոմանք, առհասարակ, լուրջ չեն ընդունում գրքի մայրաքաղաքի տիտղոսը, ոմանք էլ ակնարկում են, որ իրենց կողքով է անցնում այդ ամենը, այսինքն, որևէ կերպ չեն առնչվում ծրագրերին:
-Ոչ ոք չի կարող որևէ գրողի կապել գրականությանը: Կան գրողներ, որ ամբողջ կյանքում կառուցում են սեփական փառքի, այն էլ հաճախ փուչ, չեղած, սնամեջ փառքի պատվանդանը, ուզում են, որ իրենց ես-ի շուրջը հավաքվի հանրությունը, գրական ավանդույթը, մեր ներկան ու ապագան: Ես կարծում եմ, եթե գրողը չի ընդունում, որ Երևանը պիտի լինի գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք, իսկ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն դա ընդունել է և ընդունել է շատ հստակ ծրագրի հիման վրա (պարապ տեղից ինչ-որ բաներ չեն ծլարձակում), եթե գրողը, ապրելով Հայաստանում, իրեն համարելով գրական կյանքի կարևոր ներկայացուցիչ, կապ չի տեսնում այդ ամենի հետ, որևէ մեկը չի կարող նրան հակառակը պարտադրել: Մենք գրողներ ունենք և լավ գրողներ, որոնց համար սա իսկապես գրական տոն է:
-Մինչև 35 տարեկան հայագիր գրողներ չկան Սփյուռքում: Ձեր իսկ խոսքով` սա մտահոգիչ փաստ է: Բայց ի՞նչ կարելի է անել, երբ խոսքը բնականոն ընթացքի մասին է:
-Մենք արդեն քանի տասնամյակ է գիտենք, որ սփյուռքը ուծանում է, և այս ուծացումը մի օր պիտի հասնի իր վերջին հանգրվանին: Անհնար է այս աշխարհաքաղաքական քաոսի մեջ մտածել, թե որևէ երկրում (իսկ ամեն երկիր ունի իր աղետները, իր հեղափոխությունները, ներքին հոգսերը) պիտի պետության կամ եկեղեցու հովանու ներքո հարատևի հայկական սփյուռքը: Բայց սփյուռքի և մեր մտավորականության, պետական կառույցների խնդիրը միշտ եղել է հայկական կրթօջախներում հայեցի դաստիարակության, կրթության ապահովումը, առաքելական հավատի փոխանցումը: Ի պատիվ մանկավարժների, բարեգործական զանազան հիմնարկների ներդրումների, երբ «գույքագրում» ենք անում, տեսնում ենք, որ դեռ բավականաչափ «մնացորդաց» ունենք: Հետանկախության տարիների արտագաղթը կարծես որոշակի թարմ արյուն պիտի ներարկեր հայկական գաղթօջախներին: Մի կողմից երկիրն էր դատարկվում, մյուս կողմից էլ սփյուռքի հայախոս և հայկական տարրն էր հավելվում: Բայց պարզվեց, որ եթե դասական սփյուռքը նախանձախնդիր էր հայեցի արմատներին, արևելահայ, նոր սփյուռքը շատ արագ ձուլվեց: Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք: Դպրոցները կան, կրթօջախները գործում են (Թեհրան, Հալեպ, Բեյրութ, Լոս Անջելես), բայց արդեն հայկական վարժարանը չի կարողանում գեղարվեստական մտածողություն տալ: Մենք կորցնում ենք հայագիր սփյուռքը, իզուր չէ, որ երկու տարին մեկ օտարագիր հայ գրողների համաժողովներ ենք անցկացնում: Հիմնականում նրանց բոլորի ստեղծագործության հիմքում ցեղասպանությունն է, Հայ դատը, հայի կերպարը: Զուգահեռ տանում ենք երկու աշխատանք, փորձում հայագիրներին խթանել, նոր անուններ մեջտեղ բերել, ինչը շատ դժվար է, և մեր գրականության մեջ ապահովել օտարագիրների ներկայությունը:
-Սարոյանը անգլերեն էր գրում, բայց նրա շնորհիվ աշխարհը ճանաչում էր մի ողջ ժողովրդի: ՈՒնե՞նք նման գրողներ:
-Փիթեր Բալաքյանի «Ճակատագրի սև շունը», Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկների մատյանը», Հակոբ Խաչիկյանի և ֆրանսիացի գրող Ժան-Իվ Սուսիի «Ամառ առանց այգաբացի» գրքերը բեսթսելլերներ են և նվիրված են ցեղասպանությանը: Վերջերս «հայտնաբերել» ենք նաև Ավստրալիայում ապրող մի կնոջ, որի «Աշխարհի ծայրը» վեպը դարձյալ բեսթսելլեր է: Մեր հայագիրները, անգամ անվանի գրողները, չեն կարողանում թոթափել ցեղասպանության ցավը և գրել այնպիսի վեպ, ինչպիսին, օրինակ, Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրն» է: Բայց օտարագիրներին հաջողվում է: Իսկ Սարոյան դարը մեկ է ծնվում:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում գրական տարբեր ակումբների ձևավորմանը: Չե՞ք կարծում, որ այսօր շատերը, հատկապես երիտասարդները, գրողների միության «պատերից» դուրս են տեսնում իրենց ապագան:
-Դրական եմ վերաբերվում գրական ակումբներին, ուղղակի չեմ լսում նրանց ձայնը: ՈՒզում ենք խրախուսել, այդ հարցում շատ կոնսերվատիվ է մեր գրական համայնքը, ամեն տարի 50-60 դիմում ենք ստանում` միության մեջ ընդգրկվելու, ու դիմողների զգալի մասը երիտասարդներ են: Տասը տարի առաջ միության ամենաերիտասարդ անդամը 41 տարեկան էր, հիմա շուրջ 40 երիտասարդ գրող ունենք (մինչև 30-35 տարեկան): Գրամոլների հսկա բազմություն կա, Խորհրդային Միության տարիներին էլ կար, ավելի շատ էին, յուրաքանչյուր երկրորդն ուզում էր գրող լիներ (նրանք գոնե լավ ընթերցող էին): Բայց կա գրական չափորոշիչ, եթե որևէ մեկը ուզում է դառնալ գրական ընտանիքի անդամ, դաժան մաղով պիտի անցնի:
Իսկ երիտասարդները միշտ էլ պիտի լինեն, դա փորձություն է: Շատ կուզեի, որ ինչ-որ թարմ շունչ բերեին, բայց միշտ էլ պարզվում է` ամեն նորը արդեն ապրած, տեսած հինն է: Ես արտասահմանում հաճախ եմ լինում, տեսնում եմ, որ ամենուր նույնն է: Նոր սերունդը միշտ էլ փորձում է ինքնահաստատվել` ժխտելով ավագ սերնդին, հետո իրենք են դառնում ավագ, նորն է գալիս, նրանց ժխտում: Գրականությունը կենդանի օրգանիզմ է, կենդանի գործընթաց:
-Անդրադառնանք հրատապ, հաճախ բարձրաձայնվող խնդրի: Այսօր մեր հեռուստասերիալնե՞րն են ձևավորում լեզուն, մշակույթը, ճաշակը, թե՞ գրականությունը:
-Հեռուստասերիալները մեծ ավերներ են գործում: Մի կողմից դրանք ժամանցային խնդիր են լուծում, վարկանիշ են ապահովում, ու կարծես սկսել են արդեն հասկանալ, որ Տեխասի նահանգի ու իտալական մաֆիաները տեղափոխելով հայ իրականություն, սերիալը զավեշտային է դառնում` սյուժետային առումով: Բայց ինձ համար ամենադաժանը և ամենաավերիչը հեռուստաէկրանի լեզուն է: Չեմ ուզում շատ մաքրամոլ լինենք, մտածենք, թե էկրանից պետք է պարզապես գրական հայերեն հնչի, բայց ժարգոնն ու բարբառը պետք է գործածվեն չափի մեջ, գեղարվեստի շրջանակում: Ես չգիտեմ, թե այդ կոլորիտը որտե՞ղ են գտնում: Մենք էլ ենք փողոցում քայլում, երիտասարդների, ուսանողների հետ ենք շփվում, ես չեմ տեսնում ո՛չ այդ բարքերը, ո՛չ այդ լեզուն, որոնք ուղղակի պղտոր հոսանքի նման թափվում են հեռուստադիտողի գլխին:
-Որոշ գրական գործեր հենց այդ լեզվով էլ գրվում են` զերծ չմնալով ժարգոնից ու գռեհկաբանությունից: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրան:
-Դա հեղինակի մտածողությունն է, դա նրա խնդիրն է: Հայաստանում ապրելով կարող ես արևմտահայերեն գրել, բայց դպրոցներում դա չենք դասավանդում իբրև պետական լեզու: Խնդիրն այն չէ` ով ինչպես է գրում, ինչ գռեհկաբանություն է քարոզում: Եթե ոչ մի բան շեղված չլինի, մենք օրինակելին չենք կարող տեսնել կամ ասել` որն է ճանապարհը: Այս առումով պիտի մեր հորդորն ու բողոքը ուղղենք դրա պատասխանատուներին, ովքեր ճանապարհ են տալիս այդ լեզվին, այդ բարքերին, այդ գաղափարախոսությանը, այդ բարոյազրկությանը: Եթե հեռուստատեսությունն իր կերպարը չփոխի, դառնալու է ազգային հոգեկերտվածքի, ազգային բարոյականության գերեզմանափորը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ