1819 թ. սեպտեմբերի 14-ին Ռուսական կայսրության առանձին կովկասյան կորպուսի գլխավոր հրամանատար գեներալ Ա. Երմոլովի հրամանով գրոհի ենթարկվեց Թերեք գետի ափին գտնվող չեչենական ամենախոշոր գյուղերից մեկը։ Գրոհի ընթացքում Դադի-յուրտ գյուղը հողին հավասարեցվեց, բնակչությունը գրեթե լիովին ոչնչացվեց։ Գերված կանանց մի մասը (որոշ տվյալներով` 46 հոգի) Թերեք գետն անցնելիս ջուրը նետվեց` հետները տանելով ուղեկցորդներին։

Թեև քանակը միշտ չէ, որ որակ է ապահովում, սակայն ռուս քաղգործիչներն ու ամեն կարգի փորձագետները, ասես սրբազան հմայախոսք, չեն հոգնում շարունակ կրկնելուց. «Ահա կընդլայնենք աշխարհագրությունը, նոր միություններ կստեղծենք, քաղաքական առանցքներ կքաշենք, Ռուսաստանը կդառնա առանցքային դերակատար և, իհարկե, շատ լուրջ օգուտներ կքաղի»։

Վաղը կնշվի Երևանի 2795-ամյակը, ի թիվս այլևայլ իրողությունների` բոլորս նորից կհիշենք, որ Երևանը 29 տարով մեծ է Հռոմից: Հավերժական քաղաք Հռոմից, որ մայրաքաղաքն էր Հռոմեական կայսրության, որի գրպանից մանրադրամի պես թափված տարածքները հետո դարձան Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի անկախ պետություններ: Կհիշենք կեսօրին, երեկոյան կմոռանանք: Մինչև հաջորդ տարի: Իսկ հռոմեացիները չեն էլ հիշում, թե քանի տարեկան է իրենց քաղաքը, ոչ էլ հիշեցնում են. նրանք պահպանում են Հավերժական քաղաքը, ապրում են ու ապրեցնում են Տիբերի ափին յոթ բլուրների վրա երկվորյակներ Հռեմոսի ու Հռոմուլոսի կառուցած քաղաքը` վեստալուհիների ու Մարս աստծո որդիների, ու կերակրեցին փայտփորիկն ու գայլուհին: Վեստալուհիները ամուսնության իրավունք չունեին` մահվան սպառնալիքով, ուրեմն և մահապարտներ էին նրանց զավակները: Բայց ապրեցին ու քաղաքը կառուցվեց, և քաղաքն ինքը իր հազարամյակների պատմության վկայությունն է:

Ավարտվեց կամ համարյա ավարտվեց հերթական մի բաժակ ջրի փոթորիկը Հայաստանում: Դասական տարբերակ էր սա` իշխանության, ընդդիմության, միջազգային կառույցների, հասարակության, լրատվամիջոցների մասնակցությամբ: Դասական էր նաև ամենակարևորով` արդյունքի տեսակետից: Ավելի ստույգ` արդյունքի զրոյականության տեսակետից: Հերթական անգամ բոլոր կողմերը ստացան ինքնարտահայտման հնարավորություն և հիշեցրին, որ իրենք կան ու անգամ մտահոգ են երկրի ճակատագրով:

Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության ընձեռած հնարավորությունների ու մարտահրավերների մասին փաստարկներ ներկայացնելուց առաջ հարկ է նկատել հետևյալը:

Մաքսային միությանն անդամակցելու հայտարարությանը հաջորդող քայլերով հայաստանյան փխրուն դիվանագիտությունը կարողացել էր շատ արագ ու անվրեպ բալանսավորել իրավիճակը` Ելիսեյան պալատի «բարձունքից» եվրոպական կարևորագույն լիդերներից մեկի շուրթերով ապահովելով մեզ համար քարտ բլանշ, որը կորսվել էր Մաքսային միութան անդամակցության ֆոնին: Հենց միայն ԵԽԽՎ նստաշրջանից առաջ Հայաստան-Ֆրանսիա հանդիպման փաստն ինքնին արձանագրումն էր, որ Հայաստանը շարունակում է մնալ Յուրոփի համար անչափ կարևոր, նախընտրելի գործընկեր:

Սիրիական ճգնաժամն ավարտվում է։ Բայց այն, որպես Սիրիայի պետականության ճգնաժամ, որպես սիրիական ռազմաբեմում տարբեր խմբավորումների ու շահագրգիռ պետությունների հակամարտություն, կշարունակվի, քանի որ տարածաշրջանի երկրները նոր են մուտք գործել Մերձավոր Արևելքում դիրքեր գրավելու պայքարի տրամաբանորեն ու գործնականորեն վաղուց ծրագրավորված փուլը։

Ակնհայտ է, որ պետությունների ղեկավարների կողմից նվերների փոխանակությունը սոսկ հարգանքի տուրք չէ։ Դա շատ հաճախ քաղաքական լուրջ ակնարկներ է պարունակում։ Ահա և ԱՄՆ-ի ու Իրանի նախագահների հեռախոսազրույցից հետո, իբրև «բարի կամքի արտահայտություն», Հասան Ռուհանիին ամերիկացիների արած անսպասելի նվերը՝ գրիֆոնի (արծվառյուծի) տեսքով մ.թ.ա. 7-րդ դարի պարսկական հնամենի սկահակը, թվում է, սոսկ մշակութային արժեքի վերադարձման ակտ չէ, որ ամերիկյան մաքսային ծառայությունները բռնագրավել էին իրանցի մի մաքսանենգից։

Ինձ բացաձակապես չի հուզում` Հայաստանի նախագահը 70 մլն եվրո ունի՞, թե՞ ոչ, և կամ ինչի վրա է ծախսում։ Եթե հավատալու լինենք պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանին («Ես փորձեցի ձևակերպել մի հարց, որն անհանգստացնում է ՀՀ բնակչության գրեթե 80 %-ին»)` ավելի շուտ այն պատճառով, որ ես ինձ տեսնում եմ Հայաստանի բնակչության մնացած 20 %-ի մեջ։ Այսօր ինձ (թեև ես պատգամավոր չեմ) ավելի շատ հուզում են հետևյալ հարցերը. բավարարո՞ւմ են, արդյոք, արժանավայել կյանքի համար իմ ծեր ուսուցչուհու թոշակը և իմ զինակից ազատամարտիկ ընկերոջ նպաստը` դեղորայք գնելու համար։

Ամսվա սկիզբը որոշակիորեն Հայաստանի համար սկսում է տարբերվել մյուս օրերից. սա էլ 2013-ի աշնան առանձնահատկությունն է: Սեպտեմբերին «մաքսայնացվեցինք», հոկտեմբերին «ստրասբուրգվեցինք»: ՀՀ նախագահը, ինչպես նրանից առաջ և նրանից հետո այլ երկրների նախագահներ, ելույթ է ունենում ԵԽԽՎ-ում, հարցերի պատասխանում, և ամեն ինչ նորմալ է, մի քիչ ինքնագովազդ, մի քիչ քննադատություն, խնդիրներ-խոստումներ, ամեն ինչ՝ խաղի ընդունված կանոնների շրջանակներում: