«Դյակոնովը ներողություն է խնդրել հայ ժողովրդից»

Մեր հյուրն է պատմաբան ԳՈՒՐԳԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԸ:

-Պարոն Կարապետյան, Դուք գիտնականների ակադեմիական շրջանակների մեջ չեք մտնում. ի՞նչը Ձեզ ստիպեց զբաղվել մեր ժողովրդի պատմության հարցերով:
-Ես ունեմ տնտեսագետի մասնագիտություն: Բայց ղարաբաղյան շարժումը ցույց տվեց, որ, ինչպես գրողն էր ասում՝ «Ինչ-որ բան ինչ-որ տեղ սխալ է»: Որ անհրաժեշտ է դուրս գալ կուսակցական տարատեսակ շահագրգռություններից և պատմությունն ուսումնասիրել որպես գիտություն:
Ցավոք, պատմագիտության ոլորտում գոյություն ունի հետևյալ պրակտիկան. հետազոտողներն օգտվում են ոչ թե սկզբնաղբյուրներից, այլ մեջբերումներից, որոնք արել են իրենցից առաջ նյութն ուսումնասիրող գիտնականները: Դրա պատճառով հնարավոր չէ նոր եզրակացություններ անել: Եվ ամեն ինչ գնում է դոփված ճանապարհով: Այդպես է ոչ միայն Հայաստանում, այլև ողջ աշխարհի ակադեմիական գիտության մեջ: Նախապես բացված ճանապարհից շեղվելը բավականին դժվար է, եթե չասենք անհնարին է:
-Իսկ ո՞րն է Ձեր ուսումնասիրությունների առանձնահատկությունը. ի՞նչ դիտանկյունով եք նայում պատմական իրողություններին:
-Որքան էլ ցավալի է, մինչ օրս պատմագիտությունը, Լենինի ասածի պես, դիտվում է որպես կուսակցական գիտություն: Այսինքն՝ նայած ում շահերն է պաշտպանում ներկայացնողը: Մինչդեռ իրականում պատմությունը ճշգրիտ գիտություն է: Ինչպես ասենք՝ ֆիզիկան է, մաթեմատիկան է: Եվ ոչ թե պետք է հնարել, այլ պետք է բացահայտել նրա օրենքներն ու օրինաչափությունները: Եվ եթե արդեն բացահայտել ենք ու տեղյակ ենք դրանց, ապա ոչ էական է դառնում, թե, ասենք, տվյալ ճակատամարտը հինգ օր շուտ է եղել, թե հինգ օր ուշ: Դու կարող ես նաև ենթադրություններ անել ապագայի վերաբերյալ: Պատահական չէ, որ Հին Հռոմում ասում էին՝ ով գիտե անցյալը, տիրապետում է ներկային և արդեն տերն է ապագայի:
Եվ պատճառը հենց այս է, որ հնագույն ժամանակներից սկսած, պատմությունը մշտապես աղավաղվել է: Գրադարանների այրումը՝ Ալեքսանդրիայի, Պերգամենի, ինչպես նաև մեր տաճարներում եղած գրքերի ոչնչացումը նպատակ ունեն թույլ չտալ, որ մարդիկ տիրապետեն անհրաժեշտ ինֆորմացիային:
-Եթե այդքան բան է վերացված՝ հին աշխարհից սկսած, ապա ի՞նչ է մնում այսօրվա գիտնականի ձեռքին, որ հետ գնա դարերի, հազարամյակների միջով և ճշմարտությունը բացահայտի:
-Շատ եմ սիրում Բուլգակովի խոսքը՝ ձեռագրերը չեն այրվում: Չնայած ջանացել են, բայց, այնուամենայնիվ, ամեն ինչ չէ, որ կարողացել են ոչնչացնել: Օրինակ, Գլակն էլ է գրում, որ յոթ թաքստոցներից երեքը հայտնաբերվել-ոչնչացվել են, բայց չորսը դեռևս անվնաս են: Նա դա ասում է Սուրբ Կարապետի վանքի մոտ եղած մատյանների ու գանձերի թաքստոցների վերաբերյալ:
Բայց առավել կարևորն այն է, ինչը հասնում է ավանդազրույցների միջոցով: Իսկ մեզ հասել է հսկայական նյութ՝ մեր հեքիաթները, մեր ավանդազրույցները: Վերջինները, ճիշտ է, փշրանքների չափով: Հասել են նաև մեր ժայռապատկերները, որոնք համարյա ուսումնասիրված չեն: Ի վերջո, հասել է «Սասնա ծռեր» էպոսը, որը, լինելով մեր ազգի անձնագիրը, պարունակում է պատմական հսկայական նյութ: Օրինակ, երբ խոսվում է Սասունի և Մսրի պատերազմի մասին, պատմության պարզագույն գիտակն էլ կարող է վստահորեն ասել, որ խոսքը Հայաստանի և Եգիպտոսի մասին է: Նշանակում է` նաև ավանդազրույցի ձևավորման ժամանակաշրջանը կնշի, այն է՝ Ք.ա. երկրորդ հազարամյակ: Հիմքում ընկած է հայկական Միտանի պետության ու Եգիպտոսի պայքարը: Մի շրջան Եգիպտոսը կարողացավ ճնշել Միտանիին: Վերջինիս թագավորներն էլ ստիպված էին իրենց աղջիկներին ամուսնացնել Եգիպտոսի թագավորների հետ: Ես միշտ եմ ասել, որ հարկ է բացել «Սասնա ծռեր»-ի ուսումնասիրության առանձին ինստիտուտ, որտեղ լինեն աստղագետներ, հայագետներ, ազգագրագետներ, թաքնագիտության մասնագետներ: Շերտ առ շերտ կուսումնասիրվի, ու շատ բան արդեն մենք կիմանանք մեր մասին:
-Մեր մասին խոսենք: Միտում չե՞ք տեսնում, որ հատկապես 19-րդ դարում միջազգային պատմագիտությունն ամեն ինչ արեց, որ ծածկվի-խեղաթյուրվի մեր ժողովրդի պատմությունը: Ինչո՞ւ, ո՞րն էր նպատակը:
-1830-ական թվականներին մեծ արշավախումբ ժամանեց Հայաստան, որի մեջ կային պատմաբաններ, լեզվաբաններ, հնագետներ Գերմանիայից, Ֆրանսիայից, Անգլիայից: ՈՒսումնասիրություններ կատարեցին, բայց, ցավոք, արձանագրությունները մինչ օրս գաղտնի են պահվում: Ընդամենը մի զրույց է հայտնի դարձել. գերմանացի գիտնականն ասում է՝ լավ է, որ հայերը չգիտեն, թե ինչ ունեն Հայաստանում: Իսկ անգլիացին պատասխանում է, այո, այդպես է: Եվ պետք է ամեն ինչ անել, որ նրանք դրա մասին տեղյակ չլինեն:
Հիմա հիմնական հարցը՝ ինչո՞ւ, ի՞նչ նպատակով: Ինչպես վերևում ասացինք, երբ գիտես անցյալը, տերն ես ներկայի: Եթե իմանանք, թե իրականում ով ենք մենք, ապա կիմանանք նաև մեր տեղը համաշխարհային պատմության մեջ և՛ նախկինում, և՛ ներկայում: Այսօր աշխարհում ապրում է 75 միլիոն հայ: Իսկ 6 տրիլիոն համաշխարհային կապիտալից 1 տրիլիոնը հայերի ձեռքին է: Այնպես որ, մենք այժմ էլ բնավ խեղճ ու կրակ ազգ չենք: Եվ եթե հայն իմանում է իր իրական ուժն ու արժեքը, ապա հեշտությամբ էլ կմիավորվի: Դեռևս 20-րդ դարասկզբին էր Լոուրենս Արաբացին ասում (մանրամասները` 6-7-րդ էջում), որ անհրաժեշտ է հայերին մի քիչ կոտորել: Որովհետև երբ հայերը գոնե մի 20-30 տարվա պետականություն ունենան, կգա եվրոպական քաղաքակրթության վերջը:
-Ձեր ասածները հաստատվո՞ւմ են պատմագիտական աղբյուրներով. օտար, թե հայկական:
-Հայկականի մասին չխոսենք. թող ուշադիր կարդան մեր պատմիչներին: Իսկ օտար աղբյուրների վերաբերյալ ասեմ, որ դրանք չափազանց շատ են: Դեռևս 19-րդ դարում Անտոն Գարագաշյանը, ով Մխիթարյան միաբանության անդամ էր, իր «Քննական պատմություն հայոց» եռահատորյակում հայ պատմիչներին անվանում է հեքիաթագիրներ և ասում, որ անհրաժեշտ է հենվել հունա-հռոմեական պատմիչների վրա: Ցավոք, հունա-հռոմեական պատմիչներն էլ են «ընտրովի» վերցվում. որպես հիմք ընտրվում են որոշակի պատմիչների աշխատությունների որոշակի հատվածներ:
Հարց. ո՞վ է ստեղծել մեր ակադեմիական պատմագիտությունը. Դյակոնովը: Այս մարդը, ով Վանի թագավորությունը համարում էր ոչհայկական, դրան նախորդածը, բնականաբար, ևս ոչհայկական, իր կտակում ներողություն է խնդրել հայ ժողովրդից: Իսկ մեր՝ Հայաստանի ակադեմիան չի հրապարակում այդ կտակը, ուր գիտնականը խոստովանում է, որ քաղաքական նկատառումներից ելնելով, իրեն վերևից ստիպել են, որ Վանի թագավորությունը դուրս գրի հայոց պատմությունից: Բայց քանի որ հայագիտության մեջ ներկայումս Դյակոնովի աշակերտներն են իշխում, ովքեր այդ տեսության հիման վրա են գրել իրենց աշխատություններն ու ստացել դոկտորի ու ակադեմիկոսի կոչումներ, ինչո՞ւ ժխտեն իրենք իրենց: Չնայած, ըստ իս, գիտնականի մեծությունը հենց այն է, որ ընդունի գիտության հանդեպ իր սխալը:
Այսպես ձևակերպենք՝ պատմագիտության դպրոցը ստեղծվել և մեզ է պարտադրվել դրսից, դրա մեջ ներգրավվել են մեր կադրերը, ովքեր առայսօր շարունակում են նույն գիծը: Մի բան էլ կա. հազար տարվա պետականության կորուստը բարդույթավորել է մեր ժողովրդին, այդ թվում՝ նրա գիտնականին:
-Իսկ այսօր և՞ս առկա է քաղաքական խնդիրը, թե՞ բանն իներցիայի մեջ է:
-Անպատճառ առկա է: Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ ամենավերևից սկսած մինչև միջին մակարդակի պաշտոնյաները գտնվում են օտար ուժերի ազդեցության տակ: Իսկ աշխարհում այդ ուժերն արդեն ձևավորվել-կազմակերպվել են: Եվ դրանք Արաբացու գաղափարախոսության հետնորդներն են: Նրանք ամեն ինչ անում են, որ մեզանում ճշմարտությունը չբացվի:
Եվ ամենակարևորը՝ հայոց պատմությունից բացահայտորեն երևում է, որ պետական կառավարման այն համակարգը, որն աշխարհում այժմ գոյություն ունի, միակը և կատարյալը չէ: Չերչիլն էր ասում՝ դեմոկրատիան հիմար բան է, բայց ավելի լավը մարդկությունը չի ստեղծել: Նա սուտ է ասում. լավը կա՛ր, դա հին հայկական պետականության մոդելն է, որն արդյունավետորեն աշխատել է հազարամյակներով: Ի դեպ, ըստ իս, մարդկությունը դեպի այդ համակարգն էլ գնում է, և այն անպայման օգտագործելու է նոր ժամանակներում:
-Մանրամասնենք՝ ո՞րն է պետության հայկական մոդելը:
-Աշխարհում գործող ներկա մոդելը՝ դեմոկրատական համակարգը, հունական մոդելն է, որը մշակել է Արիստոտելը: Այն գլանաձև պետական կառուցվածք է, ուր ներքևում ճնշվածներն են, նրանցից վերևում միջին խավն է: Իսկ ամենավերևում իշխողներն են: Օրենքները հնարում են իշխողները, իրենք էլ խախտում են դրանք: Եվ այդ օրենքները մշտապես աշխատում են ներքևում գտնվող խավի դեմ: Միջին խավն է, որը կարողանում է գոյատևել: Այսինքն՝ ըստ էության, սա պետականության դասակարգային մոդել է:
Իսկ հայկական մոդելը, ի տարբերություն դասակարգայինի, հենվում է արյունակցական հիմքի վրա: Հողը պատկանում էր համայնքին և բաշխվում էր ընտանիքների միջև: Հարկը մուծում էր ամբողջ համայնքը: ՈՒստի համայնքի յուրաքանչյուր անդամ շահագրգռված էր, որ մշակվեն բոլոր հողակտորները: Մշակվում էր նաև պատերազմ գնացող գյուղացու հողակտորը: Միաժամանակ հողը 8-10 տարին մեկ վերաբաշխվում էր, որի հետևանքով համայնքի յուրաքանչյուր անդամ դառնում էր հսկող մյուսների նկատմամբ: Այսինքն՝ գոյություն ունեին ներքին զսպանակներ տնտեսությունը նորմալ կառավարելու համար:
Գործում էր նաև հայկական ժողովրդավարությունը, երբ ամեն ընտանիք ուներ մեկ ձայն, որով էլ ընտրվում էր ղեկավարը: Եվ այս սկզբունքով՝ մինչև պետության վերին կետը՝ արքայից արքան, ով, ըստ էության նաև համայնքների ընդհանուր ղեկավարն էր:
-Մենք շա՞տ ենք հեռացել մեր տեսակից կամ ինչքա՞ն ենք հարազատ մնացել ինքներս մեզ:
-Եթե մեզ դիտարկենք առօրյայի մեջ, դիտարկենք արտաքին հատկանիշներով, ցավոք, չափից դուրս շատ ենք հեռացել: Բայց մեր գենոֆոնդը, (գենոֆոնդի ձևավորման համար անհրաժեշտ է 7-8 հազար տարի) պահպանել է իր տեսակը: Օրինակ, ոմանք քննադատում են, որ վատանում է մեր սոցիալական վիճակը, ու մենք չենք ընդվզում: Սա տեսակի հարց է: Նաև պետական կառավարման մեր համակարգում, ինչպես արդեն ասացինք, դասակարգային հակամարտություն չի եղել: ՈՒ պայքարելու փորձ էլ չենք ունեցել: Բայց բավական է դրվի ազգային խնդիր, հազարներով դուրս կգանք փողոց: ՈՒստի անհրաժեշտ է, որ ազգի առջև դրվի այնպիսի մեծ խնդիր, որը մշտապես զգոն վիճակում պահի նրան: Եվ մի քանի սերունդ պայքարի այդ խնդրի լուծման համար ու ինքնաբերաբար նաև մաքրվի իրեն խորթ, ձեռքբերովի հատկանիշներից:
-Իսկ կա՞ օբյեկտիվ հնարավորություն, որպեսզի այդ խնդիրը երևան գա:
-Անշուշտ: Օրինակ, այժմ մեր երկրում ամբողջությամբ մահացած է քաղաքական դաշտը: Թե կուսակցական համակարգերը, թե Եվրոպայից բերված արժեքներն իրենց սպառել են: Մնում է, որ ազգային գաղափարախոսության հիման վրա գտնենք ու մեր առջև դնենք համազգային նշանակության խնդիր: Կրկին հայտնագործելո՛ւ և ոչ թե հնարելու միջոցով: Եվ դրա շուրջը կամ այդ ճանապարհով կմիավորվի և ողջ հայությունը: Ընդ որում, պետք է լինի խնդիր, որը կվերաբերի մեր դերակատարությանը նաև համաշխարհային գործընթացներում:
-Իսկ աշխարհաքաղաքական կենտրոնները թույլ կտա՞ն, որ հայն իր դերակատարությունն ունենա այդ գործընթացներում:
-Կարևորագույն հարցն է: Շատերն են մտածում, եթե մենք մեզ թույլ տանք գնալ աշխարհի դեմ, մեզ կոչնչացնեն: Բայց սխալվում են: Խնդիրն այն է, որ ներկա քաղաքակրթությունն իրականում փակուղի է մտել: Եվ այդ մասին գիտեն ամենքը: Գիտեն նաև մեր դեմ աշխատող ուժերը: ՈՒստի կցանկանան, որ մի տարածքում փորձարկվի քաղաքակրթական նոր մոդել: Բայց՝ փոքր տարածքում, որպեսզի անկարող լինի դուրս գալու իրենց հսկողությունից: Եթե մենք՝ մեր պետությամբ, նաև՝ ազգովին, այդ փորձն իրականացնենք, որը հենված լինի մեր պատմության, մեր աշխարհաճանաչողության վրա, հավատացեք՝ ոչ ոք մեզ չի խանգարի: Այսպես կմտածեն՝ եթե հայերը ձախողվեն, ոչինչ: Իսկ եթե դրական արդյունք եղավ, այն կվերցնենք և գործածության մեջ կդնենք ինքներս:
-Նշանակում է՝ դրսում գիտեն, թե մենք ով ենք:
-Դրսում գիտեն, ներսում չգիտեն, թե ով ենք:
-Տիեզերքում ոչինչ հենց այնպես չի ստեղծվում. ամեն ինչ իր նպատակն ու նշանակությունն ունի, որն էլ ապահովում է տիեզերական ներդաշնակությունը: Բնականաբար՝ նաև էթնոսները: Հայ էթնոսի պարտականությունը կամ առաքելությունը ո՞րն է:
-Ազգը ևս ամբողջական մարմին է: Այն հենց կատարում-ավարտում է իր գործը, ոչնչանում է: Աշխարհում շատ քիչ ազգեր կան, որոնք չեն վերացել: Մեր շրջակայքում իրականում ոչ մեկը չի մնացել: (Ներկա պարսիկները որևէ կապ չունեն հին պարսիկների հետ): Որոշ փոփոխություններով մնացել են նաև հույները: Իսկ մենք կանք, մնացել ենք: Դա խոսում է այն մասին, որ մենք դեռևս անելիք ունենք:
Բանն այն է, որ Հայկական լեռնաշխարհը երկրագնդի բացարձակ դաշտն է: Տիեզերքից եկող ինֆորմացիան ընդունում է Արարատ լեռը: Այդ ինֆորմացիան իր մեջ պահող «կենդանի» ջուրը ներծծվում է լեռան մեջ, ապա դուրս է գալիս ու տարածվում հայկական ողջ տարածքով: Հասնելով՝ վերամշակվում է Հայկական լեռնաշխարհի ինֆորմացիոն մյուս դաշտերում, ապա գնում է Եվրասիայի կենտրոններ՝ Բալկանյան թերակղզի, որը Չերչիլը համարում էր Եվրոպայի փափուկ փորատակ: Մի բևեռն էլ հասնում է Պաղեստին, Եգիպտոս: Մյուսն էլ՝ Տիբեթ: Էներգիայի մշակման այս երեք բևեռներով էլ պայմանավորվում է Եվրասիայի էվոլյուցիոն զարգացումը: Նկատենք՝ պատահական չէ, որ Արարատը միակ լեռն է, որից սկիզբ չի առնում և ոչ մի գետ:
Եվ այժմ կարևորագույնը՝ եթե մենք չլինենք այստեղ՝ մեր հայրենիքում, որն է՝ Հայկական լեռնաշխարհը, ապա կխաթարվի երկրագնդի ինֆորմացիոն հոսքը: Այսինքն՝ կվտանգվի մարդկության ճակատագիրը:
-Այո, ազգն իր նախաստեղծ առաքելությունը կատարում է, եթե գտնվում է իր հողի, այսինքն՝ իր համար նախասահմանված տարածքի վրա: Այս ենթատեքստով ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն փաստին, որ մենք այսպես ա՜ր-տա՜-գա՜ղ-թո՜ւմ ենք:
-Ի դեպ, մշակված ինֆորմացիայի տարածումը տեղի է ունենում ոչ միայն հոգևոր դաշտում, այլև նյութական տեսքով: ՈՒստի հայ ժողովրդի ողջ պատմության ընթացքում մշտապես Հայաստանից դուրս են եկել հայերը, որպեսզի Հայկական լեռնաշխարհում ստեղծված մշակութային-նյութական-գաղափարական արժեքները տարածեն այլուր: Եվ այդպես՝ սկսած մարդու ձևավորման շրջանից:
Բայց եթե մենք լինեինք հզոր ու առողջ, ապա կարիք չէր լինի միլիոնանոց արտագաղթերի: Այլ երկիր գնալով՝ նույն խնդիրը կկարողանային լուծել առավել փոքրաթիվ մարդիկ: Այսինքն՝ մեր երկրի հզորացումը կկարգավորի և՛ արտագաղթը, և՛ կապահովվի մարդկության բնականոն էվոլյուցիոն զարգացումը: Իսկ հախուռն այս արտագաղթը վնասում է և՛ մեզ, և՛ խախտում է տիեզերական օրինաչափությունը: Եվ դա, նորից ասեմ, մեր թուլացած վիճակից է:
-Մենք կարո՞ղ ենք հրաժարվել մեր առաքելությունից: Եվ դա ո՞ր դեպքում կարող է լինել:
-Այն դեպքում, երբ մահանանք: Բայց թե չկատարենք, կրկին կմահանանք: Եթե բնությունը զգա, որ ի վիճակի չենք կատարելու այն խնդիրը, որը դրված է մեր առջև, կառաջանա սովորական սինդրոմը: Ասորիները, որ ունեին միլիոնանոց բանակ, երբ պետությունը ոչնչացավ, իրենք էլ մահացան-վերացան մի հիսուն տարվա մեջ: Մնացին որպես մարդաբանական թանգարանի նմուշներ:

Զրույցը`
Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Զատենք անցողիկն ու մնայունը
• Ինչի՞ առջև ենք բացել մեր երկրի դռները
• Ալլա Պուգաչովան «նախանձել» է հարազատ աղջկան
• Փրկարարները շարունակում են որոնողական աշխատանքնները տեխասյան աղետից ողջ մնացածներին հայտնաբերելու ուղղությամբ
• «Ոչ բոլոր հարուստ ընտանիքների զավակներն են, որ կարող են սովորել «ԱՅԲ»-ում»
• Գրիգոր Գուրզադյանի առեղծվածի բացահայտումը՝ Առնո Սարոյանով
• Նոր շրջադարձ Անատոլի Սերդյուկովի շուրջ ստեղծված սկանդալում. «անձեռնմխելի» կանայք
• Պայթյուն բոստոնյան մարաթոնի վերջնագծում
• Թերագնահատում եք նրա ապրած կյանքը, որը դաս կարող է լինել յուրաքանչյուր հասարակության համար և յուրաքանչյուր ժամանակի մեջ

Մեկնաբանություններ