Հոգևորականության դերակատարումը՝ ենթատեքստով

Հայ-թաթարական բախումներն սկսվեցին 1905 թ․ փետրվարի 6-ին ու շարունակվեցին ևս երեք օր։ Երբ Թիֆլիս հասան ոչ միայն աղետալի լուրերը, այլև թաթարների վայրագություններից սարսափած բաքվահայերի առաջին խմբերը, արդեն փետրվարի 10-ին Թիֆլիսի առաջնորդարանում, 30 երևելի անձանց ներկայությամբ և նախագահությամբ Գարեգին եպիսկոպոս Սաթունյանի (տես լուսանկարը), գումարվեց նախապատրաստական ժողով։

Հաջորդ օրն իսկ Գարեգին սրբազանի ու քաղաքի բոլոր խավերը ներկայացնող 100 հոգու մասնակցությամբ տեղի ունեցավ խորհրդակցություն՝ նպատակ ունենալով ելք որոնել ծանր իրավիճակից։ Որոշվեց Գարեգին սրբազանի նախագահությամբ ստեղծել Նպաստամատույց հանձնաժողով, որի կազմի մեջ մտան Ավ․ Ահարոնյանը, Հ․ Առաքելյանը, իշխան Ալ․ Արղության-Երկայնաբազուկը, Ա․ Բաբյանը, Ալ․ Խատիսյանը, Ալ․ Մելիք-Ազարյանը, Տ․ Հովհաննիսյանը, Ավ․ Սահակյանը, Լ․ Սարգսյանը, բժ․ Կ․ Ստեփանյանը, Ալ․ Քալանթարը, Ս․ Մելիք-Ադամյանը։

Երկու օր անց՝ փետրվարի 13-ին Թիֆլիս ժամանեց Վեհափառ կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանը և հրապարակեց հայրապետական կոնդակ, որով ողջունեց Նպաստամատույցի ստեղծումը։

Այս կառույցի գործունեության ծիրն էր ֆինանսական միջոցներ հայթայթել և ձեռք բերել սնունդ, հագուստ, դեղորայք, տրամադրել բուժօգնություն, նպաստ, ճանապարհածախս, ապաստան և այլն։ Սակայն երբ ընդհարումները տարածվեցին հայաբնակ այլ բնակավայրերում ևս, Վեհափառ Հայրապետի երկու այլ կոնդակներով, Բաքվից բացի, մասնաճյուղեր հիմնվեցին Երևանում, Հին Նախիջևանում, Շուշիում, Նոր Բայազետում, Գանձակում, Գորիսում, Նուխի-Արեշում, Ղազախում, Շամշադին-Քարվանսարայում, իսկ Թիֆլիսի Նպաստամատույցը կոչվեց Կենտրոնական։

Ի դեպ, բոլոր մասնաճյուղերը ղեկավարում էին տեղի հոգևոր առաջնորդները։

Այն, ինչ կատարվեց Նպաստամատույցի գոյության վեց տարիների ընթացքում, հայ ժողովրդի առաջին համազգային միասնականության դրսևորումն էր։ Ֆինանսական օժանդակություն ցույց տվեցին Ռուսաստանի, Եվրոպայի, Պարսկաստանի, ԱՄՆ-ի, Հնդկաստանի և անգամ Նիդերլանդական Հնդկաստանի (ներկայիս Ինդոնեզիա) հարյուրավոր հայաբնակ քաղաքների անհատներ ու կազմակերպություններ։ Ընդհանուր առմամբ ժողովվեց 443․275 ռ․ 20 կ․, իսկ ամենաբեղմնավորը 1907 թվականն էր, որի ընթացքում մուտք եղավ 189․577 ռ․ 52 կ․։

Կենտրոնական Նպաստամատույցը, որպես առաքելությունը կատարած մարմին, փակվեց 1910 թ․ հունիսին Մատթեոս Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի կոնդակով։

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Նոր գտածո
• Բարերարյալը
• Ազգապահություն
• Կեցցե հայ-թրքական բարեկամությունը
• Շահան Նաթալիի նամակը Միսաք Թորլաքյանի մահվան կապակցությամբ (Բոստոն, նոյեմբերի 13, 1968 թ.)
• Առասպել
• Հայրս ու ես
• 10 տոկոս
• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»

Մեկնաբանություններ