Ի՞ՆՉ ԿԱՐՈՂ Է ԼԻՆԵԼ ԱՍՏԱՆԱՅՈՒՄ, և ԿԱՐՈ՞Ղ Է ԱՐԴՅՈՔ ԼԻՆԵԼ

Ինչպես երևում է միջազգային հանրության «պատրաստություններից», փորձ է արվում Աստանայում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման առնչությամբ ինչ-ինչ փաստաթուղթ ստորագրել տալ:
Սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ամերիկյան հերթական «նոու-հաուն»:
Ընդ որում, հետաքրքիրն այն է, որ երկու նման պոկումներն ու «պատրաստություններն» այդպես էլ ոչնչի չհասան: Մեկը` Քի ՈՒեստում, մյուսը` Ռամբուեի ամրոցի «բացված պատուհանում», որից պետք է երևար «փոխզիջումային» փաստաթղթի շարմաղ մարմինը, իսկ այն այդպես էլ չերևաց (չգիտես ինչու Մերզլյակովը Քոչարյանի հետ մտավ «օկուպացված» տարածք` արտաքնոց. դե, չէ, ոչ մերոնց «մոչիտ» անելու, այլ միջազգային հանրությանը ռուսական այդ «մոտեցմանը» ծանոթացնելու, մի խոսքով, «այնտեղ» պարզվել էր` մարդ է մահացել Քոչարյանի կողմից, ու Քոչարյանը պետք է կիսատ թողնի բանակցություններն ու շատ արագ հասնի Հայաստան):
Դե, Քի ՈՒեստն էլ գրեթե համանման մեկ այլ կոնտեքստ էր, երբ բոլորը ջանադրաբար կռացել և ուշի ուշով «քարտեզ» էին դիտում` իբր թե հարցը այդպես դիտողաբար են լուծում, առանց որևէ «նյութական» փաստաթղթի:
Մեկ և ընդմիշտ փաստենք` ասելիքի ու փաստաթղթի առումով Աստանայում նույնպես առաջընթաց չի լինի: Որքան էլ միջազգային «թշնամի» (Տեր-Պետրոսյանի ֆրազն է) հանրությունը, ոնց երևում է, միջոցների առաջ կանգ չի առնում: Բոլոր դեպքերում, մինչ Աստանա և բուն Աստանայում հետաքրքիր զարգացումներ կլինեն:
Եվ քանի որ չի կարելի ասել` երբեք, մեկ տոկոս շանս թողնենք պարոն Սաուդաբաևին, որի բարձր հովանու ներքո առաջին անգամ ԱՊՀ-ական երկրում տեղի է ունենալու այդքան ներկայացուցչական և կարևոր` 10 տարի ընդմիջված ԵԱՀԿ գագաթաժողովը, եթե, իհարկե, մինչ այդ հարգարժան ու սիրելի (վաո՜ւ) Սաուդաբաևը մեկ այլ «ֆլատիլիայի» վրա կաստինգի ելած ու ձերբակալված չլինի` որոշ նուրբ ու «քնքույշ» հարցերով, և այն էլ ԵԱՀԿ այդքան պատասխանատու գագաթաժողովից առաջ (հիշենք, որ նրան օրերս բերման ենթարկեցին ոչ ավելի, ոչ պակաս` Աթաթուրքի նավի վրա` պոռնկության մեղադրանքով. ա՜յ-ա՜յ-ա՜յ. և ինչպես է նա այդ հոգեվիճակով և կարգավիճակով պատրաստելու իր մեծ եղբայր Թուրքիայի և փոքր եղբայր Ադրբեջանի համար անհրաժեշտ փաստաթուղթը` Ղարաբաղի մասով):
Իսկ լրջանալով, պետք է ասել, որ կա նույնքան լուրջ օրինաչափություն: Այն է` ԵԱՀԿ գագաթաժողովները, բոլոր դեպքերում, առանցքային նշանակության են եղել ղարաբաղյան խնդրի տեսանկյունից: Լիսաբոն: Ստամբուլ... Աստանա:
Լիսաբոն: Դեկտեմբերի 2-3: 1996: Սպառնալով վետոյի ենթարկել գագաթաժողովի բոլոր փաստաթղթերը, այդ թվում` ընդունվելիք Հռչակագիրը, Ադրբեջանը պահանջեց արձանագրել, որ Ղարաբաղի խնդրի լուծումը պետք է հիմնվի Ադրբեջանի ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքների վրա: Այդ ճնշումների արդյունքը եղավ Հռչակագրում տեղ գտած ձևակերպումը (20-րդ կետ)` հակամարտությունը պետք է կարգավորվի Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում:
Հայաստանը վետո դրեց այդ կետի վրա: Ադրբեջանն իրականացրեց իր սպառնալիքը և վետո դրեց գագաթաժողովի բոլոր փաստաթղթերի վրա: Իր վրա գործադրվող ճնշումները Հայաստանի վրա ուղղելու նպատակով Ադրբեջանը, որպես վետոն հանելու նախապայման, նշեց 20-րդ կետի պահպանումը, որը Լ. Տեր-Պետրոսյանը մերժեց: Հայաստանի հաստատակամությունը ստիպեց, որ Ադրբեջանը հանի իր վետոն՝ մերժված կետը ԵԱՀԿ գործող նախագահ Ֆ.Կոտիի հայտարարության մեջ ներառելու պայմանով:
Այսօր, իհարկե, պարոն Օսկանյանը, բայց հատկապես նրա «մերձավորները», փոքր-ինչ այլ «տրակտովկա» են տալիս այս ամենին, սակայն փաստը սա է:
Ստամբուլ: Նոյեմբերի 18-19: 1999 թիվ: Հոկտեմբերի 27-ից «ժամեր անց»: Քոչարյանն առանց վերապահումների ստորագրեց ԵԱՀԿ Ստամբուլի գագաթաժողովի փաստաթղթերը, որոնցով հակամարտությունների լուծման հարցում գերապատվությունը տրվում էր տարածքային ամբողջականության սկզբունքին:
Այսօր, իհարկե, պարոն Օսկանյանը, բայց հատկապես նրա «մերձավորները», այս ամենին նույնպես այլ «տրակտովկա» են տալիս, բայց այս մի փաստն էլ սա է:
Աստանա: Նախ դիտենք` ինչ են ասում «նոու-հաուիստները» սպասվող զարգացումների առնչությամբ: ԵԱՀԿ-ում ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչ Յան Քելլի. կլինեն նոր մոտեցումներ, կլինի նոր «ճանապարհային քարտեզ»:
ԱՄՆ-ի պետքարտուղարության մամլո քարտուղար Քրոուլի. ԱՄՆ-ը հավատարիմ է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, այդ թեման նաև ՄԱԿ-ում Հիլըրի Քլինթոնը քննարկել է մի շարք երկրների առաջնորդների հետ:
Ի՞նչ են պատասխանում մեր «աննոու-հաուիստները»: Սերժ Սարգսյան. «որքան շուտ Ղարաբաղը միանա բանակցային գործընթացին», այնքան շուտ «ճանապարհային քարտեզը» կլինի: Կարճ ասած: Բայց և` մեկ դիտարկմամբ. «կարծում ենք` մինչև դեկտեմբերի 1-2-ը Ղարաբաղը դժվար միացած լինի բանակցություններին»:
Էդվարդ Նալբանդյան. նա ում տեսնում (է՛լ ԱԺ ամբիոնից, է՛լ «The Wall Street Jօurnal»-ից), ասում է. չե՞ք հասկանում` չի լինի Ցյուրիխ-2, որովհետև Թուրքիան սահմանի բացման հարցը կապում է Ղարաբաղի խնդրի հետ:
Այսպիսով, ըստ նախնական սպասումների` «միջազգայինի» մոտ ցանկություն կա Աստանայում հասնելու նրան, որ ստորագրվի հռչակագիր, ուր գոնե հեռավոր կֆիքսվեն ինչպես բոլորիս հայտնի մինչ այս եղած թեզերը, այնպես էլ հեռավոր ակնարկ կլինի հարակից տարածքները վերադարձնելու և հարակից մնացյալ խնդիրների մասին: Դա էլ հիմք կտա Թուրքիային (շատ փորձագետների կարծիքով` անգամ մինչև ընտրություններ)` բացելու հայ-թուրքական սահմանը:
Ժպտո՞ւմ եք: Որ ի՞նչ: Մանավանդ որ փորձագետների կարծիքները կիսվում են: Մի մասը համոզված է, որ ռուս-ամերիկյան տանդեմում այդ առնչությամբ կա համաձայնություն, և հակամարտող կողմերի նկատմամբ կիրառվող ճնշումները, փոփոխվող աշխարհը կարող են, ի վերջո, նման «դեկլարացիայի» հանգեցնել:
Փորձագետների մյուս մասն իսպառ ժխտում է այդ հնարավորությունը, պնդելով, որ եթե ղարաբաղյան հարցը մտնի գագաթաժողովի օրակարգ, եթե ինչ-ինչ փաստաթուղթ ընդունվի, այն նույնությամբ և ընդամենը կկրկնի մինչ այս ընդունված երեք սկզբունքները` շա՜տ ընդհանուր ձևակերպումներով:
«Դիտենք» առաջին տեսակետը: Փոփոխվող և պայմանավորվող աշխարհ: Այո՛, Ամերիկան ողջ գեներացիայով պտույտի մեջ է դրել իր նոր դոկտրինը` առանցքում ունենալով աֆրոամերիկացի նախագահին. նա պետք է կարողանա փոխել Նահանգների դերակատարությունն աշխարհում: Սկսել է: Մոդեռնիզացիան մի կողմ թողեք ու դիտեք, թե ինչ հսկայական ինտեգրացիոն գործընթացներ են տեղի ունենում. մի կողմից` բուն քայլերն են արվում, մյուս կողմից` հայտարարություններն են փակում լուսանցքը:
Ինտեգրացիոն գործընթացին էլ զուգահեռ, Նահանգները փորձում է բազմաբևեռ աշխարհը, այսպես ասած, փոքրացնել` բավականին մեծ տեղ հատկացնելով փոքր միավորների, երկրների հետ կետային աշխատանքին:
Ինտեգրացիոն և միավորների արժևորման այդ համադրույթով էլ Նահանգները փորձում է լրիվ վերահսկողության շղթան աշխատեցնել, թույլ չտալ վերահսկելի քաոսը ձեռից գնա:
Հենց միայն ինտեգրացիոն գործընթացների խրոնոմետրաժը գալիս է ասելու, որ աշխարհն իսկապես փոփոխվում է և փոփոխվում է հսկայի քայլերով. Մոլդովան, Մերձդնեստրով հանդերձ, «փորձում» են տանել ԵՄ, Հարավային Կովկասում «ընդհանուր տուն» են սարքում, Վրաստանը պատրաստվում է մտնել ՆԱՏՕ. վիզային ռեժիմներն է թեթևացնում (ասում են, այստեղ էլ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը համաձայնում են կարծես. Վրաստանը` դեպ ՆԱՏՕ, Աբխազիան ու Օսիան` հավերժ դեպ Ռուսաստան): Շարունակաբար` ՆԱՏՕ-ն և Ռուսաստանը միասնական ՀՀՊ դաշտ են ձևավորում, նոյեմբերին Լիսաբոնում տեղի է ունենալու ԵՄ-ԱՄՆ գագաթաժողովը, նույն օրերին նույն Լիսաբոնում ընթանալու է ՆԱՏՕ-ի դարակազմիկ գագաթաժողովը, ուր քննարկվելու են Ռուսաստանի հետ «մերձենալու» հարցերը նույնպես:
Բայց իրականում լիսաբոնյան այդ երկու կարևորագույն հավաքները «նվիրված» են Աֆղանստանին: «Միջազգայիններն» Իրաքում գրեթե հանգցրին հրդեհը (հրդեհ չի լինի, որովհետև ողջ նավթը «կաչատ» են արել), նոր դժոխքի` Իրանի «սպասման» ճանապարհին Աֆղանստանն է ցցվել` «ուղեփակոցի գերանի նման», որի հարցն էլ կլսվի գերագույն այդ երկու հավաքներում, փորձ կարվի աֆղանական հետաքրքրությունները և շահերը նորովի և համամասնաբար (՞) բաշխել («միայն արդարաբա՞ր, մսյո Բենձեր»), որին արդեն կհաջորդի Իրանի միջուկային երկիր դառնալու հեռանկարը` «միջազգայինների» (իսկ իրականում աշխարհը նորովի ձևող-չափող ԱՄՆ-ի համար) օրակարգում պահելով պարսկական նավթի ու գազի «կաչատի» հարցը:
Հիշենք, որ դարակազմիկ այս երկու միջոցառումները տեղի են ունենալու Աստանայի գագաթաժողովից առաջ: Այնպես որ, թե՛ առաջին, թե՛ երկրորդ փորձագետների համար հատուկ նշենք, որ ղարաբաղյան խնդրով փաստաթուղթ լինել-չլինելու հարցը մասամբ որոշվելու է նաև լիսաբոնյան երկու գագաթաժողովների արդյունքում տեղի ունեցած «ինտեգրումներից, վերաբեռնումից», կուլտուրական ասած` «տորգից»:
Իսկ «վերաբեռնումներ» արդեն իսկ տեղի են ունենում: Նկատի ունենք երկու կողմերի` Ադրբեջանի ու Հայաստանի վրա «միջազգայինների» զանազան-զարմանազան ճնշումները. ԱՄՆ-ը Ալիևին կանչում է Նահանգներ, նստեցնում ցածր աթոռի վրա, դե` էլի. ուրիշ ինչպես բացատրել Օբամայի` Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման մասին երեք սկզբունքների հիշեցումը Իլհամիկին և Աշոտ Ղուլյանին Կոնգրեսի սենյակներով ման տալը:
Մյուս կողմից էլ` Ռուսաստանն արդեն խոսում է «Կովկաս-Սամսուն» տրանզիտի մասին, որը կշրջանցի Ադրբեջանը և ոչ ևս կանի Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակումը... Տեսնո՞ւմ եք` ոնց են Ադրբեջանի գազային սերն ստանալու համար միմյանցից առաջ ընկնում «վերաբեռնվող նապարնիկները», զի ժամկետը կարճ է. ոչ միայն Իրանն է դառնում միջուկային, այլև «Նաբուկոն» է ուշանում. ևս մեկ տարի և անիմաստ կլինի նրա կառուցումը, զի «Հարավային հոսքը» կայացած կլինի:
Ի դեպ, Հայաստանին նույնպես չափավոր մասնաբաժին է հասնում` ճնշումների գծով: Թե՛ Ռուսաստանից, թե՛ ԱՄՆ-ից: «Պզեն» և մնացյալք` ձեզ օրինակ:
Պարզապես, այս ամենում հետաքրքիրն այն է, որ «տյունինգ» արվող աշխարհը, նրա բաղկացուցիչ Նահանգները, ճնշումների այդ տեխնոլոգիան միշտ է կիրառել` «բան հասկացնելու համար». երկու տարին մեկ կամ «ուրան» են գտնում հայերի գրպանում, կամ «Պզեին» հաջողվում է մի ամբողջ Ամերիկայի (որի ռազմական բյուջեն այնքան է, որքան աշխարհի բոլոր մնացած երկրների բյուջեն` միասին վերցրած. կարդա` Բժեզինսկի), և մի Պզե... վերջը, հասկացաք:
Եվ այդ բոլորը` Աստանայից առաջ: Հաշվի առեք, որ մենք չանդրադարձանք խաղաղապահների խնդրին, ինչը մեկընդմիշտ փակում է ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման ցանկացած հեռանկար: Լինի դա Աստանայում, թե այլ «տանայում», որովհետև «վերաբեռնվելն» էդտեղ հաստատ և այս պահին ամենաանհույս գործերից է ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի համար:
Եվ որպեսզի անկողմնակալ չհամարվենք, նյութն ավարտենք Եվրասիայի էներգետիկ հարցերի պետքարտուղարության հատուկ պատվիրակ Ռիչարդ Մորնինգսթարով. «Դուք 100 %-ով սխալվում եք, ասելով, թե մենք ուշադրություն չենք դարձնում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը։ Մենք այդ հարցին շատ կարևորություն ենք տալիս։ Այդպիսի եզրակացություններից ստացվում է, որ ղարաբաղյան հակամարտության չկարգավորելը ԱՄՆ-ի մեղքն է։ Կարծես թե մենք մոգական ուժ ունենք, ինչի շնորհիվ կարող ենք այն լուծել, բայց չենք անում»:
Համեստն է, չէ՞, «մեր» լուսո աստղը` Մորնինգսթարը:
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ