«Մեր սերունդը չի կարող պատմել այն աշխարհի մասին, որը կորցրել ենք, Փելեշյանը կարող էր դա անել»

«…Եվ ոչ միայն մշակույթի մասին» խորագրի հյուրերը սեպտեմբերին (օգոստոսի 1-ից թերթը և կայքը մեկնում են արձակուրդ) կլինեն հոբելյանական 10-րդ «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի մասնակիցները:
Այսօր իմ հյուրն է իտալացի կինոռեժիսոր ՊԻԵՏՐՈ ՄԱՐՉԵԼԼՈՆ, ով, չնայած երիտասարդ տարիքին (ծնվել է 1976 թվականին), հասցրել է իր ֆիլմերով ներկայանալ տարբեր ազգերի հանդիսատեսներին և կինոմասնագետներին` արժանանալով մի շարք պատկառելի մրցանակների:
«Ոսկե ծիրանի» օրերին ցուցադրվեց նրա` կինոհանդիսատեսին արդեն ծանոթ «Անցնելով սահմանագիծը» ֆիլմը, ինչպես և կայացան երկու ֆիլմերի երևանյան պրեմիերաները` «Գայլի երախը» և «Փելեշյանի լռությունը»:
«Գայլի երախը» ֆիլմը Վենետիկի միջազգային կինոփառատոնում արժանացել է Պազինետտի մրցանակի, Իտալիայի գլխավոր կինոպարգևներին` «Դոնաթելլոյի Դավթի», Արծաթե ժապավենի, ինչպես և Բեռլինի, Թուրինի, Բուենոս Այրեսի և այլ միջազգային կինոփառատոների տարբեր մրցանակների:
«Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմը նվիրված է մեր անվանի հայրենակցին` Արտավազդ Փելեշյանին: Այն նկարահանվել է իտալական հեռուստատեսության պատվերով և 2011-ին ներկայացվել Վենետիկի միջազգային կինոփառատոնում: Այս տարի «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի հանդիսատեսի ամենասիրած ֆիլմերից մեկն է «Փելեշյանի լռությունը», որը ամիսներ առաջ արժանացել է Հայաստանի ազգային կինոակադեմիայի «Հայակ» մրցանակին:
«Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմը «Ոսկե ծիրանի» հանդիսատեսին ներկայացնելիս կինոգետ, դոցենտ Սիրանույշ Գալստյանը մասնավորապես ասաց. «Ֆիլմը արված է խորին հարգանքով մեծ վարպետի` Փելեշյանի հանդեպ: Մենք գիտենք, որ Փելեշյանի ֆիլմերում խոսք չկա: Կա խոսուն լռություն: Փելեշյանի լռությունը խոսուն է նաև կյանքում: Եվ Պիետրո Մարչելլոն փորձել է այդ երկու լռությունների միջև իր ֆիլմով կամուրջ գցել»:
Պիետրո Մարչելլոն արդեն տասը տարի զբաղվում է կինովավերագրությամբ, սակայն խոստովանում է, որ «Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմի վրա աշխատելիս իրեն զգացել է իբրև ուսանող, որը դիպլոմային աշխատանք է կատարում` կինոաշխարհին ներկայանալու համար:
Մեր ընթերցողներին ներկայացնում ենք «Իրատես de facto»-ի զրույցը Պիետրո Մարչելլոյի հետ:

-Պարոն Մարչելլո, «Գայլի երախը» ֆիլմը տխուր, դրամատիկ պատմություն է սիրո և այն կործանող մեծագույն չարիքի` թմրադեղերի մասին: Դուք ունե՞ք այդ չարիքի կանխման «դեղատոմսը», որ կարող եք առաջարկել Ձեր հանդիսատեսին:
-Դեղատոմսը թմրադեղերից ազատագրվելն է:
-Իր արվեստի երկրպագուների հետ հանդիպման ընթացքում Փելեշյանն իրեն բնորոշ մետաֆորիկ մտածողությամբ հայտարարեց, թե երիտասարդ տարիներին ինքն ունեցել է առատ մազեր, բայց սանր չի ունեցել, հիմա սանր ունի, բայց մազեր չունի: Դուք հիմա երիտասարդ եք, ունեք գեղեցիկ մազեր, իսկ «սանր ունե՞ք»:
-Իհարկե, ունեմ: Իմ և Փելեշյանի մեծ տարբերությունն այն է, որ ես ապրում եմ ուրիշ ժամանակներում:
-Այսինքն` ստեղծագործելու համար ավելի ազա՞տ ժամանակներում:
-Կարելի է ասել, որ մեր սերունդը չի կարող պատմել այն աշխարհի մասին, որը կորցրել ենք: Փելեշյանը կարող էր պատմել այդ աշխարհի մասին, ներկայացնել այն: Հիմա ամեն բան շատ ավելի խառնված է: Շատ հանգամանքներում մեզ համար, իմ սերնդի համար ավելի դժվար է ստեղծագործել, պատմել մեր ժամանակի մասին, ինչպես դա կարողացել է անել Փելեշյանն իր ժամանակի մասին: Փելեշյանը մեծ մարդ է: Շատերն ասում են, որ նա փոքր-ինչ տարօրինակ է, բայց դա այդպես չէ: Բոլորն այն կարծիքին են, որ նա շատ բարդ բնավորություն ունի: Ես մտածում եմ, որ նա իր կյանքում բախվել է շատ անօրինությունների: Փելեշյանն ապրել է սովետական ժամանակներում, բայց նա ռուս չէր, այդ ժամանակների որդին չէր: Դա էր պատճառը, որ երբեք նրա առաջ դռներ չէին բացվում: Եվ եթե ժամանակներն այլ լինեին, նա կկարողանար ավելի մեծ գործ անել արվեստում, ավելի շատ ֆիլմեր նկարել: Ամեն մեկն իր պատմության տերն է և իր ժամանակի:

-Փելեշյանն ասում է, որ ինքն իր հայտնի ֆիլմը «Մենք» է վերնագրել` նկատի ունենալով ոչ միայն մեզ` հայերիս, այլև երկրագնդի ամբողջ մարդկությանը, որոնց մի մասնիկն են հայերը: Դուք` իբրև իտալացի, Ձեզ տեսնո՞ւմ եք այդ ֆիլմում:
-Ֆիլմում մի հատված կա, ուր թաղման արարողություն է ներկայացվում: Մարդիկ դագաղ են տանում: Դա ինձ հիշեցնում է Հայոց ցեղասպանության մասին: Հատկապես տպավորիչ է այն հատվածը, երբ բազմությունը բարձրանում է բլուրն ի վեր: Դրանում ես հոգևոր մեծ իմաստ եմ տեսնում: Ֆիլմն ամբողջությամբ, ըստ իս, ներկայացնում է Հայոց ցեղասպանությունը, ներկայացնում է ազգը, որը մոտենում է Աստծուն:
-Ձեր ծանոթությունը Հայաստանին Փելեշյանո՞վ է սկսվել, թե՞ մինչև «Փելեշյանի լռությունը» նկարելն արդեն ինչ-որ բան գիտեիք Հայաստանի, հայերի մասին:
-Ես առաջին անգամ եմ Հայաստանում: ՈՒ շատ ուրախ եմ այստեղ գտնվելուս համար: Մինչև Փելեշյանը ծանոթ էի Փարաջանովին, բայց բացահայտել եմ Հայաստանը նախ և առաջ Փելեշյանի շնորհիվ:

-Եթե Փելեշյանը համաձայներ խոսել նկարահանումների ժամանակ, ի՞նչ վերնագիր կունենար Ձեր ֆիլմը:
-Նախնական վերնագիրն էր «Փելեշյանն առանց բառերի», որովհետև նրա կինոն է հենց առանց բառերի: Փելեշյանը չի խոսում, որովհետև խոսելիս պետք է իմանաս` ինչ ասել: Նա գերադասում է լռել: Ես ինձ համարում եմ ընդամենը ֆիլմի գործադիր բեմադրիչ: Արտավազդ Փելեշյանը հանճար է, և ես երջանիկ եմ, որ նա իմ ժամանակի կինոգործիչներից մեկն է:
-Ձեր ֆիլմում շատ հուզիչ, ընդգծված հայաշունչ հատված կա, որում Փելեշյանն այցելում է իր ուսուցիչների` Սերգեյ Գերասիմովի, Էլեմ Կլիմովի, Լեոնիդ Կրիստիի գերեզմաններին: Այս հատվածը նրա՞ առաջարկությամբ եք նկարել, թե՞ նախատեսված էր Ձեր սցենարով:
-Ինչպես և ֆիլմում է ասվում, դա եղել է իր ցանկությունը:
-Փելեշյանը Ձեր ֆիլմի մասին այն կարծիքը հայտնեց, թե դա ոչ թե իր` Փելեշյանի լռությունն է, այլ Ձեր` Մարչելլոյի լռությունն է: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս միտքը:
-Սա շատ հին պատմություն է իմ ու Փելեշյանի միջև: Երբ մենք առաջին անգամ գնացինք Փելեշյանի մոտ` պայմանավորվելու կինոնկար անելու մասին, նա դրեց իր առաջին պայմանը` ինքը չի խոսելու: Կարծում եմ` սա ռեժիսորի մասին արված միակ ֆիլմ-դիմանկարն է, որում ռեժիսորը չի խոսում: Սրա հետ կապված` գուցե ֆիլմն ունի որոշ սահմանափակումներ: Բայց մեր առաջնահերթ նպատակը Փելեշյանին ֆիլմում նկարահանելն էր: Եվ մենք դա արեցինք: Ֆիլմը, ինչպես ասացի, պիտի կոչվեր «Փելեշյանն առանց բառերի»: Նա լռեց, ու մենք այն կոչեցինք «Փելեշյանի լռությունը»: Փելեշյանն ինչ էլ ասի իմ ու ֆիլմիս մասին, ես կհամաձայնեմ: Ամեն դեպքում ես նրա բոլոր ասածներն ընդունում եմ, դրանց համաձայն եմ: Նա ասում է, որ դա «Մարչելլոյի լռությունն է», որովհետև ես միշտ լուռ էի: Ես համաձայնում էի այն ամենին, ինչ ասում էր, ինչ ցանկանում էր Փելեշյանը: Փելեշյանը կարող է նույնիսկ ասել, որ ֆիլմը լավը չէ: Եվ եթե մի օր էլ ասի, որ ֆիլմը պետք է ոչնչացնել, ես կոչնչացնեմ:
-Բայց մենք չենք ցանկանա, որ նման բան լինի: Հայերս շատ սիրեցինք Ձեզ և Ձեր ֆիլմը:
-Դե՜, ես ասում եմ` եթե…

-Ընդհանրապես արվեստագետների համար շատ դժվար է սեփական ես-ը մղել երկրորդ պլան: Դուք արել եք այդ բանը «Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմում: Ինչպե՞ս կարողացաք:
-Ես դա կարողացա, որովհետև մենք ի սկզբանե որոշել էինք, որ ես լինելու եմ ընդամենը ներկայացնող: Ես շատ հստակ ու կոնկրետ բնավորություն ունեմ. եթե ինչ-որ բան ուզում եմ, անպայման անում եմ: Ես առհասարակ չեմ գնում փոխզիջումների: Բայց Փելեշյանի դեպքում ամեն ինչ այլ կերպ եղավ: Կարելի է ասել, որ «Փելեշյանի լռությունը» իմ դիպլոմային աշխատանքն էր: Ես այս ֆիլմն արեցի իբրև մի ուսանող, որն ուզում է ավարտական աշխատանք ներկայացնել կինոյի աշխարհին և դիպլոմ ստանալ: Իմ նպատակն է, որ Փելեշյանի բոլոր ֆիլմերը վերականգնվեն: Կարելի է ասել` մենք այս ֆիլմը նկարել ենք` նպաստելու համար, որ Փելեշյանի ֆիլմերի նկատմամբ մեծանա ուշադրությունը:
-Շատ աշխարհահռչակ կինոգործիչներ մեկ անգամ «Ոսկե ծիրանին» հյուրընկալվելուց հետո այցելում են կրկին: Հնարավո՞ր է, որ Դուք ևս համալրեք նրանց շարքերը:
-Հույս ունեմ` այո: Կարծում եմ կվերադառնամ «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոն` նոր ֆիլմով, ի՛մ ֆիլմով:
-«Ոսկեծիրանյան» հյուրասիրություններից մեկի ժամանակ Դուք պարում էիք հայկական երաժշտության տակ:
-Այո՛, մի քիչ պարեցի:
-Հայկական պարի, հայկական երաժշտության հանդեպ հոգեհարազատությո՞ւն եք զգում:
-Ես ռուս չեմ, իտալացի եմ: Իսկ իտալացիները նման են հայերին: Հայ ժողովուրդը հնագույն ժողովուրդներից է: Ես միշտ հիացել եմ հայերով: Եվ ցավում եմ, որ շատ կարճ ժամանակ պիտի լինեմ Հայաստանում: Հայաստանի և հայերի նկատմամբ սերն իմ մեջ ծնվեց Օսիպ Մանդելշտամի «Ճանապարհորդություն դեպի Հայաստան» գիրքն ընթերցելուց հետո:
-Ի՞նչ ունեք ասելու հայ հասարակությանը:
-Կեցցե՛ Հայաստանը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Թարգմանիչ` Լուսինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ