Հայրիկ Մուրադյանի համար երգը աղոթք էր

Բարև ձեզ: Ես կոմպոզիտոր Հարություն Դելլալյանի դուստրն եմ և Հայրիկ Մուրադյանի որդու` Լևոն Մուրադյանի կինը: Ամուսնուս հետ աշխատում-բնակվում ենք Պորտուգալիայում, այդ պատճառով էլ հնարավորություն չունենք Հայրիկի հետ կապված մի տհաճ պատմության բացահայտման առիթով անձամբ զբաղվելու, հարցազրույցներ, մամլո ասուլիս տալու, և ստիպված` հեռավորության վրա ենք դիմում ձեր բոլորի օգնությանը, ապավինելով «Բաց նամակի» ազդեցությանը: Երկու օր առաջ ես անձամբ եմ Ձեզ ուղարկել ամուսնուս գրած Բաց նամակը, բայց, ցավոք, որևէ լուր` հրապարակման կամ մերժման մասին, չունեմ: Խնդրում եմ, որևէ պատասխանի դեպքում նեղություն կրել և տեղեկացնել` արդյոք Ձեր լրատվամիջոցը պատրա՞ստ է օգտակար լինելու ճշմարտության բացահայտմանը։
Շնորհակալությամբ` Նարինե Դելլալյան

Թեև հայաստանյան մամուլում Հայրիկ Մուրադյանի որդու՝ Լևոն Մուրադյանի նամակն արդեն հրապարակվել է, այնուամենայնիվ, կարևորելով հարցի հասարակական հնչեղությունը, հարկ ենք համարում նույնությամբ այն տպագրել նաև «Իրատես de facto»-ում։
Ժամանակին չենք արձագանքել զուտ տեխնիկական պատճառներով, ինչի համար հայցում ենք Լևոն Մուրադյանի նամակը մեզ հասցեագրած Նարինե Դելլալյանի ներողամտությունը։
«Իրատես de facto»

Հայ մշակույթի մերօրյա առաքյալի համար հայոց երգն իրոք խորան էր, որտեղից նա հնչեցնում էր հայ շինականի, ազնվականի ու զինվորի, ուղղակի հայ մարդու հոգու մրմունջը։
Վերջին օրերին կրկին աշխուժացել են խոսակցությունները «Երազ իմ երկիր հայրենի» երգի շուրջ, որոնք հին են այնքան, որքան այն դավադրությունը, որն սկսվեց երգի ստեղծման հետ միաժամանակ: Իմ աչքի առջև ստեղծված այդ երգը, որի ընթացքի ամեն ակնթարթին ներկա եմ եղել, այնուհետև վերածվեց ամենամանրոգի առևտրի առարկայի, և ցավալին այն է, որ այդ հոգևոր չարչիությունը շարունակվում է մինչ օրս, պատիվ չբերելով բոլոր նրանց, ովքեր փորձում են իրենց անբարո միջամտություններով ավելի աղավաղել երգի ստեղծման պատմությունը: Ես իրականում կգերադասեի լռել և չխառնվել իբր երգի հեղինակներին բացահայտել փորձողների բանակին: Սակայն գերադասեցի բարձրաձայնել, ներկայացնելով նաև այս տհաճ պատմության սկզբում հենց իր՝ Հայրիկ Մուրադյանի` իսկական հայ ազնվականի պահվածքը:
Իմ դիրքորոշումը այս խնդրի վերաբերյալ և իրականությունը բացահայտելու իմ ցանկությունը բխել են հորս նկատմամբ անսահման հարգանքից, պահպանելով այնպիսի մարդու կեցվածքը, որ վայել է Հայրիկի նման մեծությանը միայն: Մեծություն, որ կյանքի նկատմամբ ազնվական կեցվածքն ապացուցել է իր թողած ժառանգությունով, անխոնջ աշխատանքով և ազգային տեսակին և ազգային՝ եղեռնապուրծ մշակույթին ունեցած իր անսահման նվիրումով: Հավատարիմ մնամ նրա փիլիսոփայությանը, որ անհասանելի կարող է լինել շատերի համար, մանավանդ այս երգի պատմության ջրերը պղտորողների:
Միայն երգի նկատմամբ սերը չէր, որ Հայրիկը գնում էր ազգային մշակութային գանձերի հետքերով, հատիկ առ հատիկ փրկելով մեր երգերը: Հայրիկը երգ չէր փրկում, այլ մեր տեսակը, հայի իսկական տեսակը, վեհ, անաղարտ, առաքինի և ազնվաբարո տեսակը:
Հաճախ լռությունն ավելին է ասում, քան բարձրաձայն խոսքերը:
Հայրիկին օտար էին բոլոր նրանք, ովքեր անդեմ էին, խաբուսիկ: Մեծերը չեն խոսում, լավագույն պատառի կռիվ չեն տալիս, այլ միայն գաղափարի: Նրանք արարում են։
Մինչ այսօր աչքիս առջև պահպանվել են պատկերներ, թե ինչպես էին Հայրիկը և կոմպոզիտոր Ռոբերտ Ամիրխանյանն աշխատում այդ երգի ստեղծման վրա: «Հայրիկ» ֆիլմի համար անհրաժեշտ երգի ստեղծման համար Ռոբերտը դիմեց Հայրիկին՝ միասին աշխատելու առաջարկով, որը հայրս ընդունեց սիրով: Ստեղծվելիք երգը ազգային հոգով ու ոգով լի պետք է լիներ, ուստի Ռոբերտը լավագույն ընտրությունն էր կատարել երգի ստեղծման համար՝ դիմելով Հայրիկին: Հայրս գրեց երգի համար բառերը, որոնց հիման վրա ստեղծվեց նաև մեղեդին: Նրանք գրեթե ամեն օր աշխատում էին մեր տանը: Հիշում եմ, թե ինչպես էր Հայրիկը երգում մեղեդին, իսկ Ռոբերտը գրառում էր և հարմոնիաներ հարմարեցնում: Մեր տունը միշտ լի էր Հայրիկի նվիրյալ բարեկամներով, որոնցից շատերը ակամա երգի ստեղծման ականատեսները եղան:
Այնուհետև ավարտվեցին ֆիլմի աշխատանքները: Տարօրինակորեն ֆիլմում Հայրիկի անունը նշված էր միայն որպես երգի կատարող և ոչ մի խոսք բանաստեղծության կամ մեղեդու ստեղծման մասին: Հայրիկն անսահման վիրավորված էր, սակայն իրեն արժանավայել պահվածք ընդունեց: Նա այլևս չխոսեց կոմպոզիտորի հետ: Հրաշալի ֆիլմ էր ստեղծված մեր մեծերի` Աղասի Այվազյանի, ռեժիսոր Հենրիկ Մալյանի և ինչու ոչ, նաև կոմպոզիտորի աշխատանքների շնորհիվ, և ոչ մեկը մյուսի աշխատանքի սեփականացման կարիքը չուներ: Ցավալիորեն նման անպատվաբեր արարքով երգի կենսագրությունը խճճվեց, ինչն էլ շարունակվում է մինչ օրս, ամեն անգամ անհիմն միջամտություններով և նորանոր հավակնորդ «հեղինակների» ցանկը ավելացնելու մոլուցքով: Համո Սահյանն ու Աղասի Այվազյանը մեր միջամտության կամ մեր պաշտպանության կարիքը չունեն: Նրանք մեծ են արդեն իրենց գործով:
Զավեշտն այն է, որ Ամիրխանյանը շարունակեց իր ապաշնորհ և կեղծարար բեմադրությունն ու որպես ներկայացման երկրորդ գործողություն, տարիներ անց՝ ըստ 1995 թ. հոկտեմբերի 8-ի «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթին տված հարցազրույցի, սուտ վկայողի նման հայտարարեց. «Երգի կատարողը ես եմ». Աստվա՜ծ իմ, մի՞թե մարդիկ չեն ճանաչում Հայրիկի այդքան սիրված ձայնն անգամ։ Իսկ վերջերս, ֆիլմի թվայնացումից հետո, Հայրիկի անունը մակագրերից վերացավ ընդհանրապես, նաև որպես երգի կատարող։
Հայրիկն իր փրկած ու ժողովրդի հոգու գանձարանը վերադարձրած հարյուրավոր երգերի կողքին ևս մեկ երգ ապօրինի իրեն վերագրելու կարիքը չունի: ՈՒժեղ և արդար մարդը ոչինչ ապացուցելու կարիքը չունի: Հայրիկը ժայռ է, որի հիմքերը հայոց հողի ընդերքում են, և ում մեկ հարվածով ոչ միայն անդունդը չես նետի, փոխարենն ինքդ քեզ ես վտանգելու:
Սակայն այսօր անցնում են ամեն տեսակի բարոյական սահմանները, և հանուն արդարության, ինչպես նաև հարգելով Հայրիկի հիշատակը, պարտավոր եմ և պատրաստ եմ ամեն ամբիոնից բարձրաձայնելու ճշմարտությունն այս երգի մասին: Մի երգ, որն իրավացիորեն արժանի եղավ Հայկական բանակի հիմնը լինելու, չպետք է հիմնված լիներ կեղծիքի վրա:
Սակայն Հայրիկի ազնվականությանը վայել կեցվածքով պիտի կոչ անեմ դադարեցնելու երգի շուրջ տարիներ շարունակ տևող ազնվականին անվայել լեզվակռիվն ու բոլորին, այդ թվում նաև անպատեհորեն այս անպատվաբեր լեզվակռվի մարտադաշտ ներխուժած կողմնակի ու իրականությանն անտեղյակ, բայց քթները մինչև հարցի ամոթատեղը խոթող հետաքրքրասերներին և բամբասկոտության ախտաբանությամբ տառապողներին և ընդհանրապես բոլոր բոլորին, ովքեր իրոք սրտացավ են այս երգի ճակատագրով, վարվել Հայրիկ Մուրադյանին վայել պահվածքով, և վեհանձնորեն լռել, թույլ տալով, որ այդ եզակի հաջողված ու համազգային սեր վայելող երգը վեհության և հայրենասիրության դասեր տա ապագա սերունդներին...
Վեր կանգնել մտավորականին անվայել գզվռտոցից, երգը սեփականաշնորհելու մոլուցքից և առանց երգն իսկ արժեզրկելու իրենց ցեխակոլոլ լեզվակռվով, և ուղղակի երգին թույլ տալ իսկական ժողովրդական երգի նման շարունակել կերտել հայ տեսակը, հայ զինվորի, հայոց հայրենիքի պաշտպանի տեսակը:

Հարգանքներով՝
Լևոն ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ

Մեկնաբանություններ