Քահանայի կոչման մասին

ԻՎԱՆ ԻԼՅԻՆ
«...հովիւ քաջ զանձն իւր դնէ ի վերայ ոչխարաց»
(Ավետարան ըստ Յովհաննու Գլուխ Ժ, 11):
Մի անգամ, արդեն արտաքսվելուց հետո, արտասահմանում մի բողոքական պաստոր դիմեց ինձ հետևյալ հարցով` ինչպե՞ս պետք է հասկանալ հովվական կոչումը։ Որոշ տատանումներից ու մտորումներից հետո պատասխանեցի նրան հետևյալ նամակով.
«Մեծարգո պաստոր
Պետք է խոստովանեմ, որ Ձեր հարցն ինձ դրեց դժվար կացության մեջ։ Կկարողանա՞մ արդյոք ես, աշխարհիկ գիտնականս, ճիշտ հասկանալ ու նկարագրել քահանայական կոչման էությունը։ Ամբողջ հոգով բաժանում եմ Ձեր անհանգստությունը և հոգսը։ Մեր ժամանակը բոլորիս ներկայացնում է մեծ ու մշտակա պահանջներ։ Սա մեծ փորձությունների ժամանակ է, և մեզնից յուրաքանչյուրը պետք է ստուգի իր կոչման էությունն ու իմաստը։ Եկել է ինքն իրեն դատելու ժամը, հոգեպես մաքրվելու և վերափոխվելու ժամը։ Մեր սերունդները թափառում են սուտ ու սխալ ճանապարհներով և վտանգավոր ափերի վրա, նրանք կորցրել են այն երանելի, բայց «նեղ» ուղին, որը մեզ ցույց է տրված։ Նրանք պետք է ուշքի գան և սկսեն վերափոխվել։ Նրանք պետք է նորից վառեն իրենց մեջ այն «Կրակը», որը մեզ բերեց Փրկիչը (Ղուկ. 12,49)։ Ո՞Ւմ է պետք աղը, որը կորցրել է իր ուժը։ Ո՞Ւր կարող են մեզ տանել կուրացած առաջնորդները։ Հավատացե՛ք, ես միանում եմ Ձեր սրբազան տագնապին ու միշտ մտածում եմ ժամանակակից կրոնական աղքատացման պատճառների մասին։
Մեզ մնում է մի բան` համառորեն պայքարել կրոնական մաքրման և նորոգման համար։ Հարկավոր է կանխատեսել, որ դա կլինի երկարատև ու լարված պայքար։ Մենք պետք է հետ բերենք ամբողջական հավատքը, որում սիրտն ու բանականությունը, հայեցությունն ու կամքը կմիաձուլվեն միահամուռ հիմնի մեջ։ Այդ ժամանակ կգտնվեն նոր արարչագործ գաղափարներ, ու կսկսվեն նոր ստեղծագործական աշխատանքներ, որոնք պատգամել է մեզ Ավետարանը։ Եվ կձևավորվի նոր, քրիստոնեական մշակույթ։ Իսկ եթե ոչ քրիստոնեական հովվությունից պիտի սպասենք այդ կրոնական մաքրագործումն ու նորոգումը, ապա ումի՞ց։ Իսկ եթե քրիստոնյա հոգևորականությունն իր մեջ չգտնի ուժ, իմաստնություն և անկեղծություն այդ սխրանքի համար, ապա դեպի ո՞ւր դարձնենք մեր հայացքները։
Բայց հենց այդ պատճառով ավելի ճիշտ ու արդյունավետ կլիներ, եթե գտնվեին հոգևոր անձինք, ովքեր կկարողանային ու կցանկանային արտասանել վեհ, առաջնորդող խոսքեր սույն առարկայի մասին իրենց տրված առարկայական փորձության խորքից, որպեսզի դրանք լինեին ճշմարիտ կյանքի և ճշմարիտ վերափոխման խոսքեր։ Ես աշխարհիկ մարդ եմ, իսկ աշխարհիկ մարդկանց բնորոշ չէ պահանջախնդրությունը եկեղեցական ներքին կազմակերպական հարցերում։ Բայց եթե Դուք ուզում եք լսել իմ կարծիքը, ապա, մի կողմ դնելով ոչ տեղին զսպվածությունս, կփորձեմ Ձեզ տալ իմ խոստովանական պատասխանը։ Բայց դրա համար թույլ տվեք ինձ ձևավորել Ձեր հարցն այսպես` ի՞նչ ենք սպասում մենք, ուղղափառ քրիստոնյաներս, մեր հովիվներից։ Ի՞նչ հարցումներով ենք գնում իրենց մոտ։ Ինչո՞վ կարող են նրանք արժանի դառնալ մեր վստահությանն ու մեր սիրուն։
Չեմ խոսի աստվածաբանական կրթություն ու հոգևոր հովվություն նախապատրաստելու մասին` դա ինքնին ենթադրվում է։ Նրանք պիտի իմանան Սուրբ Գիրքն ու Ավանդությունը, Եկեղեցու բոլոր ուսմունքները մեզնից լավ ու մեզնից խոր, որպեսզի օգնեն մեզ տարակուսանքի պահերին։ Նրանք նաև պետք է տիրապետեն քահանայի հոգևոր-ոգևոր արվեստին, խոստովանահոր հոգեկան կարողությանը, որ ընդունակ լինեն ծանր պահերին ցույց տալու կյանքի ճշմարիտ ուղին։ Այդ գիտելիքներն անհրաժեշտ են, այդ արվեստը թանկագին է. այստեղ երկու կարծիք լինել չի կարող։ Բայց ինձ թվում է, որ մենք նրանցից սպասում ենք ավելին, ինչը մեզ համար ամենից կարևորն է` ճշմարիտ ու կենդանի ավետարանական ոգին, այն ոգին, որը վկայում է մեզ Քրիստոսի շնորհի մասին։ Ես նկատի ունեմ աղոթքի ուժը, սիրող սիրտը, կենդանի քրիստոնեական խիղճը։
Ի՞նչ կարող է տալ մարդուն աստվածաբանական խրատը, որը բխում է վերացական, չոր, իմաստակող գիտակցությունից, որը չի տեսնում սրտով Փրկիչ Քրիստոսին ու չի էլ թույլ տալիս մեզ Նրան տեսնել։ Ի՞նչ նշանակություն ունի վերացական «էքսեգեսիսը» (հունարենից` «մեկնություն») կենդանի կրոնականության հայեցական և աղոթքի տարածքներում։ Կարո՞ղ են արդյոք նրանք կրոնական ակներևությունը տալ հոգուն, որը փնտրում է Աստծո լույսն ու կրակը, տենչում է կենդանի Աստծուն։ Արտասահմանում բազմիցս լսելով նրանց հոգևորականների զրույցներն ու քարոզները, մտածում էի այն մասին, թե որքան հարուստ են նրանք գրքային կրթվածությամբ ու ինչքան ժլատ` սրտի և հոգու շնորհների մեջ։ Ի՛նչ օտար է դա ռուս ուղղափառ հոգուն։ Արդարև, չկա ավելի լավ հոգևորը սովորեցնելու, չկա ավելի իրական քարոզչական ծառայելու ձև, քան անձնական աղոթքի զորությունն ու անկեղծությունն են։ Որովհետև հավատը խորանում է ու տարածվում ոչ թե տրամաբանական փաստարկներից ու ինքնաբռնադատող կամքի ճիգերից, կամ բառերի ու բանաձևերի կրկնությունից, այլ Աստծո կենդանի ընկալումից, աղոթքի խանդավառությունից, մաքրվելուց, սրտերի վերելքից ու պայծառացումից, կենդանի հայեցությունից... Կարծում եմ` շատ բան կախված է քահանայի անկեղծ ու անձնուրաց աղոթելու ունակությունից, քանզի եթե նա ընդունակ է դրան և եթե նա իր մենության մեջ աղոթում է այդպես, ապա նրա աղոթքը եկեղեցում կայրի, կմաքրի ու կպայծառեցնի մարդկանց։ Իր մենավոր աղոթքի բոցը կվառվի և՛ իր եկեղեցական ծառայության, և՛ իր քարոզների, և՛ կենսագործունեության մեջ։ Եվ մենք սրտով անմիջապես կզգանք, որ «Ինքը` Ոգին է» աղոթում իր մեջ «անմռունչ հառաչանքով», ու այդ հառաչանքները փոխանցվում են մեզ անբացատրելի ուղիներով։
Հովիվը, որին բնորոշ է աղոթքի անկեղծությունն ու զորությունը, իր համայնքում համարվում է «անկեզ մորենի», հավատացյալները, իրենք իսկ հաճախ չնկատելով և չըմբռնելով, դառնում են նրա աղոթքի մասնակիցները` իրենց է փոխանցվում նրա աղոթքի ջերմությունը, իրենք հաղորդակից են դառնում նրա հոգևոր թռիչքին։ Նրա խրատներն ընկալվում են առանձնահատուկ ձևով` ոչ միայն մտքով, այլև սրտով, կենդանի խղճով ու ազնիվ կամքով։ Նրա զրույցները ծնունդ են առնում արարչագործ հոգևոր փորձառությունից, նրանք համակված են կենդանի քրիստոնեական հայեցությամբ։ Նրանք գալիս են սրտից ու ընկալվում են ամբողջ հոգով։ Եվ արդեն հասարակ հանդիպումը նրա հետ ապրվում է որպես մխիթարություն ու անխոս քաջալերանք։
Իսկ դրա հիմքում ընկած է ինչ-որ կրոնական օրենք, որի համաձայն հավատի խորությունն աճում ու հզորանում է աղոթքի մեջ, որովհետև աղոթքը հոգու երանելի համբառնումն է առ Աստված` պայծառեցնող, մաքրող և հաստատող։ Ահա թե ինչու քահանան պետք է լինի աղոթքի կենդանի աղբյուր ու կենդանի դպրոց։
Երկրորդ բանը, որ մենք ցանկանում ենք տեսնել նրա մեջ` կենդանի սիրող սիրտն է։ Չէ՞ որ լավագույն քրիստոնեական բարոյախոսությունը և մխիթարանքը բխում են բարությունից և սրտագին հասկացումից։ Քանի դեռ մարդկային զգացմունքը չորանում և խլանում է մտային-վերացական աստվածաբանական հորինվածքներում, քանի դեռ միտքը սառը դատողություններ է անում ու վճիռներ կայացնում, վիճաբանում ու քարանում ատելության մեջ, այնքան ժամանակ մարդու համար անհասանելի կմնա մեր Տեր Քրիստոսի ամբողջ հայտնությունը։
Անսիրտ մարդիկ չեն հասկանում ամենագլխավորն Ավետարանում, իսկ եթե հասկանում էլ են, ապա չեն ապրում դրանով և չեն իրականացնում այն։ Անհոգի ագահությունը մարդուն դարձնում է կույր ու խուլ։ «Կենդանի ջրերի գետերը» (Յով. 7,38) հոսում են միմիայն սիրող մարդկանց համար, քանզի սերը բացում է մարդու տեսողությունը և լսողությունը` և՛ Քրիստոսի հայտնության, և՛ կյանքի, և՛ ուրիշ մարդկանց տառապանքի համար։ Եթե քահանան ունի այդ սերը, ապա դա զգացվում է եկեղեցում իր աղոթքի մեջ, լսվում է և իր քարոզի մեջ, երևան է գալիս իր գործերում։ Ով զրուցում է նրա հետ կամ օգնում նրան, առանձնահատուկ զգացողություն է ունենում և զգում է, որ իր խոստովանահորից ստանում է ինչ-որ թանկագին, կարևորագույն ու քաջալերիչ բան, որ ինքը ճաշակեց ոգու կրակի լույսն ու ջերմությունը, որ զգաց կենդանի բարությունը, մոտեցավ այն բանին, ինչը նկատի ուներ Քրիստոսը, երբ խոսում էր սիրո մասին։ Քանզի կենդանի սիրտն ունի բարության պաշար բոլորի համար` մխիթարություն` վշտացողի, օգնություն` կարիքավորի, խորհուրդ` անզորի, սիրալիր խոսք` յուրաքանչյուրի, բարի ժպիտ` ծաղիկների ու թռչունների համար։ ՈՒ հասարակ վարվեցողությունն այդպիսի մարդու հետ աննկատ դառնում է ջերմ համակրանքի` հոգատար նրբազգացության և քրիստոնեական իմաստնության կենդանի դպրոց։ ՈՒ այդ ամենը հոյակապ է և շնորհով լի, քանզի իսկական խոստովանահայրը քրիստոնեական ոգու, սիրո և սրտի հայեցության կրողն է։ Եվ երրորդը, որ մենք փնտրում ու սպասում ենք մեր հովվից` ազատ և ստեղծագործ քրիստոնեական խիղճն է։ Այդ խիղճը պիտի ապրի նրա մեջ, որպես ինքնուրույն և անկախ ուժ, որպես չարի և բարու չափանիշ, որով մենք կկարողանանք ստուգել, ուղղել և ամրացնել մեր սեփական խիղճը։ Այնտեղ, որտեղ մենք անճարակորեն կասկածում ենք և երկմտում, նա խղճի վարպետի նման պետք է պարզ ու խոր տեսնի ճանապարհը դեպի ակներևություն, նա պետք է աջակցի մեզ փորձությունների և գայթակղությունների պահին, նա պիտի լինի մեր հենարանը, երբ մենք վարանում ենք և ուժասպառ լինում։ Նա պետք է անմիջապես կռահի` որտեղ են ազնվությունը, կեղծիքը, անհավատարմությունը, բայց, այդուհանդերձ, պիտի պահպանի արդարությունը դատելու և դատապարտելու մեջ։ Մեզ հարկավոր է անկեղծ ու շիտակ խոստովանահայր, անկաշառելի` ոչնչով ու ոչնչում, ոչ ագահ, անվախ` ուժեղների դիմաց և փառասիրությունից ազատագրված, մեզ հարկավոր է քրիստոնեական խղճի կենդանի օջախ մաքուր բոցով և մեղմաբարո լույսով։ Մենք ինքներս պետք է ապահովենք նրա համար անկախ և արժանի կյանք. մենք պիտի մեկ ընդ միշտ կտրենք զոհաբերություն կատարելը հատուցումից, որպեսզի հանգցնենք և՛ մեր, և՛ մեր հովվի մեջ գաղափարն այն բանի մասին, իբր աղոթքը «գտնվում է», և շնորհը` «վաճառվում», որպեսզի սրբությունը չդառնա առուծախի առարկա, որպեսզի հովիվը կարողանա ազատ աղոթել, չմտածելով շահի մասին, իսկ մարդը կարողանա դիմել նրան օգնության աղերսով, հաշվի չառնելով միջոցները և ծախսերը։ Շնորհն ու փողն օտար են մեկմեկու. անպատշաճ է չափել Աստծո գործը դրամով, անկարելի` նվաստացնել իր հովվին կարիքով և մեծ հարկերով։ Եկեղեցու գործը ոգու, սիրո և խղճի գործն է, աղոթքի և հայեցողության գործը, և հավատացյալներն իրենց հովվի վրայից պիտի վերցնեն երկրայինի մասին հոգսը` ապահովելով նրան անհրաժեշտը և արժանին։ Մեծարգո պաստոր, ես կարտահայտեմ Ձեզ իմ խորին համոզմունքը, եթե խոստովանեմ, որ ամբողջ իմ արտահայտածը վերագրում եմ ոչ միայն մեր ուղղափառ համայնքներին, այլև բոլոր քրիստոնեական դավանությունների համայնքներին ու հոգևորականներին։ Կարծում եմ, որ ամենուրեք, ուր տիրում է Քրիստոսի ոգին, մարդիկ երջանիկ կլինեն, եթե իրենց հովվի մեջ ունենան աղոթքի, սիրո և քրիստոնեական խղճի կենդանի աղբյուրը. այդ երեք հիմքերն ընդհանրապես կազմում են քրիստոնեական Եկեղեցու ամենաթանկագին և ամենազոր ամրակապը։ Այդուհանդերձ, ինձ չի թվում, որ իմ արտահայտած սպասումները չափազանց բարձր են և դժվար իրագործվող, քանզի քահանայի, հովվի և խոստովանահոր գործը մյուսների պես ոչ սովորական մասնագիտություն է, այն պահանջում է առանձնահատուկ կոչում և հատուկ շնորհներ։ Ոչ ամեն մեկին են տրվում այդ շնորհները, բայց նա, ում դրանք տրված չեն, չպետք է ոտնձգություն անի այդ կոչմանը տիրանալու համար։ Այստեղ գործը ոչ այնքան «հմտության» մեջ է, որքան «ոգևորության», ոչ այնքան ծիսական բանահյուսության մեջ է, որքան զգացմունքի կենդանի լիակատարության (հունարեն` «պլերոմա»), ոչ թե «զոհաբերություն» կատարելու մեջ է, այլ այն կատարելու ոգու մեջ։ Հովիվը, որը չգիտի «պլերոմայի» պահանջները, և իր սիրտը չի զորացրել դրանցով, ինչի՞ վրա կհաստատի իր հավատն ու աղոթքը, ինչպե՞ս կտանի իր հոտն Աստծու մոտ, ինչո՞վ կլցնի իր տաճարը, ինչպե՞ս կամրապնդի իր ծախսը։ Հարցնում եմ և չեմ գտնում պատասխանը։ Ներեցեք ինձ իմ շիտակ գրության համար։ Լինում են ժամանակներ, երբ կիսաճշմարտությունը դառնում է անթույլատրելի և աններելի։ Ես չէի կարող և չէի համարձակվի բավարարվել դրանով, բայց արտահայտելով այստեղ իմ կարծիքը, ես շարունակ ունեցել եմ կարծիք, շարունակ ունեցել եմ կենդանի զգացում, որ մեր ժամանակները` սարսափելի, հիվանդագին, տառապալից, թելադրում են իրենց պահանջները և սպասումները։ Եվ խորապես շնորհակալ եմ Ձեզ, որ Ձեր տված հարցն ինձ հնարավորություն ընձեռեց թեթևացնելու սիրտս այս սպասումների ու պահանջների շարադրությամբ»։
Տպագրության պատրաստեց Պավել ԱՆԱՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ