«Էս պատուհանը քեզ երջանկություն է բերելու»

2011 թվականին ստեղծված «Orange» գրքի մրցանակը 2012-ին «Լավագույն վեպ» անվանակարգում շնորհվել է Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Մաշկացավ» վեպին, որը վերջերս լույս է տեսել և ներկայացվել արդեն նաև ոչ համացանցային ընթերցողին:
«Փայտե շապիկ», «Ապակու արև», «Երկսեռ թատրոն», «Փախչող քաղաքը» գրքերի հեղինակ Հովհաննես Թեքգյոզյանը, որ իրավամբ իրեն համարում է ոչ թե գրող, այլ ստեղծագործող, մեզ առաջադրում է օրինաչափության սահմանները բացառող խնդիր` իր բոլոր գրական և ոչ միայն գրական ստեղծագործություններով: Թե՛ «Մաշկացավում», որը նա բնորոշում է որպես «անտիվեպ», թե՛ դրան նախորդած գրքերում, որոնց ժանրը բնորոշելու հարցում ևս պետք է զերծ մնալ դասական որակումներից, թե՛ «Մաշկացավին» հաջորդած այլ գործերում («Բդակեր», «Սեռաթևեր», «Անդոյի ցիրկ»), որ ես հաճույքով ընթերցում եմ համացանցում, առօրեականն ու հանրածանոթը խաչաձևվում են տարաշխարհիկ նյութին և ապրումին` ձևավորելով անսպասելի համադրություն, որի ներդաշնակությունը ծայրահեղ հակասականության մեջ է: Երբ առանց կանխամտածված կանոնակարգի, հընթացս այս կամ այն զբաղվածության, դեգերում եմ համացանցային օվկիանոսում, չգրված մի օրենքով Հովհաննեսին «հանդիպում եմ» ամենախենթ մեղեդիների հնչյունների ներքո: ՈՒ ինչքան էլ խենթ լինի այդ պահին լսածս մեղեդին, ինչքան էլ տրված լինեմ դրա հորձանքին, Հովհաննեսը հաղթում է ու ինձ, այդ մեղեդու թևերին, տանում իր տարաշխարհիկ ոլորտ, որը, խոստովանեմ, առաջին հայացքից փշոտ է, նյարդայնացնող, «մաշկացավոտ», բայց անդիմադրելիորեն հրապուրիչ այնքան, որ չես կարողանում հրաժարվել շոկաթերապիայի այդ կուրսից, նույնիսկ վստահ չլինելով` սպանելո՞ւ է քեզ այն, թե՞ լիցքավորելու է որոշակի չափաբաժնով` հետագա հանկարծահասություններին դիմակայելու համար:
Ասեմ, որ «Փախչող քաղաքին» ես հրաժեշտ տվեցի «սպանված»: ՈՒ երբ ձեռքս առա «Մաշկացավը» (այսինքն` դրա էլեկտրոնային գիրը` netbook-իս էկրանին), հասկացա, որ մահը շարունակվում է, ու աչքերս արդեն Թեքգյոզյանի տողերի վրայով սահում են հանդերձյալ աշխարհից: Հարափոփոխ ցնցումներից բաղկացող իրականությունը, մխիթարության ոչ մի հույս չթողնող դիպվածների ու դրանց բացակայության հերթագայությունը, օրերի շարահար շղթան` օրագրության արտաքին դրսևորմամբ, խառնաշփոթ հարաբերությունների ու խզումների հայերեն, «sms»-երեն ու «google»-երեն պատումաշարն ընթերցողին զրկում է ինքնապաշտպանվելու-դիմադրելու որևէ հնարավորությունից, ու նա պարզապես գահավիժում է երկրային դժոխքի մերօրյա պարունակներով:
Ամեն բան կործանվում է, ջնջված են աբսուրդի և իրականության սահմանները` ի վնաս առողջ բանականության: Կենցաղը, սերը, երևակայությունը, հանցագործությունը, ծանոթներն ու անծանոթները համընդհանուր պտույտի մեջ են` անհասցե ու ամենուր իր հասցեն ունեցող գժանոցում: Այսպես է Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Մաշկացավում»:
ՈՒ երբ արդեն ամեն բան ավարտված է թվում, և հեղինակը, անշունչ մարմնի վրա սառը նշտարով մի վերջին հատում անող դիահերձողի նման, հայտարարում է` վերջ, իրականությունը մասնատվեց, մասնատվեց, օգոստոսի ղիամաթի բերանն ընկնելով` ցիրուցան եղավ, հալվեց, ընթերցողին մնում է բախել դժոխքի վերջին պարունակի դարպասները:
Բայց հանկարծ թունելի վերջում երևում է լույսը` «մի նամակ` անապատի չորուցամաք սեղանի վրա»` շրջանակի մեջ առնված գրի տեսքով: Պատգամ-մխիթարություն է, որ պառաված-քանդված տունն է հղել ամենակործան ավերը վերապրողներին` իր նախկին ապերախտ տերերին ու նրանց շառավիղ Տիգրանին: Մահամերձի սրտագիր հիշեցնող անհամաչափ զիգզագներով տրոփող այդ գիրը լի է սիրով, ջերմությամբ, խրատով, հանդիմանանքով, ցավով, բայց և հարազատի լուսավոր կարեկցանքով. իր ավեր մարմնի միակ փրկված բեկորը` պատուհանը, տունն ավանդում է իրենից բաժանվելիս լաց եղած երեք հոգուց ամենահավատարիմին` Կատվին` հուսադրելով. «Վերջը չի… Էս պատուհանը քեզ երջանկություն է բերելու»:
Այս տողերից հետո էր, որ, ի տարբերություն «Փախչող քաղաքի», վեպը (անտիվեպը) ավարտեցի չմեռնողի, վերապրողի զգացողությամբ: Բայց հավատալ, որ Հովհաննես Թեքգյոզյանի հաջորդ ստեղծագործությունն իր ընթեցողին տանելու է երազային, վերսլաց, ռոմանտիկ աշխարհներ ու կոկորդից բռնած չի սեղմելու` խեղդելու աստիճանի, կլինի անճարակ պարզամտություն: Ընդամենը կարելի է հույս ունենալ, որ Հովհաննես Թեքգյոզյանի գրի հետ մեր հաջորդ հանդիպում-շոկաթերապիան ևս կարող է ավարտվել կյանք վերադառնալու ակտով, որից հետո մենք դարձյալ կհամակվենք վերապրումի ապահով ինքնախաբեությամբ:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ