«Ճանապարհին սխալներ միշտ լինում են, լինում են կորուստներ, բայց ճանապարհը հաղթահարում է գնացողը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ԱՇՈՏ ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆԸ:

-Հետընտրական ու նախընտրական միջակայքում Հայաստանը, Ձեր կարծիքով, ի՞նչ դեմք ունի:
-Հայաստանն այսօր ունի մեկ կարևորագույն խնդիր` փոփոխվող, դեպի խորացող ճգնաժամ ընթացող աշխարհում փրկել ինքն իրեն: Այսօր Հայաստանն ինքն իրենով չի ապրում:
-Դուք կարծում եք, որ Հայաստանը գիտակցո՞ւմ է այդ խնդիրը:
-Եթե Հայաստանում հայտնվել են մարդիկ, որ գիտակցում և բարձրաձայնում են հիշյալ խնդիրները, ժողովուրդն էլ լսում և ինքն էլ է մտնում այդ հարցադրումների մեջ, այո: Հայաստանը հիմա գիտակցման շեմին է: Բազմաթիվ մարդիկ հասկանում են` ինչ է տեղի ունեցել, բայց նրանք քաղաքականության մեջ չեն, քաղաքական դաշտը բացարձակ մոլորության մեջ է և չգիտի ճշմարտությունը, դոփում է խավարի մեջ: Կույրերին կույրերն առաջնորդում են` այս է իրավիճակը: Միակ որոշակին` կան ինչ-որ մեծեր աշխարհում, նրանք գիտեն ու տանում են, դու պիտի նրանց հարմարված գնաս, բայց մեծերն էլ իրենք չգիտեն` ուր գնալ, իրենք մոլորակը հասցրել են ծանրագույն ճգնաժամի:
-Այդ միջակայքում քաղաքական ուժերի վերադասավորումներ հնարավո՞ր են:
-Ինչպես էլ քաղաքական ուժերը վերադասավորեք, նրանց հայտարարությունը ժողովրդին մնում է նույնը` մենք ոչինչ չենք տեսնում, մենք ոչինչ չենք լսում, մենք ոչինչ չենք հասկանում, մենք ոչինչ ի զորու չենք իրականացնելու, հույսներդ կտրեք, գլխներիդ ճարն ինքներդ տեսեք: Սա չի նշանակում, որ ընտրանի չկա: Երբ ընտրանին հայտնվում է այդ վիճակում, ժամանակներն անվանվում են խառնակ: Հիմա Հայաստանն ապրում է խառնակ ժամանակներ, որոնցից դուրս գալու միակ ձևը նոր ընտրանու ի հայտ գալն է, որը տեսնում է ճանապարհը, նոր գաղափարների կրողն է և կտանի երկիրն ու ժողովրդին այդ ուղղությամբ:
-Գործող կուսակցություններից որևէ մեկին կամ առանձին անհատների նոր ընտրանու մեջ տեսնո՞ւմ եք:
-Որպես կանոն` կուսակցությունների վերնախավերը գտնվում են կուրացման վիճակում, նրանք աշխարհի խաղի կանոններն ընկալել են և խաղում են այդ շրջանակում: Նրանք անհասկացողներ կամ չարամիտներ չեն, ուղղակի ընդունել են իշխող փիլիսոփայությունը, նրանք պիտի խաղից հրաժարվեն: Եթե նույն խաղի շրջանակներում այս ու այն քայլերն արվեն, ոչինչ չի փոխվի:
-Դուք ինձ մղում եք հարցնելու` Հայաստանի չորրորդ հանրապետության ժամանակը չէ՞:
-Հայաստանում պետք է իրականացվի «Հայաստան» ծրագիրը, ժամանակին մենք իրականացրինք «Ղարաբաղ» ծրագիրը` ստեղծեցինք «Ղարաբաղ» կոմիտեն, լավ, թե վատ, Արցախի ազատության հարցը լուծեցինք: Ինչը չենք կարողացել, պատճառն այն է, որ ուրացել ենք իրական Հայաստանը, նրա սկզբունքներն ու իդեալները: Այդ Հայաստանը պետք է վերակենդանանա, ինչպիսին կլինեն ձևակերպումներն ու անվանումները, էական չէ:
-Այդ ամենի իրականացման մեխանիզմներ ու մարդիկ կա՞ն:
-Մարդիկ, անկասկած, կան, այդ պրոբլեմների բուն պատճառները, հիմքերը, այս վիճակից դուրս գալու ճանապարհները տեսնողներ կան: Բոլորովին այլ հարց է, երբ մարդը քաղաքական պատասխանատվություն է վերցնում, այսինքն` տեսնում է` ինչ վիճակ է, գիտի` ինչ վիճակ պետք է լինի, և` ինչպես: Դա է քաղաքականությունը, այդ մարդիկ պատրա՞ստ են հրապարակային քաղաքականության, պատրա՞ստ են այն խոսակցությանը, որ պիտի տանի մեր հոգևոր, մշակութային, մտավոր ներուժը:
-Ինչքա՞ն ժամանակ է պետք այդ գիտակցությանը գալու:
-Մեկ-երկու ամիս: 88-ի փետրվարի 15-ը և փետրվարի 26-ը ի՞նչ տարբերություն ունեին: 10 օրում երկիրն ուրիշ երկիր դարձավ: Միացավ մի մեխանիզմ, որն արթնացրեց կոլեկտիվ միտք, կոլեկտիվ կամք և ամենակարևորը` ներդաշնակության համակող զգացում` մարդիկ իրար հետ շատ ջերմ էին, սիրում էին աշխարհը, սիրում էին իրենք իրենց ու իրար։
-Փառահեղ է, բայց ես դժվարանում եմ հիմա գտնել այնպիսի գաղափար, որն այդ մթնոլորտն առաջացնի, նույնիսկ «Հայաստան» գաղափարը:
-Հավատացնում եմ, որ փետրվարի 15-ին Ձեզ հարցնեի, նույնը կասեիք:
-Այո, իհարկե, բայց հիմա արդեն ես այդ փետրվարի փորձառությունն անցած մարդ եմ:
-Հետոն հենց այն պատճառով էր, որ մենք փետրվարից շեղվեցինք, փետրվարի մեր ձեռքբերումները մեզ երկրորդական թվացին, որովհետև մերն էին, գերադասեցինք այն, ինչ գալիս էր զարգացած աշխարհից, որովհետև վախենում էինք գավառական լինել, հետամնաց: Բերեցինք շուկայական տնտեսության, հարստության իդեալները, ասացինք` 50 հարուստ պիտի լինի այս երկրում, որ պահի ամբողջ ժողովրդին ու պետությունը: Այդ ամենը բացարձակ անհեթեթություն էր, բայց մենք այդ անհեթեթության ճանապարհն անցանք: Մենք արդեն փորձառու ենք: Ծեծվել ենք ու գիտենք, որ հիմարության իրավունք չունենք, և մեր հարստությունն այն է ու այնքան, ինչ ու ինչքան ամբարել ենք հազարամյակների տառապանքներով լի, իմաստությամբ հարուստ մեր պատմության մեջ:
-Չե՞ք վախենում, որ նորից փետրվարի 3 գա:
-Ճանապարհին սխալներ միշտ լինում են, լինում են կորուստներ, բայց ճանապարհը հաղթահարում է գնացողը:
-Ինչո՞ւ է Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այդքան տուրք տալիս ԲՀԿ-ի սինդրոմին, ՀԱԿ-ն ասելիքն ու անելիքը սպառել է և փորձում է ուրի՞շ քաղաքական ուժի միջոցով ինքնարտահայտվել:
-Ժամանակը ցույց կտա` ՀԱԿ-ն ունա՞կ է փակուղային իրավիճակից դուրս գալու: Արժանին մատուցենք նրանց` նրանք հսկայական գործ արեցին. երրորդ կարգի երկրից անցում ենք կատարում եվրոպական երկրների շարքը, և այդ ընտրության մեջ շատ մեծ է նրանց ներդրումը, որ վիթխարի քաղաքացիական ներուժ արթնացրին: Հիմա նրանք կամ չեն պատկերացնում, կամ լավ չեն պատկերացնում ինչ անել: Կգտնե՞ն ճանապարհ, փա՜ռք Աստծո, չե՞ն գտնի, ուրիշները կգտնեն, և առաջատարությունը նրանցը կլինի: Սա է կյանքի օրենքը:
-Առաջատարության նախադրյալներ տեսնո՞ւմ եք ԲՀԿ-ի մեջ:
-Ես չեմ կարծում, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը երազում է ԲՀԿ-ն գործընթացների առաջատար դարձնել ու համարում է, որ այդ ներուժը ԲՀԿ-ն ունի: Նա երևի համարում է, որ համատեղ գործունեության հնարավորություն կա: Ինչքանով է ճիշտ ու սխալ, մի քանի ամսում կերևա: Այսօրվա քաղաքական ուժերի որևէ ալյանսի մեջ ես Հայաստանի համար հեռանկար չեմ տեսնում. այդ ալյանսները պահպանում են այն փիլիսոփայությունը, որում այսօր մեր երկիրը տապակվում է, մենք պիտի դուրս գանք այդ փիլիսոփայությունից:
-«Բաժանիր, որ տիրես» սկզբունքը հազարամյակներ իրեն արդարացրել է, բայց այդ սկզբունքի կիրառումով տիրակալներն ամրապնդել են իրենց իշխանությունը կարճ ժամանակի մեջ և շոշափելի նյութական, հոգևոր արդյունքների չեն հասել: Արժի՞ ուժերը վատնել ոչնչի վրա:
-Աշխարհակալ ուժերն ունեն իրենց խնդիրները, Հայաստանը նրանց համար երկրագնդի վրա փոքրիկ տարածք է, որ որևէ նշանակություն ունի ընդամենն իրենց խնդիրները լուծելու ընթացքում: Տխուր է, իհարկե, որ այդպես է:
-Իրանի դեմ պատերազմ հնարավոր համարո՞ւմ եք:
-Այս հարցում բոլոր նրբություններն ընկալած ու իրազեկ չլինելով` զուտ ինտուիտիվ կարող եմ ասել` ոչ:
-Աշխարհաքաղաքական մանևրները` արաբական աշխարհով, Սիրիայով, Իրանով` ի՞նչ վտանգ են ներկայացնում Հայաստանի համար:
-Արտաքին զարգացումների վտանգը հսկայական է: Առաջին աղետը կլինի, եթե Ռուսաստանում ցնցումներ սկսվեն, որովհետև Ռուսաստանի փլուզումը կբերի ուժերի հավասարակշռության կտրուկ փոփոխության, որը հայտնի չէ, թե մեզ համար ինչով կավարտվի, որովհետև Ռուսաստանն է մեր գլոբալ անվտանգության ապահովողը: Օրինակ` եթե Պակիստանը վաղը որոշի Հայաստանի դեմ քայլ անել, առաջին զսպողը Ռուսաստանն է լինելու: Երբ Թուրքիան 1992-1993 թթ. փորձեց միջամտել Արցախյան պատերազմին, Ռուսաստանից կոշտ հակահարված ստացավ: Երկրորդը` ինչքան հայ ունենք Հայաստանում, այնքան ունենք Ռուսաստանում, նրանք մեր տնտեսական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են, նրանց ճակատագրի հարցը ևս կենսական է մեզ համար:
-«Լևադա» կենտրոնի տվյալներով` Ռուսաստանի բնակիչների 45 տոկոսը Պուտինի հետ համաձայն չէ: Դուք փլուզման վտանգ տեսնո՞ւմ եք այնտեղ:
-Կարծում եմ` «Լևադան» մի քիչ մեղմացրել է: ՌԴ կառավարումը վարչական է, հատուկ ծառայություններից եկած նախագահը ձգտում է ամեն ինչ անձամբ վերահսկել, իսկ քաղաքական գործիչը հասկանում է, որ պետք է իդեալներ տաս մարդկանց, նպատակներ: Ռուսաստանին իդեալներ չեն առաջարկվել, այդ ժողովուրդը չունի նոր գաղափարներ:
-Ռուսաստանում կա մշակույթ, կան մտավորականներ` իդեալները նրանց մասով չե՞ն:
-Քաղաքական գործիչը, այն էլ այսօրվա ըմբռնումով, իդեալ չի տալիս, բայց քաղաքականությունը լայն իմաստով պետք է հասկանալ:
-Ֆրանսիայի նորընտիր նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը փոխո՞ւմ է երկրի արտաքին քաղաքական կուրսը` Բրազիլիայում Ֆրանսիայի ու Թուրքիայի նախագահների հանդիպումից հետո Ֆրանսիան հրաժարվում է ցեղասպանության քրեականացման օրինագծից, Թուրքիան հանում է սանկցիաները: Սրանք առաջին հայտանիշնե՞րն են, թե՞ ավանդաբար հայամետ կուրս վարողը այլևս Ֆրանսիան չի լինելու:
-Այդ հարցում երկու վտանգ կա. մեկը, որ Թուրքիան հերթական անգամ տեսնի, որ հայերին իր դեմ օգտագործում են: Դա խորացող ճգնաժամ է, ատելություն, որի ճանապարհով գնում է Ադրբեջանը: Եվս մի խորացող ատելության համակարգ Թուրքիայում` մեզ համար խիստ վտանգավոր է: Ֆրանսիայի որոշումն էլ ոչ թե հումանիտար նկատառումներ ուներ, այլ բխում էր իր շահերից: Երբ տարբեր երկրներ իրենց շահերից ելնելով օգտագործում են հայերին, ստացվում է նույնը, ինչ 1915 թվականին էր` հայերին մեղադրում էին մի հանցանքի մեջ, որ նրանցը չէր: Մենք պետք է նաև ձևավորենք մեր շուրջը եղած աշխարհը, մեզ պետք է, որ Թուրքիայում շարունակվի խոսակցությունը` ինչ է եղել, ով է մեղավոր, մենք ինչ ենք արել, նրանք ինչ են արել: Այդ դիսկուսիայի արդյունքում Թուրքիայում շատ խոր հոգևոր-մշակութային պրոբլեմ է առաջանում, որը վերապրելով` ծնվելու է ուրիշ Թուրքիա:
-Իհարկե, աշխարհում ցեղասպանության ճանաչումը հանուն զոհված հայերի գեղեցիկ աչքերի չէ, սեփական շահերի դրդումն է` փաթեթավորած մարդասիրական գաղափարներով: Փոխվո՞ւմ է Ֆրանսիայի շահը, Ֆրանսիան փոխելո՞ւ է վերաբերմունքը Թուրքիայի անդամակցությանը ԵՄ-ին:
-Ով երբ կճանաչի և ինչ կանի, իրենց գործն է: Մենք դրան ուղղված քաղաքականություն չպետք է ունենանք: Մեր քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի հասկանալուն, թե ինչ է կատարվում, և հիմնական ուղղությունը բուն Թուրքիան է` ժողովուրդը: Ֆրանսիայում մենք պետք է աշխատենք Ֆրանսիայի ժողովրդի հետ, որ հասկանա ինչ է եղել, և Թուրքիայի այս կամ այն խմբի հետ երկխոսություն խնդրենք, մեզ պետք է շարունակվող դիսկուսիա ողջ աշխարհում և Թուրքիայում, բայց ոչ պետական արձագանքը, որը միշտ շահերի բախման է բերում, և հայերին որպես գործիք են օգտագործում թուրքերի դեմ:
-Ֆրանսիա-Գերմանիա բախում հնարավոր համարո՞ւմ եք տնտեսական շահերի հողի վրա:
-Ֆրանսիան ու Գերմանիան շատ լավ հասկանում են, որ բոլոր դեպքերում եվրոպական քաղաքակրթության պահապաններն իրենք են, ուստի երրորդ անգամ միմյանց հետ բախում չեն կարող թույլ տալ:
-Այնուհանդերձ` Եվրագոտու ֆինանսավորման հարցում Ֆրանսիայի նախագահն ու Գերմանիայի կանցլերը կոշտ առճակատման են գնում:
-Ընթացիկ հարցեր կարող են առաջանալ, բայց այդ հարցերը երբեք բախման չեն տանի:
-Մինչև նախագահական ընտրությունները Լեռնային Ղարաբաղի հարցում փոփոխություններ հնարավո՞ր են:
-Ոչ մի փոփոխություն մոտակա ժամանակներում չի սպասվում, եթե աշխարհում չլինի հանգամանքների կտրուկ փոփոխություն: Ի վերջո` լուծվում է աշխարհաքաղաքական հարց` ո՞վ է կովկասյան միջանցքի տերը: Տերը նա է, ում զորքը կկանգնի Ղարաբաղում: Աշխարհը չի համարում, որ ռուսական զորքը պիտի լինի, Ռուսաստանն էլ համոզված է, որ, իրենից բացի, ոչ մի ուժ չպետք է լինի: Եթե Ռուսաստանը համաձայներ քննարկումների, լուծում կարող էր գտնվել, բայց Ռուսաստանն ասում է` միայն ռուսական, իսկ նրանք ասում են` միայն ոչ ռուսական: Վրաստանի արտգործնախարարը շատ հստակ ասաց` որ վայրկյանին Ռուսաստանի համար առիթ ստեղծվի, տանկերը մտնելու են ու մի գծով շարվեն և ասելու են` խաղաղություն ենք ապահովում:
-Այդ տանկերը շարելու համար Ռուսաստանին ձեռնտու չէ՞ շատ փոքր կամ շատ մեծ պատերազմ:
-Հայաստանում ու Ադրբեջանում իշխում են անգլոամերիկյան ակցիոներական ընկերությունները, եթե Ռուսաստանը լիներ որոշողը, լուծումը կգտներ, բայց քանի որ Ռուսաստանը չի կարող կողմերից որևէ մեկին քայլ պարտադրել` կառավարման վահանակն իր ձեռքում չունենալով, չի կարող դա անել:
-Լոս Կաբոսի հայտարարությունն ի՞նչ էր նշանակում:
-Իրենք իրենց գործն են անում: Քանի որ առանց զորքի ոչինչ հնարավոր չէ, իսկ առաջին հարցը լուծում չունի, հետևաբար լուծում չկա: Բացառվում է` Ադրբեջանը պատերազմ սկսի: Վաֆա Գուլուզադեն ասում էր` բոլոր նրանց, ովքեր պնդում են, որ կարող է պատերազմ սկսվել, հիշեցնում եմ, որ ռուս-հայկական տանկերը Բաքվից 400 կմ հեռավորության վրա են: Ռուսներն առիթը չեն կորցնի տոտալ վերահսկողություն հաստատելու: Վրաստանում կես ճանապարհին կանգ առան, այս դեպքում չեն կանգնի:
-Ձեր նշած աշխարհաքաղաքական կենտրոններն իրենց շահերից ելնելով հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում լուծումներ պարտադրել չե՞ն կարող:
-Մենք մտնում ենք համաշխարհային կառավարման համակարգի սրբություն սրբոցը, ես դժվարանում եմ ասել` ինչպիսին է դրա կառուցվածքը: Ա՞յն է, ինչ մենք տեսնում ենք: Եթե այո, հարց է ծագում` Թուրքիան ինչպե՞ս պիտի հակադրվեր նրանց, Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները պատճառաբաներ և այլն, և այլն, նշանակում է` կան ավելի բարձր կարգի ծրագրող օղակներ, որոնք ինչ-որ խնդիրներ են լուծում, որոնց մասին հնարավոր է կռահել:
-2013 թ. նախագահական ընտրություններից հետո ի՞նչ Հայաստան եք տեսնում:
-Այն Հայաստանը, որը տեսնում եմ, ընտրությունների հետ կապ չունի, ինչպես 88-90-ականների Հայաստանը կապ չուներ ընտրությունների հետ: Հայաստանը ինքնակազմակերպված էր և շարունակելու էր իր գոյությունը: Մենք պետք է հրաժարվենք հարստություն դիզող մարդու կերպարից, այդ կերպարը սպանում է ինքն իրեն ու շրջապատող աշխարհը: Մենք պետք է դուրս գանք արևմտյան քաղաքակրթական մոդելից:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ