«ԵԿԵԼ ԵՆՔ, ՔՍԱՆ ՏԱՐԻ ԱՌԱՋՎԱ ՇԵՄԻՆ ԵՆՔ ԿԱՆԳՆԵԼ ՈՒ ԱՌԱՋ ՉԵՆՔ ԳՆՈՒՄ»

«Արդեն վաղուց է, որ հիվանդ ես, քեզ խնամքով փաթեթավորում են քո հիվանդության պատմությամբ, հավատը քեզ լքում է` կոչելով երբեմնի զորեղությանը…
Սնանկ ճանաչելով` քեզ աճուրդի են հանում, միջնորդները խոստանում են քեզ անմնացորդ իրացնել: Մարմինդ մասնատված տարվում է, սակայն «հոգիդ ու միտքդ տկար է, հիվանդ, նրանք մեզ պետք չեն» ասելով հեռանում են:
Դու ցնո՞րք ես, պատրա՞նք, եղե՞լ ես, թե՞ կաս ու պիտի՛ լինես, Հայաստա՛ն»:
Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոնում արվեստասերների ուշադրությանը ներկայացվեց ռեժիսոր ԱՐՄԵՆ ՄԵՀՐԱԲՅԱՆԻ «Էլեգիա» բեմադրության տեսագրությունը («Սոնետ 101» թատրոն ստուդիա, 1991 թ.): Գլխավոր դերում Հայաստանն է (Մինաս Սինանյան): Առաջին անգամ բեմադրությունը ներկայացվել է 1991-ին` ճարտարապետների միության շենքում:
Արմեն Մեհրաբյանը թատերական փորձարարությունների, նորարարական նախաձեռնությունների հեղինակ է:
1988-ին բացված «Սոնետ 101» թատրոն ստուդիան հասցրել է ընդամենը երկու բեմադրություն անել: «Տեղ չունեինք, իսկ նման բեմադրություններով չես կարող թատրոն պահել»,- ասում է ռեժիսորը:
Բեմադրություններից յուրաքանչյուրը նոր տեսակի թատրոն է ներկայացրել, այդ ժամանակների համար նախադեպը չունեցող Խորհրդանիշների և զուգորդումների թատրոն (Իրերի և ստվերների թատրոն): Ինչպես ասում են` արվեստում ճշմարտությունն ամենևին էլ իրականությանը նրա նմանությունը չէ: Այս գործերի տեսագրությունը դիտելուց հետո Արմեն Մեհրաբյանին, կառավարության մակարդակով, հրավիրել են Ֆրանսիա (1994 թ.):
«Ժամանակները նման գործերի համար բարվոք չեն, այսօր տեղ են տալիս ժամանցային ներկայացումներին, զվարճանքին: Շատ կուզեի մի օր տեսնել իրավիճակային կատակերգություն, ոչ թե կապիկություններ»,- ասում է ռեժիսորը: Մինչ տեսագրության ցուցադրումը նա ողջունեց արվեստասերներին իր ավանդական հղումով` շնորհակալություն, որ այսքան քիչ եք: «Մեզ խաբում ենք նրանով, որ հեշտ ընկալելի չենք»,- ասում է նա:
Ճշմարիտ արվեստին մարդկանց մոտեցնելու համար անգամ ճանապարհ չի տրվում: Իրերի թատրոնը չկա: Արդյունքում հանդիսատեսին ներկայացվեց բեմադրության տեսագրությունը, որը, ի դեպ, էֆեկտների առումով, նույնը չէ: Թեման հարազատ է ու կարծես անփոփոխ` հիվանդ Հայաստանը: Ռեժիսորի բանեցրած հնարքները, երևակայությունը զարմացնում են: Նրանք, ովքեր տեսել են ներկայացումը, փորձում են բացատրել ու հաղորդել այն, ինչը հասկանալի ու նկատելի չէր տեսագրությամբ:
Հրաշալի ներկայացում: Այսպես է բնորոշում «Էլեգիան» «Մեկ կադր» կինոփառատոնի հիմնադիր-նախագահ, ռեժիսոր Գագիկ Ղազարէն և, ի տարբերություն ընդունված կարծիքի, բեմադրության ոչ հասանելի լինելը համարում ոչ գործունակ:
«Էլիտար արվեստ հասկացությունը կեղծ կատեգորիա է: Մարդիկ հավասարապես օժտված են մտածելու ունակությամբ: Եթե կա թատրոնի այդ տեսակը, ու մարդկանց մի մասն ընկալում է այն, ուրեմն կարող է ընկալելի դառնալ բոլորի համար: Այլ հարց է, թե այդ մեծամասնությանը տեղեկատվական ի՞նչ սահմանի մեջ են պահում նույն այդ հասարակությունը կերտող ինչ-ինչ մարդիկ»,- ասում է Գագիկ Ղազարէն և նկատում, որ «Էլեգիան» ներկայի վերարտադրությունը չէ, հետադարձ հայացք է, հայացք դեպի 90-ականները: Եվ հաջորդ հարցն է առաջ գալիս` բեմադրիչը դրանից հետո ի՞նչ կարող էր անել, և ի՞նչ կարող էինք ունենալ այս բեմադրամտածողությամբ` համաշխարհային թատրոնի համատեքստում:
«Եկել ենք, քսան տարի առաջվա շեմին ենք կանգնել և առաջ չենք գնում: Պարզ է, որ անհեթեթ սերիալներով սնվող հասարակությունը չի հասկանա այս ներկայացումը, մշտապես կապրի այդ խավարում, ի՛ր իրականության մեջ, որ իրականություն էլ չէ, այլ խաբկանք: Արմեն Մեհրաբյանի մտածողությունն օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ է մեզ»,- ասում է Գագիկ Ղազարէն ու ցավով նկատում, որ անտեսում, մի կողմ ենք նետում մշակութային այսօրինակ ժառանգությունը, որ մեր ժամանակներում է, մեր կողքին: ՈՒ խոսքը միայն Արմեն Մեհրաբյանի թատրոնի մասին չէ։ «Հարստությունը սկսվում և ավարտվում է առանձին անհատի ներսում, միջավայրը մնում է աղքատ դրսևորումների շրջանակում»,- ասում է նա:
Ներկայացումից առաջ ու հետո չլռող արվեստի միևնույն հարցն է հնչում` իսկ ե՞րբ է գալու մեր ժամանակը:
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ