Կզբաղվի՞ Բայդենը մոռացված Կենտրոնական Ասիայով ու Կովկասով

Երբ հունվարի 20-ին Ջո Բայդենը դառնա ԱՄՆ նախագահ, նրան շրջապատելու է նախկին ԽՍՀՄ երկրներում աշխատանքի մեծ փորձ ունեցող արտաքին քաղաքական թիմ: Բայց բաց է մնում հարցը՝ կկարողանա՞ և կցանկանա՞ Վաշինգտոնը նշանակալից ազդեցություն ունենալ Կովկասում ու Կենտրոնական Ասիայում:

Բայդենը վաղուց ԱՄՆ ամենանշանակալից արտաքին քաղաքական գործիչներից է, և տարածաշրջանի հետ նրա աշխատանքը սկսվել է 1970-ականներից: Լինելով փոխնախագահ Բարաք Օբամայի օրոք՝ նա առաջին ջութակի դերն էր կատարում արտաքին քաղաքական հարցերոմ և անձամբ ծանոթ է տարածաշրջանի առաջատար գործիչների հետ: Մասնավորապես՝ Բայդենը վաղուց Վրաստանի կողմնակիցն է: Սենատոր եղած ժամանակներում նա նախաձեռնողներից մեկն էր Վրաստանին միլիարդավոր դոլարների օգնության հատկացնելու փաթեթի՝ Ռուսաաստանի ու հարավօսերի հետ 2008-ի պատերազմից հետո: 2020-ի նոյեմբերին նրա նախագահ ընտրվելուց հետո շատ վրացիներ հիշում էին Բայդենի ելույթը 2009-ին Վրաստանի խորհրդարանում (այդ ժամանակ նա փոխնախագահ էր), երբ նա մեջբերում էր բանաստեղծ Իլյա Ճավճավաձեին և երկիրն անվանում էր «ոգեշնչման աղբյուր»: Բայց հետո Օբամայի վարչակարգում Բայդենը զբաղվեց Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների «վերբեռնման» հարցերով, որ շատ վրացիներ համարում էին իրենց ագրեսիվ թշնամու խաղաղեցման միամիտ քաղաքականություն:
Աշխարհը, հատկապես հետխորհրդային տարածքը, շարունակում է արմատապես փոխվել և առայժմ հասկանալի չէ՝ ի՞նչ կարող է Բայդենը հիմա բերել տարածաշրջանին: Նրա արտաքին քաղաքական թիմի առանցքային շատ խաղացողներ Օբամայի վարչակազմից են, որ այն ժամանակներից աշխատել են վերլուծական կենտրոններում ու համալսարաններում կամ խորհրդական են եղել: Նրանցից շատերը հիմա Ռուսաստանի նկատմամբ գիշատչի դերում են: «Բոլորը, որ միացել են Բայդենի վարչակազմին, ընդունակ մարդիկ են, նրանց մեջ շատ նոր դեմքեր կան: Մեզ պետք են լինելու նոր գաղափարներ»՝ ասել է Վաշինգտոնի Կառնեգի հիմնադրամի ռուս-եվրասիական ծրագրի ավագ գիտաշխատող Պոլ Ստրոնսկին:

Բայդենի թիմի առանցքային խաղացողներից են.
• Էնտոնի Բլինկենը՝ իբրև պետքարտուղար, նա պետքարտուղարի տեղակալ էր Օբամայի վարչակարգում:
• Վենդի Շերմանը՝ Բլինկենի տեղակալը, նա ԱՄՆ գլխավոր բանակցողն էր 2015-ին Իրանի հետ ստորագրված միջուկային համաձայնագրի:
•Ուիլյամ Բեռնսը՝ ԿՀՎ-ի տնօրենը, Օբամայի ժամանակ նա ևս եղել է պետքարտուղարի տեղակալ, իսկ մինչև այդ ԱՄՆ դեսպանը ՌԴ-ում:
•Վիկտորիա Նուլանդը՝՝ պետքարտուղարի քաղաքական հարցերով տեղակալը, նա հայտնի է 2013-ին Ուկրաինայում իր ակտիվ հակառուսական գործունեությամբ:
• Անդրեա Քենդալ-Թեյլորը՝ Ազգային անվտանգության խորհրդում Ռուսաստանի ու Կենտրոնական Ասիայի հարցերով տնօրեն, նա վաղուց է զբաղվում Ադրբեջանով ու Ղազախստանով:
•Ամանդա Սլոատը՝ Ազգային անվտանգության խորհրդում Եվրոպայի տնօրեն (ներառյալ Կովկասը):
• Նենսի ՄակԷլդաունը՝՝ փոխնախագահ Քամալա Հարիսի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, նա աշխատել է Բաքվում ու Անկարայում դիվանագիտական առաքելության ղեկավարի տեղակալ:
«Աշխարհը խիստ փոխվել է այն ժամանակներից, երբ Բայդենը հեռացավ պաշտոնից: Գիտակցու՞մ են այս մարդիկ, որ ԱՄՆ-ի նկատմամբ վստահությունը խարխլվել է, որ աշխարհը հիմա շատ ավելի բազմաբևեռ է, և ԱՄՆ-ի համար ռեալ դժվար է լինելու առաջ մղել ժողովրդավարության գաղափարները, հաշվի առնելով մեզ մոտ եղած քաոսը» ասել է Պոլ Ստրոնսկին Eurasianet.org-ին հարցազրույցում:
Նվազագույնը նոր վարչակարգը, հավանաբար, կակտիվացնի փոխգործակցությունը տարածաշրջանի հետ, մինչդեռ Թրամփի վարչակազմը նշանակալից չափով մեկուսացել էր: Թրամփի օրոք ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունը կենտրոնացել էր մի քանի գերակայությունների վրա՝ Չինաստանի, Իրանի, Իսրայելի, Հյուսիսային Կորեայի, իսկ մնացած աշխարհը հաճախ անտեսվում էր: Դա վերաբերում էր և Կովկասին ու Կենտրոնական Ասիային: Երբ 2019-ին լավածության հերթական գալարն էր Վրաստանի, որ ԱՄՆ մերձավոր գործընկերն էր, և Ռուսաստանի միջև, Վաշինգտոնի անգործությունը աչքի էր զարնում: Նույնը եղավ, երբ 2020-ի վերջին պատերազմ սկսվեց հայերի ու Ադրբեջանի միջև: Եթե տարածաշրջանը հայտնվում էր Թրամփի վարչակազմի ուշադրության դաշտում, սովորաբար դա բացատրվում էր նրանով, որ տարածաշրջանը ինչ-որ կերպ առնչվում էր այլ գերակայություններին: Առավել վառ օրինակը 2018-ին ԱՄՆ նախագահի անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլտոնի այցն էր Կովկաս: Այցը հիշվեց նրանով, որ Բոլտոնը հայերին ասաց, որ Ադրբեջանի հետ կոնֆլիկտը պետք է լուծել, որ կարողանան Վաշինգտոնին օգնել Իրանին մեկուսացնել:

Հայ-ադրբեջանական պատերազմը սկսվեց ԱՄՆ նախագահական ընտրարշավի ժամանակ: Բարձր մակարդակում ԱՄՆ մասնակցութունը աննշան էր, մի քանի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ չհամակարգված հայտարարություններ արեցին, իսկ Թրամփը մի քանի անգամ խոսեց պատերազմի մասին, նրան, թերևս, դրդեց հայկական դրոշների ներկայությունը նրա նախընտրական հանրահավաքներում:
Բայդենի թիմը լուրջ հայտարարությամբ հանդես եկավ կոնֆլիկտի վերաբերյալ: Բայց նոյեմբերին պատերազմն ավարտվեց Մոսկվայի միջնորդությամբ կնքված հրադադարի հայտարարությամբ, և Ռուսաստանը, անկասկած, հիմա գերակա դեր ունի կոնֆլիկտի հետևանքների հաղթահարման մեջ: Նոր վարչակարգի օրոք ԱՄՆ-ը, հավանաբար, կփորձի առավել ակտիվ մասնակցություն ունենալ կոնֆլիկտի լուծմանը, բայց «ես չգիտեմ՝ որքան է դա հիմա հնարավոր, այդ գնացքն արդեն գնացել է»՝ ասել է Ստրոնսկին: Այնուհանդերձ, երկու կողմերն էլ հույս ունեն ԱՄՆ-ի առավել ակտիվ մասնակցությանը, նվազագույնը հանուն նրա, որ նվազեցնեն իրենց կախումը Ռուսաստանից: Թեպետ Ադրբեջանն անհանգստացած է, որ դեմոկրատները «սովորաբար բարեկամություն են անում հայկական լոբբիի հետ» Վաշինգտոնում, Բաքուն ևս սպասում է, որ ԱՄՆ-ը առավել կոշտ քաղաքականություն կվարի Ռուսաստանի նկատմամբ՝ ասել է Ադրբեջանի կառավարության հետ կապված Միջազգային հարաբերությունների վերլուծության կենտրոնի տնօրեն Ֆարիդ Շաֆիևը: Սակայն «ես մեծ փոփոխություններ չեմ սպասում»՝ ասել է նա Eurasianet.org-ին: «Հարավային Կովկասից ԱՄՆ-ը սկսեց հեռանալ հիմնականում Բարաք Օբամայի օրոք, և ես չեմ ակնկալում առավել ակտիվ մասնակցություն Բայդենի օրոք»՝ հավելել է Շաֆիևը: Հարևան Իրանի հետ նշանակալից առաջընթաց կդառնա Թեհրանի հետ 2015-ին ստորագրված միջուկային համաձայնագիրը վերականգնելու մտադրությունը: Իրանի նկատմամբ Թրամփի վարչակազմի մարտական դիրքորոշման համապատկերում, հարևան երկրները, առաջին հերթին Հայաստանն ու Ադրբեջանը, մշտապես տաշեղ դառնալու սպառնալիքի տակ էին, եթե սկսվեր Իրանի հետ պատերազմ: Ստրոնսկու խոսքով՝ մյուս առանցքային հարևանների՝ Ռուսաստանի ու Չինաստանի նկատմամբ վերաբերմունքը, նույնպես վճռական ազդեցություն կունենա, բայց այստեղ ամեն ինչ շատ ավելի քիչ կանխատեսելի է: Վաշինգտոնում բոլորը, անկախ քաղաքական հայացքներից, Չինաստանը համարում են սպառնալիք ԱՄՆ գերակայությանը, բայց նաև ահրաժեշտ գործընկեր գլոբալ հարցերում: Մինչդեռ վերաբերմունքը Ռուսաստանի նկատմամբ նշանակալից փոխվել է վերբեռնման ժամանակներից. և հիմա Բայդենի շատ կողմնակիցներ Ռուսաստանը համարում են երկիր, որ կործանարար ազդեցություն ունի և գլոբալ մակարդակում, և ԱՄՆ-ի վրա:

«Հաշվի առնելով Ռուսաստանի ուշադիր վերաբերմունքը Չինաստանին, եթե այդ երկրների հետ հարաբերությունները շարունակեն վատանալ, Կովկասի ու Կենտրոնական Ասիայի պետությունները կհայտնվեն խաչաձև կրակի տակ»՝ գտնում է Պոլ Ստրոնսկին: Կովկասն ու Կենտրոնական Ասիան լավագույն դեպքում կմնան երկրորդական գերակայություն, հնարավոր է միայն մեկ բացառություն: «Միակ երկիրը, որտեղ կարող է վերականգնվել փոխգործակցությունը, Վրաստանն է,-ասել է Ստրոնսկին: -Բայդենը շատ է հետաքրքրված Վրաստանով, նա միակ պատասխանատու պաշտոնյան էր Ուկրաինայի ու Վրաստանի հարցով Օբամայի վարչակարգում»: Թբիլիսիում, անկասկած, դրա հույսն ունեն՝՝ ասել է Քաղաքականության վրացական ինստիտուտի տնօրեն Կոռնելի Կակաչիան: «Թրամփի վարչակազմի օրոք ու նույնիսկ ավելի վաղ, տարածաշրջանն անտեսվել է,-ասել է նա Eurasianet.org-ին:-Լեռնային Ղարաբաղում կոնֆլիկտը ակնհայտ ցույց տվեց արևմտյան մեծ խաղացողների, ինչպես ԱՄՆ-ը ու ԵՄ-ն, բացակայությունը, որ տարածաշրջանում իշխանության վակուում ստեղծեց»: Կակաչիայի խոսքով՝ Վրաստանում նախընտրում են տեսնել ժողովրդավարության առաջընթացի շեշտադրում, ռազմական համագործակցության ընդլայնում և ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործընթացի վերականգնում: «Վրաստանը ավելի մեծ ուշադրություն է ակնկալում ԱՄՆ-ից»՝ ասել է նա:
Ջոշուա Կուչերա, Eurasianet (ԱՄՆ)

Հ.Գ. Ի՞նչ են գտնում Ստրոնսկին ու ընկերները, վերաբերում է երեկվա օրվան: Այսօրվա ու վաղվա ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության խնդիրն է լինելու վերականգնել գերակա դիրքերը միջազգային ասպարեզում, որ ապահովում են նաև տնտեսական գերակայությունը: Ջո Բայդենի վարչակազմը չի կարող Կովկասի նկատմամբ հատուկ քաղաքականություն չունենալ, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ մտադիր է վերականգնել Իրանի հետ միջուկային համաձայնագիրը: Իսկ դրա անհրաժեշտությունը կա և նպաստելու է տարածաշրջանում բազում հարցերի լուծմանը: ԱՄՆ-ը ստիպված է վերանայել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ՝ վերաիմաստավորելով սուլթանի՝ Էրդողանի նկատմամբ իր վերաբերմունքը, ելնելով ՆԱՏՕ-ի իր գործընկերների նկատմամբ Թուրքիայի վարած քաղաքականությունից, թուրք-ռուսական ռազմական համագործակցությունից ու տարածաշրջանում Էրդողանի վարած ագրեսիվ ու ահաբեկչական քաղաքականությունից: ԱՄՆ-ը ստիպված է ինչ-որ հայեցակարգ ունենալ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում՝ հաշվի առնելով, որ Թրամփը դուրս է եկել Ռուսաստանի հետ միջուկային համաձայնագրից ու Բաց երկնքի համաձայնագրից: Դա նշանակում է, որ Բայդենը կամ պետք է հրաժարվի Թրամփի դուրս գալուց, կամ բանակցի նոր համաձայնագրի համար: ԱՄՆ-ՌԴ հարաբերությունների կանոնակարգումը արդեն իսկ ազդեցություն է ունենալու Հարավային Կովկասի վրա՝ բարելավման դեպքում՝ դրական, վատացման դեպքում՝ բացասական:

Բայց դա չի նշանակում, որ տարածաշրջանի պետությունները, առաջին հերթին Հայաստանը, չպետք է վարեն սեփական շահերի պաշտպանության և առաջմղման քաղաքականություն: Հայաստանի համար ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններում գերակա է մնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեության վերականգնում և ԱՄՆ-ի ակտիվացումը՝ որպես Մինսկի խմբի համանախագահ Արցախի Հանրապետության կարգավիճակի որոշարկման և տարածքային ամբողջականությունը վերականգնելու հարցում: ԱՄՆ-ը կարևոր ազդեցություն կարող է ունենալ Հայաստանի տնտեսությունը տեղապտույտից դուրս բերելու հարցում: Ո՞րն է լինելու ԱՄՆ շահը տարածաշրջանում ներդրումներ անելու կամ քաղաքական ազդեցությունը մեծացնելու հարցում: Առաջին հայացքից՝ ոչ մի: Իրականում տարածաշրջանում խաղաղության ու կայունության հաստատումը բխում է միջազգային շահերից՝ բեռնափոխադրումների ծավալների մեծացումով, լոգիստիկ նոր կապերի հաստատումով… Եվ բազում այլ պատճառներով, որոնց թվարկումը անիմաստ է դարձնում նրանց փաստարկ լինելը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ