«Վստահ եմ, որ մի օր սահմանները պիտի բացվեն...»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը այս տարի առաջին անգամ իր ֆիլմով Երևանի միջազգային «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնին մասնակցած մեր հայրենակցուհին է` Թուրքիայում բնակվող ԼՈՒՍԻՆ ԴԻՆՔԸ: Նա Հրանտ Դինքի եղբոր դուստրն է:

Միջազգային կինոփառատոնի դատին ներկայացված նրա «Սարոյանլենդ» ֆիլմը (Թուրքիայի, Հայաստանի, Ֆրանսիայի համատեղ արտադրություն, 2013 թ.) ընդգրկված էր «Հայկական համայնապատկեր» ծրագրում և արժանացավ ժյուրիի բարձր գնահատականին` պարգևատրվելով անվանակարգի երկրորդ` «Արծաթե ծիրան» մրցանակով:
Ինչպես «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի ամփոփիչ ասուլիսում նշեց փառատոնի տնօրեն Հարություն Խաչատրյանը, Լուսին Դինքի «Սարոյանլենդը» մեկն է «Ոսկե ծիրանի» օրերին ցուցադրված այն ֆիլմերից, որոնք ստացել են միջազգային այլ կինոփառատոների մասնակցելու առաջարկ: Սա կրկնակի ուրախություն է մեզ` հայերիս համար, քանի որ դրսի աշխարհում առիթ կլինի բարձրաձայնելու ոչ միայն հանրահայտ ազգանունը կրող հայուհու` Լուսինի անունը, այլև ամերիկյան գրականության ռահվիրաներից մեկինը` Վիլյամ Սարոյանինը, ում կերպարին, էությանն անդրադարձող «Սարոյանլենդ» ֆիլմը յուրօրինակ է իր տեսակի, ասելիքի, մատուցման ձևի մեջ:
Ֆիլմում պատմվում է 1964 թվականին Վիլյամ Սարոյանի` իր ծննդավայր Բիթլիս կատարած այցելության մասին: Լուսին Դինքը և նրա հետ ֆիլմի պրոդյուսերությունն իրականացրած Սոներ Ալփերը ցանկացել են ցույց տալ Սարոյանի առանձնահատուկ վերաբերմունքը սեփական արմատների, նախնիների հանդեպ, ինչպես նաև իր բնօրրան այցելած հայի ինքնաբացահայտման սրտաշարժ պատմությունը:
Մեր նախորդ հրապարակումներից մեկում արդեն նշել ենք, որ «Ոսկե ծիրանի» միջազգային վավերագրական անվանակարգի ժյուրիի անդամ, ազգությամբ թուրք Օսման Քավալան առանձնահատուկ կարևորությամբ նշեց Լուսին Դինքի հաջողությունը փառատոնում, մի հանգամանք, որը, Քավալայի կարծիքով, հնարավորություն է ընձեռում սերտացնելու հայ և թուրք կինոգործիչների համագործակցությունը հայ-թուրքական կինոպլատֆորմի շրջանակներում:
Մեր հարցազրույցի ընթացքում Լուսինը հետևողականորեն շրջանցում էր քաղաքական ենթատեքստ ունեցող հարցերը, Հրանտ Դինքին վերաբերող թեման: Նա հայտարարեց, որ ինքը փառատոն է եկել իր ֆիլմով և ցանկանում է խոսել միայն այդ մասին:
Մենք աշխատեցինք չշեղել նրան նախընտրած թեմայից:

«ԴԺՎԱՐ ԲԱՆ Է ՖԻԼՄՈՒՄ ՊԱՏՄԵԼ ԱՅՆ ՀԵՔԻԱԹՆԵՐԸ, ՈՐՈՆՔ ՊԱՏՄՈՒՄ Է ԻՐ ԳՐՎԱԾՔՆԵՐՈՒՄ ՍԱՐՈՅԱՆԸ»

-Լուսի՛ն, նախ ընդունիր շնորհավորանքներս մրցանակի առթիվ: Մաղթում եմ, որ «Սարոյանլենդ» ֆիլմն անցնի երկար, արգասաբեր ճանապարհ, ճանաչվի աշխարհի այլ երկրներում և մեծն Վիլյամ Սարոյանին վերհիշելու առիթ դառնա շատ մարդկանց համար:
-Շնորհակալությո՛ւն: Այդ ճանապարհը մենք բոլորով միասին պիտի անցնենք: Սա բոլորիս հաղթանակն է: Ֆիլմի հաջողությունը պայմանավորված է նրանով, որ մեծ թվով մարդիկ իրենց հոգով, սրտով մասնակից են եղել ֆիլմի ստեղծման աշխատանքներին: Ֆիլմը նկարելիս ես դժվարությունների չեմ հանդիպել: Աշխատում էի Թուրքիայում, և երբ գնում էի Անատոլիա, այնտեղ ապրող ընտանիքները մեծ սիրով էին ինձ դիմավորում: Ես որևէ խնդիր չեմ ունեցել:
-Ի՞նչ զգացողություններ ունեցար` գտնվելով Հայաստանում:
-Ինձ համար շատ հաճելի շփոթմունքի մեջ եմ, քանի որ կարողանում եմ այստեղի երիտասարդներին ճանաչել: Ես ճանաչում եմ Թուրքիայի երիտասարդներին, մենք միմյանց պատմում ենք մեր պապերից լսած պատմությունները և տեղեկանում միմյանց մասին: Ես վստահ եմ, որ մի օր սահմանները պիտի բացվեն, բայց մինչ այդ շատ մարդկանց եմ հանդիպել, որոնց սրտերի սահմաններն արդեն բացվել են իմ ֆիլմը տեսնելուց հետո: Սա շատ կարևոր է: Հիմա շատ բաց մտքով երիտասարդներ կան, որոնց համար անչափ կարևոր են այսպիսի մարդկային պատմությունները, ինչպիսին պատմվում է «Սարոյանլենդում»:
-Քո ֆիլմն իր ստեղծագործական մոտեցմամբ շատ նման է սարոյանական գրականությանը: Ինչպես Սարոյանի ստեղծագործություններն են համադրում գեղարվեստական տեքստն ու փաստագրությունը, այդպես էլ քո ֆիլմում են ջնջված գեղարվեստական և վավերագրական կինոյի սահմաննները: Այս մոտեցումը պայմանավորված է քո անհատական ստեղծագործական ոճո՞վ` իբրև ռեժիսորի, թե՞ թելադրված է Սարոյանի գրականության առանձնահատկությամբ:
-Դժվար բան է ֆիլմում պատմել այն հեքիաթները, որոնք պատմում է իր գրվածքներում Սարոյանը: Սարոյանին ներկայացնող ֆիլմի համար այդպիսի ոճն ամենանպատակահարմարը պիտի լիներ: Ես ինքս ինձ այդ ֆիլմում ցուցադրել չցանկացա: Ցանկացա, որ տեսադաշտում Սարոյանը լինի, և Սարոյանն ինքը պատմի իր մասին: Այդ պատճառով էլ ջանացի ֆիլմը նրա գրականությանը մոտ ոճով նկարել: Իմ առաջին զգացումը` ֆիլմի հետ կապված, այն է եղել, որ մտածել եմ, թե Սարոյանի մարդ-կերպարը չպիտի լինի ֆիլմում, որևէ դերասան չպիտի խաղա Սարոյանին, այլ պիտի լինի նրա ստվերը: Ֆիլմը նկարելիս ես նաև որոշ դետալներ եմ օգտագործել` ելնելով այն գաղափարից, որ եթե Սարոյանն այս ճամփորդությունը կատարեր ոչ թե 1964 թվականին, այլ 2013-ին, ինչպիսի՞ն կլիներ այդ ճամփորդությունը, ի՞նչ կփոխվեր: Ես աշխատել եմ որոշ բաներ ներկայացնել այնպես, ինչպես դրանք կարող էին լինել մեր օրերում:
-Թուրք տարեց լրագրողը քո ֆիլմում ասում է, որ Սարոյանն իր ամենասիրելի գրողն է, և իր համար մեծ ուրախություն ու պատիվ է եղել Սարոյանին ուղեկցելը Բիթլիս կատարած ճամփորդության ժամանակ: Այսօրվա թուրք երիտասարդությունը կարդո՞ւմ է Սարոյան, ծանո՞թ է այդ մեծ հայի կերպարին, գրականությանը:
-Նրան ճանաչողներ կան: Ավելի շատ դերասանների շրջանում է նա հայտնի: Ֆիլմի վրա աշխատելու ընթացքում ես իմացա, որ 1960-ական թվականներին Թուրքիայում տպագրվել են Սարոյանի գրքերից շատերը: Դրա շնորհիվ է, որ Սարոյանին Թուրքիայում ավագ սերունդը ճանաչում է, իսկ երիտասարդներն էլ նոր-նոր են սկսում ճանաչել:
-Հրանտ Դինքի ազդեցությունը կա՞ այն բանում, որ դու ֆիլմի թեմա ես դարձրել հատկապես Վիլյամ Սարոյանին:
-Դա փոքր-ինչ ընդհանրական հարց է` ֆիլմի հետ կապված: Բայց ինչպես շատերի, այդպես և ինձ վրա կա Հրանտ Դինքի ազդեցությունը:

«ՈՍԿԵ ԾԻՐԱՆԸ», ԼԻՆԵԼՈՎ ՓՈՔՐԻԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԵՐԿՐԻ ՓԱՌԱՏՈՆԸ, ՓՈՔՐԻԿ ՖԻՆԱՆՍՆԵՐՈՎ ԿԱՐՈՂԱՆՈՒՄ Է ՇԱՏ ՄԵԾ ԳՈՐԾ ԿԱՏԱՐԵԼ»

-«Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնն ինչպե՞ս կբնութագրես, իր այս տասը տարիների կենսագրությունն ի՞նչ նշանակություն ունի, ըստ քեզ, հայաստանցի և սփյուռքահայ հասարակության համար:
-Այս տասը տարիների մեջ «Ոսկե ծիրանն» ինձ համար շատ կարևոր երևույթ է: Հայաստանը, փոքրիկ երկիր լինելով, ունի այսպիսի փառատոն, որը մեծ ուրախություն է բոլորիս համար: Եվ «Ոսկե ծիրանն» էլ, լինելով փոքրիկ Հայաստան երկրի փառատոնը, փոքրիկ ֆինանսներով կարողանում է շատ մեծ գործ կատարել: Այսպիսի հյուրեր Հայաստան բերելը չափազանց կարևոր բան է: Ես շփվում եմ նրանց հետ, զրուցում, և բոլորը միաբերան իրենց գոհունակությունն են հայտնում այն հյուրասիրությունից, այն ընդունելությունից, որ իրենց հանդեպ ցուցաբերել են Հայաստանը, «Ոսկե ծիրանը»: Սա կարևոր է և՛ Հայաստանում ապրող հայերի, և՛ սփյուռքի համար: Այդ պատճառով էլ շատ եմ ցանկանում, որ «Ոսկե ծիրանը» միշտ շարունակվի, և ես էլ ամեն տարի ինչ-որ կերպ հնարավորություն ունենամ մասնակցելու «Ոսկե ծիրանին»:
-Առաջին անգամ էր, որ մասնակցում էիր «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնին ոչ թե իբրև հանդիսատես, այլ ներկայացել էիր քո ֆիլմով: Ե՞րբ էիր կայացրել այդ վճիռը, որ «Ոսկե ծիրան» պիտի գաս ֆիլմով:
-Կյանքն այդպես որոշեց: Այդպես դասավորվեցին հանգամանքները: Արդեն տասը տարի է, որ աշխատում եմ կինոյի ասպարեզում: 1998-2003 թթ. սովորել եմ Ստամբուլի Բիլգի համալսարանի հաղորդակցության ֆակուլտետի կինոյի և հեռուստատեսության բաժնում: Սովորելուս զուգահեռ, իբրև համահեղինակ, աշխատել եմ «Թրիիփ» կարճամետրաժ ֆիլմի վրա: 2003-ին, երբ ավարտեցի կրթությունս, աշխատանքի անցա կինոասպարեզում` որպես ռեժիսորի ասիստենտ: Մասնակցել եմ տասնհինգ միջազգային կինոնախագծերի: Իսկ «Սարոյանլեդն» իմ առաջին լիամետրաժ ֆիլմն է: Ես Սարոյանին մինչև ֆիլմն էլ գիտեի, իհարկե: Բայց երբ սկսեցի աշխատել ֆիլմի վրա, ինձ համար նա բացահայտվեց ավելի մանրամասնորեն:

«ՄԵՐ ԲՈԼՈՐ ՔԱՅԼԵՐԸ, ՄԵՐ ՈՒՆԵՑԱԾ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԲԱՐԵԿԱՄՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ԵՆ ՄԵՐ ՈՒՆԵՑԱԾ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՄԲ»

-Հնարավո՞ր է, որ մի օր էլ որոշես ֆիլմ նկարել Հրանտ Դինքի մասին, անդրադառնալ նրա կերպարին` ոչ թե իբրև զարմուհի, այլ կինոռեժիսոր:
-Այս պահի դրությամբ նման մտադրություն չունեմ:
-Թուրքիայում այսօր կան մտավորականներ, ովքեր բացահայտ ցուցադրում են իրենց համակրանքը հայերիս նկատմամբ: Նման մարդկանց հետ ի՞նչ շփումների մեջ եք:
-Շփվում եմ նման մարդկանց հետ, բարեկամներ ունեմ նրանց շրջանում:
-Ձեր բարեկամությունը հիմնվում է նրանց հայամետությա՞ն վրա:
-Հարկա՛վ: Մենք մեր պատմությունն ունենք, բայց մեր ամեն օրը չէ, որ անցնում է այդ պատմության հիշողությամբ, այդ պատմության ազդեցությամբ: Սակայն մեր կյանքն իր ամբողջության մեջ շղթայված է այդ պատմությանը: ՈՒստի և մեր բոլոր քայլերը, մեր ունեցած ընկերությունը, բարեկամությունը պայմանավորված են մեր ունեցած պատմությամբ: Այնպես չէ, որ մենք միայն շփվում ենք հայերին սիրող, հայոց խնդիրները հասկացող մարդկանց հետ: Շփվում ենք նաև այլ կերպ մտածողների հետ: Բայց մեզ հասկացողների, համակրողների հետ շփումներն ուրիշ հարթությունների մեջ են:
-Հայ-թուրքական կինոպլատֆորմը ի՞նչ նշանակություն ունի քեզ համար` իբրև կինոստեղծագործողի:
-Իմ «Սարոյանլենդ» ֆիլմի ստեղծման հարցում շատ մեծ է եղել հայ-թուրքական կինոպլատֆորմի օժանդակությունը: Արդեն սա բավական է, որ ես ամենակարևոր բաներից մեկը համարեմ այն կինոյի ասպարեզում աշխատող մարդկանց համար: Ես ֆիլմս նկարել են «Narfilm» («Նուռֆիլմ») կազմակերպության միջոցով, բայց շատ կարևոր դեր է ունեցել նաև հայ-թուրքական կինոպլատֆորմը:
-Լուսի՛ն, ի՞նչ կցանկանաս ասել մեր թերթի ընթերցողին:
-Ինչ ցանկանում եմ ասել, արդեն ասել եմ «Սարոյանլենդում»: Թող դիտեն այն և իմանան իմ ասելիքը:

Զրույցը`
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ