«Պար­բե­րա­բար ա­հա­զանգ­վել է Թուր­քիա­յից և Ադր­բե­ջա­նից ե­կող վտանգ­նե­րի մա­սին, և ոչ թե ա­նու­շադ­րու­թ­յան է ար­ժա­նա­ցել, այլ ան­տես­վել է»

ԵՊՀ դո­ցենտ, թուր­քա­գետ ԼՈՒՍԻ­ՆԵ ՍԱ­ՀԱ­ԿՅԱ­ՆԻ հետ մեր զրույ­ցը նոր պա­տե­րազ­մի, մեր երկ­րում տի­րող ի­րա­վի­ճա­կի, Թուր­քիա­յի քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, սպաս­վող վտանգ­նե­րին դի­մա­կա­յե­լու հրա­մա­յա­կա­նի մա­սին է։

-Ինչ կա­տար­վեց. մենք չկա­րո­ղա­ցա՞նք դա­սեր քա­ղել պատ­մու­թյու­նից, թե՞ պատ­րաստ չէինք դի­մա­կա­յե­լու ժա­մա­նա­կա­կից Թուր­քիա­յի հա­յաս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը։
-Եր­կու­սը միա­սին, ա­ռա­ջին հեր­թին կու­զեի շեշ­տել, որ սա Թուր­քիա­յի ցե­ղաս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան շա­րու­նա­կու­թյունն է, ար­դեն Ադր­բե­ջա­նի հետ հա­մա­տեղ։ Թուր­քիան եր­բեք չի թաքց­րել իր հա­կա­հայ­կա­կան թշ­նա­մա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­ներն ու քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը։ Այն ար­տա­հայտ­վել է տար­բեր ձևե­րով, ա­ռա­ջին հեր­թին՝ Հա­յաս­տա­նը պա­հե­լով շր­ջա­փակ­ման մեջ և դի­վա­նա­գի­տա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ չհաս­տա­տե­լով, ան­շուշտ նաև՝ Ադր­բե­ջա­նին զի­նե­լով: Երկ­րորդ՝ այս հա­կա­հայ­կա­կան քա­րոզ­չու­թյան մեջ ընդգրկված են պե­տա­կան բարձ­րաս­տի­ճան թուրք պաշ­տո­նյա­նե­րը, թուր­քա­կան մա­մու­լը, գի­տա­կան ու կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րը, և մինչ օրս էլ այդ երկ­րի հան­րու­թյան մի լայն շր­ջա­նում «հայ» (էր­մե­նի) բա­ռը հա­վա­սա­րա­զոր է հայ­հո­յան­քի։ Այս ա­մե­նը չն­կա­տե­լը մեզ բե­րեց-հասց­րեց այս ար­հա­վիր­քին։ Ի­հար­կե, այս ան­տար­բե­րու­թյան սաղ­մե­րը կա­յին նաև մեր նա­խորդ իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նակ, բայց եր­կու­սու­կես տա­րի ա­ռա­վել հետևո­ղա­կա­նո­րեն տար­վում էր թշ­նա­մու կեր­պա­րը չե­զո­քաց­նե­լու, ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը նսե­մաց­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն։ Այս շղ­թա­յի մի դրսևո­րում էր ապ­րի­լին Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան թան­գա­րան-ինս­տի­տու­տի տնօ­րե­նի` Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100-րդ տա­րե­լի­ցին ըն­դու­նած «Հի­շում եմ և պա­հան­ջում» կար­գա­խո­սը վե­րաձևե­լու փոր­ձը՝ պա­հան­ջա­տի­րու­թյան հե­ռաց­մամբ։ Մեզ հայտ­նի են նաև ար­տա­քին զա­նա­զան ան­հաս­կա­նա­լի դրա­մաշ­նորհ­նե­րից սն­վող օ­ղակ­նե­րը։ Ե­թե ա­ռաջ այդ­պի­սի քա­րոզ­չու­թյամբ զբաղ­վող­նե­րը հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­ներ էին, ա­պա, ցա­վոք, ար­դեն այդ ա­մե­նը տե­ղա­փոխ­վեց պե­տա­կան, գի­տա­կան դաշտ։ Հա­մա­կե­ցու­թյան գա­ղա­փա­րի քա­րո­զու­մը, «բա­րի թուր­քի» կեր­պա­րի ստեղ­ծու­մը, հենց այն գա­ղա­փար­ներն էին, որ փոր­ձում էին նե­րար­կել մեր հա­սա­րա­կու­թյանն ու բթաց­նել սպառ­նա­ցող վտանգն ըն­կա­լե­լու զգո­նու­թյու­նը, այն պա­րա­գա­յում, երբ թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան ագ­րե­սոր­նե­րը բա­ցա­հայտ պատ­րաստ­վում էին պա­տե­րազ­մի։
Թուր­քիան շա­րու­նա­կում է քայլ առ քայլ ի­րա­կա­նաց­նել պան­թուր­քա­կան ու պան­թու­րա­նա­կան իր ծրագ­րե­րը։ Ապ­րի­լին, երբ Էր­դո­ղա­նը հայ­տա­րա­րեց, որ պետք է ա­վար­տին հասց­նի իր նախ­նի­նե­րի գոր­ծը, դրան զու­գա­հեռ հայ հան­րու­թյան մեջ շր­ջա­նառ­վում էին «թուր­քին նե­րե­լու» և թուր­քի կամ ադր­բե­ջան­ցու հետ հա­մա­կեց­վե­լու ար­տա­հայ­տու­թյուն­ներ ու գա­ղա­փար­ներ։ Նույ­նիսկ պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին գրան­տա­կեր­ներն ի­րենց սոց­ցան­ցե­րում նման գա­ղա­փար­ներ էին տա­րա­ծում։ Սա, կար­ծում եմ, նաև մեր հա­սա­րա­կու­թյա­նը ստու­գե­լու և մո­լո­րեց­նե­լու նպա­տակ էր հե­տապն­դում։ Ձգ­տում էին ստեղ­ծել այն­պի­սի հա­սա­րա­կու­թյուն, որ կա­րո­ղա­նար հան­գիստ վե­րա­բեր­վել նույ­նիսկ մեր հայ­րե­նի­քը կորց­նե­լու ծանր ու ա­ղե­տա­լի ի­րո­ղու­թյա­նը։ Այս վտան­գա­վոր դա­տո­ղու­թյամբ ան­հատ­նե­րը, ե­թե կար­ծում են, որ պա­տե­րազ­մի նման ել­քով` մեր հայ­րե­նի­քի տա­րածք­նե­րը թշ­նա­մուն հանձ­նե­լով, Հա­յաս­տանն այ­սու­հետ ա­պա­հո­վագր­ված է պան­թուր­քիս­տա­կան ծրագ­րե­րից ու ադր­բե­ջա­նա­թուր­քա­կան նոր պա­տե­րազ­մից, չա­րա­չար սխալ­վում են։ Այս­պի­սի գա­ղա­փար­նե­րի քա­րոզ­չու­թյունն ան­դառ­նա­լի հետևանք­ներ կա­րող է ու­նե­նալ առ­հա­սա­րակ հա­յոց պե­տու­թյան գո­յու­թյան հա­մար։ Մեր քա­ղա­քա­գետ­նե­րը, պատ­մա­բան­նե­րը, թուր­քա­գետ­ներն ի­րենց ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րով ու ե­լույթ­նե­րով, տաս­նա­մյակ­ներ ի վեր, պար­բե­րա­բար ա­հա­զան­գել են Թուր­քիա­յից և Ադր­բե­ջա­նից ե­կող վտանգ­նե­րի և վե­րոն­շյալ խն­դիր­նե­րի մա­սին, և այս ա­մե­նը ոչ թե ա­նու­շադ­րու­թյան է մատն­վել, այլ ան­տես­վել է։
-Թուր­քիա­յի վա­ղե­մի նկր­տում­նե­րից զատ, մենք շա­րու­նակ հայ­տն­վում ենք նաև աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան խա­ղե­րի կի­զա­կե­տում։ Սա պատ­մա­կան օ­րի­նա­չա­փու­թյու՞ն է։
-Ի­հար­կե, ե­թե նա­յում ենք պատ­մու­թյան խոր­քե­րը, տես­նում ենք, որ Հայ­կա­կան լեռ­նա­շար­հը, իր աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քի թե­լադ­րան­քով, տար­բեր ժա­մա­նակ­նե­րում կռ­վախն­ձոր է ե­ղել տար­բեր ու­ժե­րի ձեռ­քին։ Ծանր զու­գա­դի­պու­թյամբ այժմ ու­սում­նա­սի­րում եմ Ե­րու­սա­ղե­մի Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան ար­խի­վը, և իմ ցավն ու ցա­սու­մը կրկ­նա­կի է. նույնն է մնա­ցել թուր­քե­րի` Հա­յաս­տանն ու հայ ժո­ղովր­դին վե­րաց­նե­լու ծրա­գի­րը, նույնն է Արևմուտ­քի կեղծ կեց­ված­քը, նույնն են մեր դի­վա­նա­գետ­նե­րի և հոգևո­րա­կան­նե­րի օգ­նու­թյան խնդ­րագ­րե­րը, ռու­սա­կան զոր­քի ու­շա­ցած ժա­մա­նե­լու ի­րո­ղու­թյու­նը, ներ­քին դա­վադ­րու­թյուն­նե­րը: Կա­րող եմ ա­սել, որ ոչ դե­րա­կա­տար­ներն են փոխ­վել, ոչ խա­ղա­ցող­նե­րը, և միակ տու­ժո­ղը կր­կին հայ ժո­ղո­վուրդն է, հա­յոց պե­տա­կա­նու­թյու­նը։
-Դուք ձեր խոս­քում նշե­ցիք «բա­րի թուր­քի» կեր­պար ստեղ­ծե­լու մա­սին։ Եր­կար տա­րի­ներ փորձ էր ար­վում հայ-թուր­քա­կան բա­րիդ­րա­ցիա­կան պլատ­ֆորմ­ներ ստեղ­ծե­լու՝ կի­նո­յի լեզ­վով, գրա­կա­նու­թյան և այլն։ Այս երկ­խո­սու­թյուն­ներն ի՞նչ ար­դյունք են տվել թուր­քա­կան հա­սա­րա­կու­թյա­նը լու­սա­վո­րե­լու, այդ երկ­րի քա­ղա­քա­կա­նու­թյան վրա ազ­դե­լու տե­սան­կյու­նից։
-Հայ-թուր­քա­կան սի­րա­խա­ղե­րի հա­մար հս­կա­յա­կան գու­մար­ներ են ծախս­վել։ Գի­տե՞ք ինչն է խն­դի­րը. այդ հա­մա­կե­ցու­թյան, կեղծ բա­րե­կա­մու­թյան քա­րոզ­չու­թյունն ա­ռա­վել շատ ուղղ­ված է ե­ղել մեր հան­րու­թյան ա­պա­կողմ­նո­րոշ­մա­նը։ 80-մի­լիո­նա­նոց այդ պե­տու­թյան մեջ ե­թե նույ­նիսկ կան սա­կա­վա­թիվ մտա­վո­րա­կան­ներ, որ ան­հա­տա­կան մա­կար­դա­կում ճա­նա­չում են Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը, այն բո­լո­րո­վին չի ազ­դել թուր­քա­կան պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան վրա։ Ա­յո, Թուր­քիա­յում կան տար­բեր հա­յացք­նե­րի տեր ան­հատ­ներ, տար­բեր կու­սակ­ցու­թյուն­ներ, բայց երբ հար­ցը վե­րա­բե­րում է Թուր­քիա­յի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյա­նը, ան­կախ քա­ղա­քա­կան հա­յացք­նե­րից, սո­ցիա­լա­կան զա­նա­զան տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րից, նրանք բո­լո­րը դառ­նում եմ մեկ մար­մին, դրսևո­րում միևնույն դիր­քո­րո­շու­մը և պաշտ­պա­նում ի­րենց ազ­գա­յին ու պե­տա­կան շա­հը։ Ոչ Թուր­քիա­յում, ոչ Ադր­բե­ջա­նում և կամ որևէ այլ պե­տու­թյան մեջ պե­տա­կան մա­կար­դա­կով սե­փա­կան ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը նսե­մաց­նող գոր­ծըն­թաց չեք կա­րող տես­նել։
-Ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ա­վար­տից հե­տո ի՞նչն եք ա­ռաջ­նա­հերթ հա­մա­րում։
-Տա­րա­ծաշր­ջա­նում քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րի բա­խում­ներն ան­խու­սա­փե­լի են, և ար­դեն պարտ­ված ու կա­պի­տու­լյա­ցիա ստո­րագ­րած վար­չա­պե­տը չի կա­րող լուրջ ըն­դուն­վել որևէ գոր­ծըն­թա­ցի ժա­մա­նակ, թե՛ ներ­քին, թե՛ ար­տա­քին դաշ­տում։ Պատ­մու­թյան մեջ բազ­մա­թիվ նման օ­րի­նակ­ներ կան։ Րո­պե ա­ռաջ այս իշ­խա­նու­թյու­նը պետք է հե­ռա­նա։ Նրանք ար­դեն ցույց տվե­ցին, թե ին­չի են ու­նակ և որ­քան ան­կա­րող են։ Ես, որ­պես, Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի, այլևս ինձ անվ­տանգ չեմ զգում։ Ես այլևս չեմ հա­վա­տում վար­չա­պե­տի, իշ­խա­նու­թյան որևէ խոս­քին, քա­նի որ 44 օր պե­տա­կան մա­կար­դա­կով մեզ ստել են, խա­ղա­ցել են մեր ա­մե­նան­վի­րա­կան զգա­մունք­նե­րի հետ և կեղծ շոու­նե­րով ա­պա­կողմ­նո­րո­շե­լով` նո­յեմ­բե­րի 9-ին խիստ գաղտ­նիու­թյան պայ­ման­նե­րում, դա­վադ­րա­բար ու դավաճանաբար հանձ­նել են մեր ա­րյան գնով ա­զա­տագր­ված հայ­րե­նի­քը` հա­յոց վա­հան ու բերդ Ար­ցախ աշ­խար­հի մեծ մա­սը, սա­սա­նել են հա­յոց պե­տու­թյան սահ­ման­ներն ու հիմ­քե­րը։ Պա­ռակ­տել ու թշ­նա­մաց­րել են մեր հա­սա­րա­կու­թյա­նը` ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կով հն­չեց­նե­լով ա­տե­լու­թյան խոսք: Պետք է ըն­դու­նենք նաև, որ քա­ղա­քա­կան և գի­տա­կան դաշ­տը տա­րի­ներ ի վեր ջլատ­վել ու մաս­նատ­վել է Հա­յաս­տա­նում։ Բայց վս­տահ եմ, որ հայ ժո­ղովր­դի այս ցա­սու­մը բե­րե­լու է իր ա­ռաջ­նոր­դին։ Իսկ վե­րագ­րել այս բո­ղոքն ու ան­վս­տա­հու­թյու­նը զուտ կու­սակ­ցա­կան կամ իշ­խա­նու­թյան հա­մար մղ­վող պայ­քա­րի, ծի­ծա­ղե­լի է։ Ա­յո, 17 կու­սակ­ցու­թյու­նե­րը միա­ցել են, բայց դա չի նշա­նա­կում, որ հայ ժո­ղո­վուրդն իր բո­ղո­քի ձայ­նը չու­նի։ Կամ ԵՊՀ-ն ինչ է, կու­սակ­ցու­թյու՞ն է։ Ես որևէ կու­սակ­ցու­թյան չեմ պատ­կա­նել, չեմ պատ­կա­նում և չեմ պատ­կա­նե­լու, բայց ես այ­սօր ինքս եմ պա­հան­ջում Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նի ու նրա կա­ռա­վա­րու­թյան հրա­ժա­րա­կա­նը, ո­րով­հետև որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ մարդ, որ­պես գիտ­նա­կան, որ­պես դա­սա­խոս, որ­պես դեռևս 1988-ից ու­սա­նո­ղու­թյան շար­քե­րում Ար­ցա­խյան պայ­քա­րի ակ­տիվ մաս­նա­կից, ում բախտ և պա­տիվ է վի­ճակ­վել 1989 թ, մա­յի­սի 28-ին՝ Ե­ռա­գույն դրոշն ա­ռա­ջին ան­գամ բարձ­րաց­նե­լու օ­րը հա­մալ­սա­րա­նի առջև տե­ղի ու­նե­ցած մի­տին­գի ժա­մա­նակ, Մով­սես Գոր­գի­սյա­նի, Թա­թուլ Կր­պե­յա­նի, Վար­դան Բախ­շյա­նի և այլ հե­րոս ըն­կեր­նե­րի կող­քին եր­գել մեր պե­տու­թյան հիմ­նը` «Մեր հայ­րե­նի­քը»։ Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տում զոհ­ված իմ հե­րոս ըն­կեր­նե­րի ա­րյու­նը թույլ չի տա­լիս ինձ այ­սօր լռել։ Հատ­կան­շա­կան է, որ այ­սօր ևս Երևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րանն ա­ռա­ջի­նը մեր ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­վու­թյու­նը փր­կե­լու, մեր պե­տու­թյան վտանգ­ված ա­պա­գան կան­խե­լու կոչ ա­րեց։ Եվ ես կրկ­նում եմ, որ այլևս չեմ հա­վա­տում պե­տա­կան մա­կար­դա­կով ստա­խոս ու ա­պազ­գա­յին կա­ռա­վա­րու­թյա­նը։
-Հան­րու­թյան շր­ջա­նում ար­դեն խո­սակ­ցու­թյուն­ներ կան այն մա­սին, որ մենք չենք կա­րող լի­նել ան­կախ, վտանգ­ված է մեր գո­յու­թյու­նը, միակ ել­քը Ռուաս­տա­նի նա­հանգ դառ­նալն է և այլն։ Ի՞նչ է պետք հու­սա­հա­տու­թյա­նը չտր­վե­լու և ա­ռաջ շարժ­վե­լու հա­մար։ Ի վեր­ջո, պե­տա­կա­նու­թյու­նը կորց­նե­լու վտանգն ան­հիմն չէ։
-Ոչ ճիշտ դի­վա­նա­գի­տա­կան, հատ­կա­պես հա­կա­ռու­սա­կան, քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը մեզ դրեց այդ­պի­սի ծանր փա­կու­ղու առջև։ Ա­յո, այ­սօր մեր եր­կի­րը ծանր ի­րա­վի­ճա­կում է, մենք կորց­րել ենք մեր հայ­րե­նի­քի մի մա­սը, սա­սան­ված է մեր ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյու­նը, և ե­թե պե­տու­թյան ղե­կին մնան ոչ կոմ­պե­տենտ այս մար­դիկ, հայտ­նի չէ, թե ուր կտա­նեն մեր հայ­րե­նի­քը, կամ որ երկ­րի նա­հան­գը կա­րող ենք դառ­նալ։ Մենք ու­նենք Ար­ցա­խի հիմ­նա­հար­ցին քա­ջա­տե­ղյակ փայ­լուն մաս­նա­գետ­ներ ու ռազ­մա­գետ­ներ, պրո­ֆե­սիո­նալ դի­վա­նա­գետ­ներ ու ռազ­մա­կան գոր­ծիչ­ներ, ո­րոնց գի­տե­լիք­նե­րը ևս ան­տես­վել են։ Միայն մեր այս ողջ նե­րու­ժը գոր­ծադ­րե­լով կա­րող ենք այս բարդ ի­րա­վի­ճա­կում նոր բա­նակ­ցա­յին ել­քեր գտ­նել՝ պա­հե­լով մեր պե­տա­կա­նու­թյու­նը և ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­վու­թյու­նը։ Այ­սօր հրա­տապ և օ­րա­կար­գա­յին է ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րով ա­ռաջ­նորդ­վող մեր մտա­վոր նե­րու­ժի միա­վո­րու­մը՝ բո­լոր բնա­գա­վառ­նե­րում: Մենք այլ տար­բե­րակ չու­նենք. պետք է փոր­ձենք շատ ա­րագ հզո­րա­նալ։ Ցա­վը, ըն­կճ­վա­ծու­թյու­նը և հու­սա­հա­տու­թյու­նը, ա­յո, բո­լո­րիս են պա­տել, բայց հայ ժո­ղո­վուր­դը ա­վե­լի ծանր ի­րա­վի­ճակ­ներ էլ է հաղ­թա­հա­րել ու կա­րո­ղա­ցել է ել­քեր գտ­նել։
-Շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ է դր­վել Թա­լեա­թի՝ հա­յե­րին ուղղ­ված նա­մա­կը այս օ­րե­րի մա­սին։ Հա­սա­րա­կու­թյան մեջ կա շր­ջա­նակ, որ լուրջ է վե­րա­բեր­վում իբր 100 տա­րի ա­ռաջ գր­ված «պատ­գամ-զգու­շաց­մա­նը»։ Ըստ այդմ՝ պետք է ան­տե­սե՞լ, թե՞ փոր­ձել հեր­քել այն։
-Ի սկզ­բա­նե ա­սեմ, որ այդ նա­մա­կը հո­րին­ված է, և մե­կընդ­միշ այդ թե­ման փա­կե­լու հա­մար պա­հան­ջել եմ բնօ­րի­նա­կը, ո­րը պետք է գր­ված լի­նի օս­մա­նե­րե­նով և Թա­լեա­թի ստո­րագ­րու­թյամբ։ Սա հա­տուկ է ար­ված ու հի­շեց­նում է բոլշևի­կյան կազ­մա­քան­դիչ քա­րոզ­չու­թյու­նը։ Նա­մա­կի կե­սից չկա­րո­ղա­ցա կար­դալ, հաս­կա­նա­լի էր, որ հա­յե­րի ազ­գա­յին ո­գին ջար­դե­լու, հայ մար­դու կեր­պա­րը նսե­մաց­նե­լու նպա­տակ է հե­տապն­դում։ Եվ ին­չու՞ հենց այս օ­րե­րին նման գրու­թյուն է շր­ջա­նառ­վում, այն էլ՝ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան գլ­խա­վոր հան­ցա­գործ­նե­րից մե­կի ա­նու­նից: Մի­տումն ա­ռա­վել քան ակն­հայտ է:
-Տի­կին Սա­հա­կյան, ի՞նչ տրա­մադ­րու­թյուն­ներ են տի­րում Թուր­քիա­յի համ­շեն­ցի­նե­րի շր­ջա­նում։ Ճն­շում­նե­րի, հա­լա­ծանք­նե­րի ա­լիք կա­րո՞ղ է բարձ­րա­նալ նրանց նկատ­մամբ։
-Նրանք ապ­րում են ի­րենց բնա­կա­նոն կյան­քով։ Ա­յո, կան մար­դիկ, որ ան­կեղ­ծո­րեն ցա­վում են, մտա­հոգ­ված են այս ի­րո­ղու­թյամբ, բայց ըն­դա­մենն այդ­քա­նը։ Այն­տեղ դուք չեք տես­նի մե­կին, ով բա­ցա­հայտ կա­սի՝ ես հայ եմ կամ պաշտ­պա­նում եմ Հա­յաս­տա­նի շա­հը։ Բազ­միցս նշել եմ, որ Թուր­քիա­յի համ­շեն­ցի­նե­րի ինք­նու­թյան գի­տակ­ցու­մը դրսևոր­վում է հի­շո­ղու­թյան ար­տա­հայտ­մամբ և մշա­կու­թա­յին կա­պե­րով։ Այ­սօր համ­շեն­ցի­նե­րը Թուր­քիա­յի հա­մար որևէ վտանգ չեն ներ­կա­յաց­նում, և չեմ կար­ծում, թե նրանք հա­լա­ծանք­նե­րի կեն­թարկ­վեն։ Այս ա­ռու­մով ա­ռա­վել խո­ցե­լի է Ստամ­բու­լի հա­յու­թյու­նը։ Բայց դժ­վար թե թուր­քա­կան իշ­խա­նու­թյուն­ներն այս օ­րե­րին որևէ լուրջ սպառ­նա­լիք­նե­րի են­թար­կեն նրանց՝ բա­ցի վա­խի մթ­նո­լորտ ստեղ­ծե­լուց։ Միայն նրա հա­մար թե­կուզ, որ աշ­խար­հին ցույց տան, թե ինչ «մար­դա­սի­րա­կան ար­ժեք­ներ» ու­նեն։ Մենք պետք է ու­շադ­րու­թյամբ հետևենք և հաս­կա­նանք մի բան, որ Թուր­քիան կանգ չի առ­նե­լու. թուրք քա­ղա­քա­կան հայտ­նի մեկ­նա­բան­ներն ի­րենց հոդ­ված­նե­րում նշում են, որ այս պա­տե­րազ­մում ոչ Թուր­քիան շա­հեց, ոչ Ադր­բե­ջա­նը, ոչ էլ Հա­յաս­տա­նը, շա­հեց միայն Ռուսաս­տա­նը, և Թուր­քիան շատ դժ­գոհ է, որ Ար­ցա­խում հաս­տատ­վել են ռուս խա­ղա­ղա­պահ զոր­քեր։ Նրանք ձգ­տում են սեպ խրել հայ-ռու­սա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում։
Հարկ եմ հա­մա­րում նշել, որ պա­տե­րազ­մի լուրն առ­նե­լուն պես Աբ­խա­զիա­յի համ­շե­նա­հայ մեր եղ­բայր­նե­րի «Համ­շեն» ջո­կա­տը ե­կավ Ար­ցախ և մինչև պա­տե­րազ­մի վեր­ջին օ­րը չլ­քեց իր դիր­քը։ Իսկ մոսկ­վա­յաբ­նակ իմ համ­շե­նա­հայ ըն­կեր Հրանտ Բո­լա­դյա­նը, ո­րը ռուս հայտ­նի եր­կու թղ­թա­կից­նե­րի հետ պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին ե­կել էր Շու­շի, վի­րա­վոր­վեց Շու­շիի վան­քում ա­ղո­թե­լիս։
-Ի՞նչ քայ­լեր պետք է ա­նեն այ­սու­հետ թուր­քա­գետ­նե­րը, առ­հա­սա­րակ, գի­տա­կան ո­լոր­տի մար­դիկ։
-Ես մի կարևոր հան­գա­մանք եմ ու­զում շեշ­տադ­րել. այս պա­տե­րազ­մը ոչ միայն մեզ­նից խլեց մի ողջ սե­րունդ ու մեր հայ­րե­նի­քի մի մա­սը, ոչ միայն չա­փա­զանց խո­ցե­լի դարձ­րեց մեր սահ­ման­նե­րը, այլև այս դա­վա­դիր պար­տու­թյամբ մեծ վնաս հասց­վեց Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան ճա­նաչ­ման ու դա­տա­պարտ­ման գոր­ծըն­թա­ցին, Հայ­կա­կան հար­ցին, Հայ դա­տին, հա­յա­գի­տու­թյա­նը։ Իսկ տն­տե­սա­կան հետևանք­նե­րի հետ դեռ նոր ենք ա­ռե­րես­վե­լու։ Մենք հայ­տն­վել ենք նոր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ և շատ ա­նե­լիք­ներ ու­նենք։ Այս մեծ հար­վա­ծից հե­տո ես հա­վա­տում եմ, որ հայ ժո­ղո­վուրդն իր մեջ ուժ կգտ­նի և կկեր­տի նոր հաղ­թա­նակ­ներ։ Ես ա­պա­վի­նում եմ մեր ժո­ղովր­դի ան­սա­սան կամ­քին և ի­մաստ­նու­թյա­նը:

Զրույ­ցը՝
Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ