Ճգնաժամը բացահայտում է հակաճգնաժամային թիմի բացակայությունը
03.04.2020 | 00:46
Կորոնավիրուսի հետ կապված համաշխարհային փսիխոզը, որը, ըստ էության, աստիճանաբար կլանում է աշխարհի տարբեր անկյուններ, ստվերում է բոլոր այլ իրադարձությունները ոչ միայն աշխարհաքաղաքական նշանակության, այլև երկրորդական և երրորդական պլան է մղում ներքաղաքական թեմաները։ Շատերին նույնիսկ թվում է, թե այն, ինչ ընդամենը մեկ-երկու շաբաթ առաջ շատ արդիական էր, այլևս որևէ ակտուալություն չի ունենալու, և այժմ բոլորը հետևում են կորոնավիրուսի հետ կապված հերթական վիճակագրությանը, աճող կամ նվազող թվերին։
Բնականաբար, նույն իրավիճակն է նաև Հայաստանում։ Կորոնավիրուսը մեր երկրում մոռացության է մատնել սև-սպիտակների խրոնիկ հակամարտությունը, սահմանադրական դատարանի «գերխնդիրը», ինչ-որ չափով նաև երկրորդ պլանում հայտնվեցին Արցախի համապետական ընտրությունները և այլն։ Մինչդեռ ակնհայտ է, որ կորոնավիրուս կոչվող օպերացիան ակնհայտորեն ոչ այնքան էպիդեմիայի, որքան ինֆոդեմիայի խնդիր է, և հսկայական սև PR ակցիա է, որն իրականացվում է աշխարհաքաղաքական որոշ վերազգային, վերպետական կառույցների կողմից։ Դրա հիմնական նպատակներից է վիրուսի դեմ համաշխարհային կոնսոլիդացված պայքարի պատրվակով աշխարհում տնտեսական, ֆինանսական, աշխարհաքաղաքական վերաձևումներ կատարելը, ինչի հետևանքով շատ երկրներում ի վերջո կտապալվեն իշխանություններ, քաղաքական նոր դասավորումներ կկատարվեն։ Եվ ամեն ինչ կախված է լինելու նրանից, թե տվյալ երկրի իշխանությունը ինչպես կկարողանա դրսևորել իրեն ու դուրս գալ իրավիճակից։
Հայաստանի պարագայում այս հարցը առավել քան արդիական է, քանի որ ակնհայտ է՝ կորոնավիրուսի դեմ պայքարի գործողությունների համեմատական հաջողությունից կամ անհաջողությունից է կախված լինելու, թե մի քանի ամիս հետո, երբ այնուամենայնիվ նախաձեռնողների կողմից վերջ կդրվի կորոնավիրուսային պանդեմիա օպերացիային, որքանով Նիկոլ Փաշինյանը և իր վարչախումբը կշարունակեն մնալ նույնքան պոպուլյար և ՀՀ հանրության որոշ զանգվածի սրտի վարչապետն ու իշխանությունը։ Այսինքն՝ ՀՀ իշխանության ապագան պայմանավորված է այս ընթացքում վերջինիս արդյունավետությամբ։
Կորոնավիրուսի դեմ պայքարը ՀՀ գործող իշխանությունների ամենամեծ փորձաքարն է։ Այս առումով դիտարկումներ կատարելիս պարզ է դառնում, որ ՀՀ իշխանությունները մեծ արդյունավետությամբ չեն փայլում, և օր օրի հասարակությունը համոզվում է, որ երկրի ղեկավարությունը շատ հեռու է ճգնաժամային կառավարումից, ինչը թերևս զարմանալի չէ, քանի որ նույնիսկ մինչև պանդեմիայի շրջանը, այսպես կոչված հեղափոխական իշխանությունը շատ հեռու էր անգամ ոչ ճգնաժամային կառավարումից։ Միակ բանը, որտեղ իշխանությունները կարողանում էին փայլել, պարզունակ PR-ն էր, որն իրականացվում էր մեկ մարդու՝ Նիկոլ Փաշինյանի միջոցով։ Եվ այդ PR-ի նպատակն էր չեղած բանը ներկայացնել որպես եղած, եղածն ուռճացնել, ներկայացնել որպես աննախադեպ, իսկ աննախադեպն էլ՝ համաշխարհային մասշտաբով չտեսնված երևույթ։ Մեր երկրի ղեկավարության անցած երկու տարիների ամբողջ գործունեության նպատակը միտված է եղել այս պրիմիտիվ քայլերին։ Պետք է խոստովանել, որ մինչև վերջերս Նիկոլ Փաշինյանին հաջողվում էր տարբեր մեխանիզմներով դա իրականացնել։ Նկատենք, որ ճգնաժամային պայմաններում իշխանությունը փորձում է ինչ-որ բան անել, նույնիսկ լրջանալու որոշակի նշույլներ են ցույց տրվում. կառավարության ներկայացուցիչների մոտ այլևս չկան նախկին ինքնավստահությունը, չհիմնավորված, սպառնալից ելույթները, որևէ մեկը նախկինի նման չի հայտարարում՝ կորոնավիրուսն ու՞մ շունն է, պինցետով ու թթի արաղով կմաքրենք այն, առողջապահության սորոսական նախարարն էլ այլևս չի պնդում, թե կորոնավիրուսն անվտանգ է։ Իշխանության որոշ ներկայացուցիչներ կարծես թե սկսել են հասկանալ, որ խաղերը վաղուց ավարտվել են։ Բայց կյանքը ցույց է տալիս, որ գործող իշխանություններն ընդհանրապես ունակ չեն որևէ բան անելու, քանի որ չունեն ո՛չ աշխատանքային, կառավարման համակարգեր, ո՛չ համապատասխան թիմ, ո՛չ էլ համապատասխան ունակություններ։ Եվ քանի որ ոչ հեռու անցյալում Նիկոլ Փաշինյանը այրել է բոլոր կամուրջները այլ թիմերի ներկայացուցիչների հետ, ուստի երես չունի նրանց դիմելու համար։ Օրինակ, դիլետանտների թիմի պարագայում շատ տրամաբանական կլիներ, որպեսզի Փաշինյանն այս օրերին ոչ թե դիմի նախապատրաստված ու չնախապատրաստված շոուների, այլև նախկին նախագահների, վարչապետների խորհրդակցական մարմին ստեղծի ու արտակարգ դրության պայմաններում փորձի ի մի բերել իրավիճակը, խուրհուրդներ ստանալ։ Նկատենք, որ անկախ Հայաստանի ամբողջ պատմությունը արտակարգ դրությունների պատմություն է. բոլոր նախագահները, բոլոր վարչապետները աշխատել են արտակարգ իրավիճակներում՝ պատերազմներ, ճգնաժամեր, ու ճգնաժամային կառավարման հսկայական փորձ ունեն։ Սակայն Փաշինյանի վարչախումբը, որ նորանկախ Հայաստանի ամբողջ անցյալը սև գույնով է երանգավորել՝ բոլորին անվանելով թալանչիներ, դժվար թե կարողանա այսօր դիմել որևէ մեկին, ուստի պետք է բավարարվի ունեցած կադրերով։
Ակնհայտ է դառնում, որ իշխանությունը չի վերահսկում իրավիճակը. ո՛չ առողջապահական, ո՛չ էլ հստակ ծրագրեր կան տնտեսական ասպեկտում, ու պարզ չէ, թե ինչպես է երկիրը դուրս գալու կորոնավիրուսի ավերածություններից։ Արդեն բոլորը հասկանում են, որ կորոնավիրուսի ավարտից հետո աննախադեպ ճգնաժամ է սպասվում։ Այս առումով իրավիճակին, թերևս, լավագույն բնորոշումը տվեց Արցախում նախագահական ընտրությունների առաջատարը՝ Արայիկ Հարությունյանը, որն իր վերջին ասուլիսում անկեղծացավ ու նշեց, որ Հայաստանին մոտ ապագայում պարզապես տնտեսական աղետ է պատուհասելու։ Այդ աղետի մեխանիզմն արդեն գործում է՝ հաշվի առնելով Հայաստանի սուղ ռեսուրսները, սակավ պաշարները։ Նիկոլ Փաշինյանը դա շատ լավ հասկանում է, ձգտում է ինչ-որ չափով մեղմել իրավիճակը, բայց քանի որ չունի ո՛չ համապատասխան ունակություն, ո՛չ փորձ, ո՛չ անցած ուղի, նույնը՝ նաև նրա թիմը, պարզ է, որ ունակ չէ որևէ գործուն քայլ կատարելու։ Նույնիսկ իրականացվող քայլերը բխում են կա՛մ տվյալ պահի քաղաքական կոնյունկտուրայից, կա՛մ կիսատ-պռատ են։ Նույնիսկ երբ արտակարգ դրություն է հայտարարվում, դա էլ չեն կարողանում լիարժեք իրականացնել, քանի որ նրանց համար սկզբնականը PR-ն է։ Նախ սոցիալական ցանցերում քննարկում են իրենց անելիքները, թեստավորում, թե ինչ արձագանք կտան սոցցանցերը, ինչ կմտածի այս կամ այն հիմնադրամն այդ մասին, նոր միայն ընդունվում են որոշումներ։ Իսկ այդ ընթացքում ժամանակ է կորչում, տվյալ պարագայում այդ ժամանակը բերում է նաև մարդկային կորուստներ։
Վերջին օրերին շատ պարզորոշ երևացին այն բացթողումները, որ ՀՀ իշխանությունները ձեռք են բերել արտաքին քաղաքական հարաբերություններում։ Այն, որ այս ասպարեզում մեր իշխանությունները գլուխ գովելու տեղ չունեն, շատ է ասվել, բայց դա համառորեն ժխտվում էր։ Նրանք, ովքեր համարձակվում էին փաստարկված քննադատել իշխանությանն այն բանի համար, որ Փաշինյանի վարչապետության օրոք փաստացիորեն վատացել են, լավագույն դեպքում սառեցվել են հարաբերությունները բոլոր աշխարհաքաղաքական կենտրոնների հետ, դառնում էին ֆեյքեր բուծող ՊՈԱԿ-ի հայհոյանքների թիրախ։ Բայց կա իրականություն, և աշխարհաքաղաքական «գործընկերների» դիրքորոշումները այս ծանր շրջանում ցույց են տալիս, թե իրականում ինչ կշիռ ունի Փաշինյանն աշխարհաքաղաքական կենտրոնների համար։
Առաջին հարվածը, որ ստացավ ՀՀ իշխանությունը, ԱՄՆ-ից էր, որը դադարեցրեց Արցախին տրամադրվող օգնությունը, և միայն ակնարկվեց, որ նույն չափի գումար լավագույն դեպքում կհատկացվի Արցախի հանրությանը խաղաղության նախապատրաստելու ծրագրերին։ Իսկ թե ինչ է նշանակում խաղաղության նախապատրաստելու ծրագիր, դժվար չէ կռահել։ ԱՄՆ-ը հերթական անգամ ցույց տվեց, որ Հայաստանը որպես լուրջ գործընկեր չի ընկալում, լուրջ հետաքրքրություններ չունեն մեր երկրի հետ, և որ ՀՀ-ԱՄՆ հարաբերությունները մոտ են զրոյականին, մենք համոզվեցինք, այն էլ այն պահին, երբ ՀՀ իշխանություններն ամենամեծ աջակցության կարիքն ունեն նույն ԱՄՆ-ի կողմից։
Ոչ պակաս, թերևս, ավելի ուժգին հարված Հայաստանի իշխանությունը ստացավ Ռուսաստանից, երբ պարզվեց, որ «Գազպրոմ Արմենիան» դիմել է ՀՀ իշխանություններին, որպեսզի բնակչության համար հուլիսի 1-ից 36 տոկոսով բարձրացվի գազի սակագինը։ Դիմելու ժամանակաշրջանը շատ հետաքրքիր է, թեև վաղուց էր հայտնի, որ այդ սակագինը բարձրանալու է։ Սակայն այսօր ռազմավարական դաշնակցի կողմից նման նվեր ստանալը ցույց է տալիս, թե քաղաքական առումով Ռուսաստանի իշխանական վերնախավի համար ինչ նշանակություն ունի Նիկոլ Փաշինյանը։ Վերջինս միշտ շեշտում էր, թե իր հարաբերությունները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ աննախադեպ հրաշալի են։ Իհարկե, միշտ հակադարձվում էր, որ դա բլեֆ է, և այսօր արդեն ակնհայտ է, որ ամենածանր շրջանում ՌԴ-ն 36 տոկոսով բնակչության համար բարձրացնում է գազի սակագինը։ Հատկանշական է, որ ՌԴ հայտի նախօրեին ՀՀ փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը դիմել էր «Գազպրոմի» նախագահին՝ գազի սակագնի նվազեցման շուրջ բանակցություններ սկսելու համար։ Պատասխանին մենք ականատես եղանք։ Այս ամենը ցույց է տալիս ՀՀ-ՌԴ ղեկավարության հարաբերությունների մակարդակը։ Եվ փաստորեն Հայաստանը աշխարհաքաղաքական այս կենտրոնի աջակցության վրա նույնպես չի կարող հույս դնել։
ՈՒշադրությունից չի կարող վրիպել նաև այն փաստը, որ ՌԴ-ի հետ Նիկոլ Փաշինյանի հարաբերությունների մակարդակը իջեցվել է։ Նա այժմ շփվում է միայն ՌԴ վարչապետ Միշուստինի և ոչ թե Պուտինի հետ։ Նկատենք, որ գազի սակագնի հարցում Փաշինյանը փորձում է իջևանյան խորամանկությունների դիմել՝ ԵԱՏՄ շրջանակում դաշնակից, այլ կերպ ասած՝ ավագ եղբայր գտնել, որի հետ և որի միջոցով կկարողանա Ռուսաստանի առջև գազի սակագնի էժանացման հարց դնել։ Ահա սրան էր ուղղված Բելառուսի նախագահի հետ աղմկահարույց հեռախոսազրույցը։ Բայց եթե իսկապես Փաշինյանը կարծում է, որ Լուկաշենկոն կօգնի իրեն լուծել գազի սակագնի հարցը, ապա ՀՀ վարչապետը դեռ չի աճել, շատ միամիտ է ու լավ չի ճանաչում Ալեքսանդր Գրիգորևիչ Լուկաշենկոյին։
Ինչ վերաբերում է Չինաստանին, ապա այս հզորագույն երկրի հետ ՀՀ հարաբերությունները դեկլարատիվ հայտարարություններից այն կողմ չեն անցնում։ Եվ հիմնականում ամեն ինչ սահմանափակվում է տուրիզմով, ինչի մասին մոտակա ամիսներին, նույնիսկ տարիներին կարելի է մոռանալ։ Պանդեմիայից հետո դժվար թե որևէ ողջամիտ մարդ հուսա, որ համաշխարհային տուրիզմը շատ արագ վերականգնվելու է։
Եվրամիության հետ հարաբերություններն էլ բավականին ձևական էին, և դեռ մեծ հարց է՝ արդյոք կորոնավիրուսի պանդեմիայից հետո Եվրամիությունը կշարունակի՞ պահպանել իր գոյությունը։ Պրակտիկորեն ակնհայտ է, որ այս կառույցը կենսունակություն չի ցուցաբերում և չի կարողանում պաշտպանել իր սահմաններում գտնվող երկրներին։ Աշխարհաքաղաքական քարտեզի վրա ամենաթույլ օղակն այսօր Եվրամիությունն է։
Ստեղծված իրավիճակում ՀՀ իշխանությունը մեծ քննությունն առայժմ չի կարողանում որևէ կերպ հաղթահարել։ Սա հիմքեր է նախապատրաստում կարծելու, որ ներքաղաքական լուրջ այլընտրանքների պայմաններում իշխանությունը գուցե և երկար կյանք չունենա։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ