Նոբելյան մրցանակների ռեկորդները և զավեշտները

Ալֆրեդ Նոբելի ազգականները հուսահատության մեջ էին, երբ պարզվեց, որ նա ամբողջ կարողությունը կտակել է հիմնադրամին: Նրանք կտակը վիճարկելու փորձեր արեցին: Այդ պատճառով միայն 1901-ին, Ալֆրեդ Նոբելի մահից հինգ տարի անց, առաջին անգամ շնորհվեց նրա անվան մրցանակը: Նոբելյան մրցանակի առաջադրել կարելի է միայն ողջ մարդու, սակայն երկու անգամ մրցանակը շնորհվել է հետմահու՝ խաղաղության Նոբելյան մրցանակը 1961-ին տրվել է Դագ Համերշելդին, իսկ գրականության մրցանակը 1931-ին՝ Էրիկ Ակսել Կարլֆելդին:
Երկուսն էլ մրցանակի ներկայացվել են կենդանության օրոք, բայց մրցանակը ստանալու ժամանակ արդեն վախճանվել էին: 1974-ին որոշում կայացվեց հետմահու մրցանակ չտալ: Այնուամենայնիվ, 2011-ին Նոբելյան մրցանակը նորից հանգուցյալի շնորհվեց: Երբ հանձնաժողովը կարդում էր բժշկության ոլորտում մրցանակի դափնեկիր Ռալֆ Ստայնմանի անունը, դեռ հայտնի չէր, որ նա երեք օր առաջ վախճանվել է: Մրցանակը տրվեց ժառանգներին:
Չորս գիտնականներ դարձել են Նոբելյան մրցանակի կրկնակի դափնեկիրներ: Ամերիկացի ֆիզիկոս Ջոն Բարդինը առաջին մրցանակը ստացել է 1956-ին տրանզիստորի գյուտի համար, երկրորդը՝ 1972-ին, գերանցանելիության տեսության համար: Անգլիացի Ֆրեդերիկ Սենգերին առաջին մրցանակը տրվել է1958-ին ինսուլինի բանաձևի համար, երկրորդը՝ 1980-ին նուկլեինային թթուների բիոքիմիական հատկությունների ուսումնասիրության, մասնավորապես ԴՆԹ-ի համար: Ամերիկացի քիմիկոս Լայնուս Կառլ Պոլինգը առաջին մրցանակը ստացել է 1954-ին քիմիայի բնագավառում, իսկ 1962-ին ստացել է խաղաղության Նոբելյան մրցանակ:
Նոբելյան մրցանակի կրկնակի դափնեկիր ամենահայտնի կինը Մարիա Կյուրին է: 1903-ին նա ստացել է մրցանակը ֆիզիկայի բնագավառում՝ ճառագայթման բացահայտման համար, իսկ 1911-ին քիմիայի՝ ռադիումի և պոլոնիումի տարրերի հայտնագործման: Կանայք ստացել են Նոբելյան 44 մրցանակ, բնագիտությունից՝ 16-ը, որ ընդհանուր թվի երեք տոկոսն է: Երկու կին ստացել են ֆիզիկայի բնագավառում, չորսը՝ քիմիայի, տասը՝ բժշկության:
Նոբելյան մրցանակներից նաև հրաժարվել են: Խաղաղության մրցանակից Լե Դիխ Տխոն, գրականության մրցանակից Ժան Պոլ Սարտրը և Բորիս Պաստեռնակը: Սարտրը չէր ցանկանում պաշտոնական արարողություններ, Պաստեռնակին ստիպեց կոմունիստական կուսակցությունը, Լե Դիխ Տխոն 1973-ին իր հրաժարումը պատճառաբանեց քաղաքացիական պատերազմով Վիետնամում: Գերմանիայում նացիոնալ-սոցիալիստների իշխանության տարիներին գիտնականներին արգելված էր Նոբելյան մրցանակ ընդունել: 1938-ին ու 1939-ին առանց մրցանակի մնացին քիմիկոսներ Ռիխարդ Կունը և Ադոլֆ Բուտենանդը, բժիշկ Գերհարդ Դոմագկը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո նրանք ստացան դիպլոմները, բայց ոչ պարգևավճարը:
Ֆիզիկայի, քիմիայի, բժշկության բնագավառներում Նոբելյան մրցանակների 43 տոկոսը ստացել են ամերիկացիները: Ֆիզիկայի ու քիմիայի ոլորտներում երկրորդը գերմանացիներն են, երրորդը՝ անգլիացիները: Բժշկության ոլորտում հակառակ դասավորությունն է, չորրորդը ֆրանսիացիներն են:
Առավել հաճախ Նոբելյան մրցանակ ստացել են մայիսի 21-ին և փետրվարի 28-ին ծնվածները: Բոլոր վեց անվանակարգերում Նոբելյան մրցանակակիրների միջին տարիքը 59-ն է, բնագիտության ասպարեզում՝ քիչ ավելի երիտասարդ: Քիմիկոսները և ֆիզիկոսները՝ 57, բժիշկները՝ 55: Նոբելյան մրցանակ ստացած ամենաերիտասարդ գիտականը եղել է 1915-ին 25-ամյա ֆիզիկոս ՈՒիլյամ Լորենս Բրեգտը: Ամենատարեցը՝ Լեոնիդ Գուրվիցը (2007) և Լլոյդ Ստաուետլ Շեպլին (2012): Երբ նրանց էկոնոմիկայի բնագավառի Նոբելյան մրցանակ էին հանձնում, նրանք 90 և 89 տարեկան էին:

"Deutsche Welle"

Մեկնաբանություններ