Բաց նամակ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին...

Բաց նամակ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին, ՄԱԿ-ի
ԱԽ նախագահին, ՄԱԿ-ի ԱԽ մշտական անդամ երկրների` ԱՄՆ, ՖՀ, ՄԹ, ՉԺՀ, ՌԴ
ղեկավարներին, ՀՀ, ԻԻՀ, ՎՀ նախագահներին, ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարին,
ՄԱԳԱՏԷ-ի գլխավոր տնօրենին,
ԵՄ, ԵԽ, ԵՀ ղեկավարներին

Մեծարգո պարոնայք և տիկնայք, Կովկասյան ողջ տարածաշրջանը, հարակից տարածքները հայտնվել են սեյսմիկ-գեոդինամիկ մեծ անտրոպոգեն աղետի շեմին, ինչի պատճառը Ադրբեջանի մերձկասպյան և կասպյան տարածքների (այսուհետ` նշված տարածքների) երկրակեղևում ընթացող ծայրահեղ վտանգավոր սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն պրոցեսներն են, պայմանավորված նավթի ու գազի երկարատև, ինտենսիվ անկառավարելի արդյունահանմամբ:
Հայտնի է, որ նավթի ու գազի հանքավայրերի շահագործման սկզբից միջինը 20-30 տարի անց տարածաշրջանի սեյսմիկ իրավիճակը կտրուկ վատթարանում է նույնիսկ մոլորակի ասեյսմիկ գոտիներում: Նշված տարածքները գտնվում են խիստ ակտիվ սեյսմիկ գոտում, որտեղ նավթի ինտենսիվ, անկառավարելի արդյունահանումն ընթանում է ավելի քան 169, իսկ գազինը` 94 տարի:
2011 թ. փետրվարից սկսած նշված տարածքներում ընթացող վտանգավոր սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն պրոցեսները կտրուկ ակտիվացել են.
. առաջացել են երկու նոր ակտիվ անտրոպոգեն մեծ տեկտոնիկ խզվածքներ, որոնցից առաջինի մի ճյուղն ընթացել է Սալյան-Ապշերոն-Բաքու-Կասպից ծով ուղղությամբ: Մյուսն Ադրբեջանի մերձկասպյան տարածքի երկրակեղևը պոկել-տեղաշարժել է դեպի Կասպից ծով, երկրի մակերևույթին առաջացնելով 5-10 սմ բացվածք, 5 մ խորության վրա` 4 մ, ավելի մեծ խորությունների վրա` շատ ավելի մեծ բացվածք: Արդյունքում Ադրբեջանի մերձկասպյան ողջ տարածքի երկրակեղևը հայտնվել է ծայրահեղ վտանգավոր, խիստ անկայուն վիճակում:
-Երկրորդը սկզբնավորվել է 07.05.12 թ. նշված տարածքներից դուրս, Ադրբեջանի Զաքաթալա քաղաքի մոտակայքում 5,9 և 5,7 մեծ մագնիտուդով, 7 բալ ուժգնությամբ ավերիչ անտրոպոգեն երկրաշարժերի արդյունքում: Այն ընթանում է մի կողմից՝ Զաքաթալա-Շեքի-Բաքու-Կասպից ծով, մյուս կողմից` Զաքաթալա-Վրաստան-Սև ծով և Զաքաթալա-Վրաստան-ՌԴ ուղղություններով:
. Նշված տարածքներում գեներացվում են անոմալ մեծ թվով անտրոպոգեն երկրաշարժեր, մեծածավալ սողանքային, գրունտի փլուզման, նստման և այլ անտրոպոգեն պրոցեսներ:
. Ժայթքում են բազմաթիվ անտրոպոգեն հրե-ցեխային հրաբուխներ, հատկապես Կասպից ծովի ու Բաքվի տարածքում (Դաշգիլ, Այրանթոքեն, Հարամի և այլն)։
. Նավթի ու գազի (հատկապես Կասպից ծովի ադրբեջանական սեկտորի) հանքահորերի հորատանցման-շահագործման ընթացքում գրանցվում են բազմաթիվ անտրոպոգեն մեծ աղետներ (օրինակ`17.08.2013 թ. Բուլլա Դենիզ գազային N 90 հանքավայրում և այլն)։
. Կասպից ծովի ադրբեջանական սեկտորում առաջանում են մեծ ճնշման և ահռելի ծավալի, գնալով ավելի ու ավելի ուժգնացող բազմաթիվ գազային հզոր շատրվանումներ։
. Ծայրահեղ վտանգված են Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքուն, Ապշերոնյան թերակղզին, նավթի-գազի արդյունահանման ու տեղափոխման ողջ համակարգը, արհեստական ջրամբարները, հատկապես մեծ տարողությամբ Մինգեչաուրի ջրամբարը և այլն:
Ժամանակի ընթացքում սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն պրոցեսները նշված տարածքներից միգրացվել ու միգրացվում են հարակից տարածքներ և ներկայումս դիտվում են ոչ միայն Ադրբեջանի ողջ տարածքում, այլև հարևան ՀՀ, ԼՂՀ, ՎՀ արևելյան, ԻԻՀ հյուսիսային, ՌԴ կովկասյան տարածքներում, Կասպից ծովի մյուս սեկտորներում: Այդ միգրացիայի արդյունք են`
1. 07.05.2012 թ. Զաքաթալայի 5,9 և 5,7 մագնիտուդով, 7 բալ ուժգնությամբ, 07.05.2012 թ. ՎՀ արևելյան տարածքներում ու մայրաքաղաք Թբիլիսիում գրանցված 5,8 մագնիտուդով, 04.09.2015 թ. Շեքիի 5,9 մագնիտուդով, 7 բալ ուժգնությամբ, 13.10.2015 թ. Օգուզի 4,5 մագնիտուդով, 16.10.2015 թ. ՎՀ Փասանաուրիի 4 մագնիտուդով անտրոպոգեն երկրաշարժերն իրենց բազմաթիվ աֆտերշոկերով, 14.06.2015 թ. Թբիլիսիում տեղի ունեցած ջրհեղեղը և այլն։
2. 07.05.2012 թ., Զաքաթալայի մոտակայքում առաջացած երկրորդ անտրոպոգեն ակտիվ տեկտոնիկ խզվածքը: Այդ խզվածքի ընթացքի վրա են հայտնվել ՀՀ և ՎՀ արևելյան տարածքները, այդ թվում՝ ՀՀ համար կարևոր կոմունիկացիոն համակարգեր` ՌԴ-ՎՀ սահմանային Վերին Լարս անցակետը, ՀՀ մտնող գազատարը և այլն: Այստեղ դիտվում են գնալով ահագնացող բազմաթիվ անտրոպոգեն երկրաշարժեր, մեծ սողանքային, գրունտի նստման, փլուզման և այլ պրոցեսներ, մարդկային, նյութական և այլ ահռելի կորուստներ պատճառելով հատկապես ՀՀ-ին։
. Ծայրահեղ վտանգված են ՀՀ, ԼՂՀ, ՎՀ տարածքներում առկա արհեստական ջրամբարները, տարածաշրջանի ամենամեծ, բարձրլեռնային քաղցրահամ Սևանա լիճը, ՀՀ Մեծամորի ատոմակայանը, ՎՀ մայրաքաղաք Թբիլիսին և այլն:
Մեծարգո պարոնայք և տիկնայք, այս ամենի պատճառը նշված տարածքներում նավթի ու գազի երկարատև, ինտենսիվ, անկառավարելի արդյունահանման արդյունքում մագմա-երկրակեղև հավասարակշռության լոկալ, անտրոպոգեն մեծ խախտումն է, ինչը հանգեցրել է մագմայի լոկալ, զգալի արագությամբ բարձրացման, երկրակեղևի լոկալ զգալի «փքման», Կասպից ծովում ջրի մակարդակի զգալի բարձրացման և այլն: Նշված տարածքների տակ խիստ հնարավոր է նաև անտրոպոգեն սուպերհրաբխի ձևավորում:
Զավեշտալին այն է, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը, ոլորտի մասնագետները վաղուց տեղեկացված են նշված տարածքների ծանր անտրոպոգեն սեյսմիկ-գեոդինամիկ իրավիճակի, սպասվող մեծ անտրոպոգեն աղետի մասին, առնվազն, իմ տեսական ուսումնասիրությունների հիմնարար արդյունքների, նշված տարածքներում ընթացող պրոցեսների բազմամյա մոնիթորինգի ու ԱՄՆ-ի Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի և ադրբեջանցի գեոֆիզիկոսների 1996-2006 թթ. ընթացքում Բաքվի տարածքում իրականացրած փորձնական ուսումնասիրությունների արդյունքներից: Նրանք սակայն ամեն ինչ կոծկում-ժխտում-աղավաղում են:
Ավելին, Ադրբեջանը հայտարարում է, որ մինչև 2020 թ. Բաքվից 10 կմ hեռավորության վրա կկառուցվի երկրի առաջին միջուկային ռեակտորը: Սա սպասվող սեյսմիկ-գեոդինամիկ մեծ անտրոպոգեն աղետին կավելացնի, առնվազն, ռադիացիոն բաղադրիչ, ինչը թույլ տալ չի կարելի:
Մեծարգո պարոնայք և տիկնայք, նշված տարածքներում ընթացող ծայրահեղ վտանգավոր սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն պրոցեսները վաղուց անցել են անդառնալի փուլ և ներկայումս անտրոպոգեն մեծ աղետը հնարավոր է միայն մեղմել, ոչ ավելին:
Եթե անհապաղ համապատասխան միջոցներ չձեռնարկվեն, ոչ հեռու ապագայում, առնվազն, առաջին տեկտոնիկ անտրոպոգեն խզվածքով պոկված, դեպի Կասպից ծով տեղաշարժված մերձկասպյան տարածքի երկրակեղևը կամ դրա մի զգալի մասը «կպոկվի-կընկնի» Կասպից ծով՝ գեներացնելով կործանարար մեծ սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն աղետ: Հնարավոր է նաև սուպերհրաբխի ժայթքում: Արդյունքում ողջ տարածաշրջանը կվերածվի նախադեպը չունեցող անտրոպոգեն աղետի գոտու, ինչի վերականգնումը մեր քաղաքակրթության ուժերից վեր է լինելու: Կխաթարվի մեր տարածաշրջանի, Մեծ Մերձավոր Արևելքի, նաև միջազգային անվտանգությունը, ինչը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի ուսերին է դրված:
Ադրբեջանի ղեկավարության, ոլորտի մասնագետների նման գործելաոճը հանցագործություն է մարդկության դեմ, այն պետք է դատապարտվի աշխարհի կողմից, մեղավորները պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն միջազգային օրենքի ողջ ուժով, Ադրբեջանը պետք է հատուցի նշված տարածքներում նավթի ու գազի երկարատև, ինտենսիվ, անկառավարելի արդյունահանման արդյունքում հարևան երկրներին հասցրած ահռելի կորուստների ու վնասների դիմաց և այլն:
Մեծարգո պարոնայք և տիկնայք, քանի դեռ ուշ չէ, անհրաժեշտ է նախ անհապաղ անժամկետ մորատորիում հայտարարել նշված տարածքներում նավթի ու գազի արդյունահանման վրա, արգելել Ադրբեջանում ատոմակայանի կառուցումը, ձևավորել միջազգային մասնագիտական խմբեր նշված տարածքներում ծայրահեղ վտանգավոր սեյսմիկ-գեոդինամիկ անտրոպոգեն պրոցեսների ուսումնասիրման, դրանց հնարավոր մեղմման, դանդաղեցման ուղիների բացահայտման, իրականացման նպատակով և այլն:
Պատրաստ եմ օգտակար լինելու այդ անտրոպոգեն մեծ աղետի հնարավոր մեղմման հարցում, ելնելով ոլորտում իմ տեսական ուսումնասիրությունների հիմնարար արդյունքներից:

Հարգանքով`
Մանե ՀԱԿՈԲՅԱՆ-ԱԿԼՈՒՆՑ
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական
գիտությունների թեկնածու

Մեկնաբանություններ