«Եթէ քիչ մը խոր մտածենք, կը զգանք, որ ուր ալ երթանք, պանդուխտներ ենք Երկիր մոլորակի վրայ»

Լույս է տեսել ՄԱՐԻԱՆԱ ԲԵՐԹԻԶԼՅԱՆ-ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ «Լոյսի ճամբորդներ» գիրքը: Մեր զրույցը սիրիահայ գրողի հետ կարոտի, գրականության, սիրիահայության այսօրվա տագնապների, իր խոսքով` հին ճամփաների և նոր երազների մասին է:

-«Լոյսի ճամբորդներ» գրքի առաջաբանում գրաքննադատ Արքմենիկ Նիկողոսյանը նշում է, որ սփյուռքի հայ մարդու աշխատանքի ու արարումի, հատկապես գրականության ոլորտում, արդյունքի հասցեն Հայաստանն է, ուր վաղ թե ուշ հավաքվելու են աշխարհի բոլոր հայերը: Երազանքի՞ մասին է խոսքը, թե՞ իրականությանը մոտ դիտարկում է, այն դեպքում, երբ մեր երկիրն անընդհատ դատարկվում է:
-Ամէն երազանք անպայման ունի իր իրական հիմքը, թէկուզ ենթագիտակցութեան մէջ պահուած, յայտարարուած կամ չյայտարարուած: Իւրաքանչիւր սփիւռքահայու սիրտը եթէ պեղենք, այնտեղ տուն վերադարձի մասին երազ մը պիտի գտնենք:
-Հայը օտար երկրներում օտարական է մնում միշտ, իսկ Հայաստան վերադարձած հայորդին արդյո՞ք ազատվում է օտար լինելու զգացումից: Սեփական հայրենիքում պանդուխտ լինելու մասին եք գրում նաև:
-Կը խորհիմ, որ սեփական հայրենիքի մէջ անկարելի է պանդուխտ զգալ, երբ բոլոր ընտանիքիդ անդամները կողքիդ են: Բնական է, որ ուսանելու գացած տասնութ ամեայ պատանին իր ծնողներուն կարօտովը տարուի եւ սեփական հայրենիքի մէջ ըլլալու զգացումը ամբողջական չվայելէ: Եթէ քիչ մը խոր մտածենք, կը զգանք, որ ուր ալ երթանք, պանդուխտներ ենք Երկիր մոլորակի վրայ։
-«Սիւնեաց սարերու կարօտը զիս եւս հոն տարած էր, ուր ծաղիկները գոյն-գոյն կու գային ըսելու, թէ այնտեղ հողը անարատ է, իսկ չարը սերմ չունի` անարմատ է»: Մարիանա, երբեք չէի մտածել, որ չարը անարմատ է, որտեղի՞ց այս համոզմունքը: Ի՞նչ է նշանակում սա:
-Գուսան Աշոտի «Սիւնեաց սարեր» երգին բառերէն լսած էի այս մէկը, որ երկար տարիներ շրթներուս վրայ մնացած էր յանկերգի մը պէս: Ետքը անձնական փորձառութեամբ համոզուած եւ փաստած էի, որ լեռնաբնակ մարդիկ աւելի բարի եւ աննենգ կըլլան, քանի որ հրեշտակներու բնակատեղիներուն մօտ կըլլայ անոնց բնակութիւնը:
-Դուք ցուրտ ու մութ տարիներին հայրենիքում եք եղել, ինչպես Ձեր գրքում եք նշում, մի ձեռքում` փիլիսոփայության պատմության գիրքը, մյուսում` կաթի դատարկ շիշն ու Ձեր փոքրիկը: Դժվար տարիների հիշողություններում լուսավոր կետեր կան. վաղվա օրվան հավատում էին բոլորը: Ո՞Ւր մնացին «հույսերը» մութ տարիների:
-Յոյսը երբեք չմեռնիր եւ ամօթով չձգեր: Փակուղին անպայման իր ելքը ունի արեւի շողերով ողողուած:
-«Համոզուած նաեւ, որ անպայման օր մը իմ զաւակները եւս պիտի գան ինծի հետ կիսելու այս մեծ հրաւերը»: Անզոր չե՞ք զգում այս խնդրի առաջ, որը միայն Ձերը չէ:
-Ճպրան Խալիլ կըսէ` «Ձեր զաւակները ձեր զաւակները չեն: Անոնք տղաքն ու աղջիկներն են կեանքի ինքզինք ըլլալու ձգտումին»: Անոնք թէեւ մեր աղեղներէն կուղղուին դէպի ապագայ, բայց կրնան չուղղուիլ դէպի մեր գացած ուղղութիւնը: Բայց ես դարձեալ յոյսս չեմ կորսնցներ, արեան կանչն ու ծիները ունին իրենց նշանակութիւնն ու դերը:
-Սեր, հայրենիք, կարոտ, անմահություն: Սա Ձեր գրականության առանցքն է: Իսկ ինչպե՞ս է ընկալվում Սիրիայի հայ համայնքի շրջանում և ինչպե՞ս` Հայաստանում:
-Սփիւռքի մէջ հայապահպանումը ինքնին արդէն իսկ մեծ պայքար է եւ հոգ իւրաքանչիւր հայու: Հայաստանի մէջ թէկուզ փոքրիկ սրճանիստի մը ընթացքին մարդիկ կը խօսին յոյզերու, գիր-գրականութեան մասին: Ինչ չեմ կրնար ըսել Հալէպի համար:
-Այս տարի կայացավ գրողների համահայկական 6-րդ համաժողովը: Ողջունելի այս ծրագիրը որքանո՞վ է իրատեսական, սկսած նրանից` սփյուռքի հայ գրողին ճանաչո՞ւմ է հայ ընթերցողը:
-Չեմ կրնար այո ըսել, քանի որ մեր մօտ տպուած իւրաքանչիւր գիրքէ հազիւ մի քանի տասնեակ օրինակ կարելի կըլլայ փոխադրել հայրենիք: Իսկ մի քանի օրուան ծանօթութիւնը կարճ ժամանակ է զիրար ճանչնալու համար:
-Կարո՞ղ ենք հասկանալ, որ ֆինանսական աջակցության կարիք չունեն սփյուռքի գրողները, բայց գրողին աջակցելու այլ մեխանիզմներ կան: «Լոյսի ճամբորդները» ի՞նչ ճանապարհ է անցնում:
-Իմ երկրորդ գիրքը հայրենիքի մէջ տպագրուիլը ինծի համար մեծ ուրախութիւն եւ երազ էր, սակայն դժբախտաբար լոյս տեսած օրն իսկ ստիպուած էի վերադառնալ Սուրիա: Գիրքէս կրցայ միայն մի քանի հոգիի նուիրել Հայաստանի մէջ, մեծ մասը հետս Հալէպ բերի, ուր պատերազմական իրավիճակ է, իսկ մարդոց վերջին հոգն է, թէ ով գիրք գրած է: Թէեւ երախտապարտ եմ «Գանձասար» թերթին, որ գիրքիս գրախօսականը տպեց: Առաջ Աստուած, կը յուսամ, որ հայրենիքի մէջ շնորհանդէսը ըլլայ։ Կարժէ անոր համար կրկին գալ Հայաստան: Իմ գիրքերս կը նուիրեմ, եթէ հարկ ըլլայ, բարեսիրական նպատակի համար կարելի է յատկացնել եկամուտը, քանի որ տպագրութեան ծախսերը ես հոգացած եմ:
-Հայաստանում կատարվող իրադարձություններն անմիջական արձագանք են ստանում սփյուռքում, և հակառակը: Ինչպե՞ս եք գնահատում հասարակության արձագանքը և պաշտոնական հայտարարությունները սիրիահայության խնդրի շուրջ:
-Սուրիահայութիւնը բարդ իրավիճակի առջեւ կը գտնուի: Մէկ օրուայ մէջ կարելի չէ անկիւնադարձային քայլեր առնել: Արձագանքները կը տարբերուին իրարմէ: Կարգ մը մարդիկ նոյնիսկ առանց քայլ մը առնելու մասին մտածելու հայրենի կառավարութենէն ակնկալութիւններ եւ պահանջքներ ունին: Անդին ուրիշներ ոչ մէկ ձեւով բեռ կուզեն ըլլալ հայրենիքին վրայ: Ես անձնապէս կը խորհիմ, որ կացութիւնը այսպէս երկար չի տեւեր: Իսկապէս հայրենիք փոխադրուիլ ուզողներէն չէի ուզեր, որ պարզապէս իրենց ֆիզիքական փրկութեան համար ներգաղթէին: Ներքին լիակատար համոզմունքով, մեծ սիրով, կարօտով եւ հաստատ ու հանդարտ քայլերով որոշում առնէին:
Կուզեմ ըսել նաեւ, որ հայրենիքի մէջ սուրիահայութեան համար կատարուած դրամահաւաքները անիմաստ են. մի քանի ամսուան ապահովուած ապրուստը կրկին կը սպառի: Յետոյ Հայաստանի մէջ ալ մենք այնքան կարօտեալ հայեր ունինք, Հայաստանը հազիւ կարենայ անոնց պէտքերը հոգալ: Մեծ թիւով ներգաղթողներ չկան, ընդամէնը մի քանի ընտանիք է, որոնց հարցերը այնքան ալ անլուծելի չեն: Յոյսով եմ, որ խաղաղութիւնը կը հաստատուի, եւ հեռակայ ծրագիրները միասնաբար հայրենիք եւ սփիւռք համագործակցաբար կը ձեռնարկենք:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ