Գոր­ծող իշ­խա­նու­թ­յու­նը վեր­ջին շր­ջա­նում բազ­մա­թիվ գոր­ծի­քա­կազ­մե­րից ա­պա­վի­նում է ռեպ­րե­սիվ մե­խա­նիզ­մին

Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նի նա­խա­գահ Հրայր Թով­մա­սյա­նի շուրջ ծա­վալ­վող ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը ևս մեկ ան­գամ բա­ցա­հայ­տե­ցին ՀՀ վար­չախմ­բի ռե­սուր­սա­յին թու­լու­թյուն­նե­րը՝ ին­տե­լեկ­տուա­լից սկ­սած մինչև տար­րա­կան կազ­մա­կերպ­չա­կան: Իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի խրոխտ և կոշտ հռե­տո­րա­բա­նու­թյու­նը թվում է‚ թե տա­րե­րա­յին է՝ զուրկ ի­րա­կա­նում ար­դյու­նա­վետ ու հաշ­վարկ­ված, վեր­լու­ծա­կան և նույ­նիսկ այս իշ­խա­նու­թյան ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րից մե­կը հա­մար­վող քա­րոզ­չա­կան հիմ­քե­րից: Ան­գամ առ­կա բո­լոր ռե­սուրս­նե­րի հա­մա­պար­փակ օգ­տա­գոր­ծումն իշ­խա­նու­թյան հա­մար շատ դեպ­քե­րում չի ա­պա­հո­վում ցան­կա­լի ար­դյունք: Եվ հա­կա­ռա­կը՝ վար­չախմ­բի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի դեմ ձևա­վոր­վող դի­մադ­րու­թյան ցան­կա­ցած օ­ջախ ռե­զո­նան­սա­յին է­ֆեկտ է տա­լիս՝ հա­մախմ­բե­լով ոչ իշ­խա­նա­կան, փոք­րա­թիվ, բայց ար­դյու­նա­վետ և ա­դեկ­վատ գոր­ծող զանգ­ված­նե­րին, ստի­պե­լով իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին նույ­նիսկ նա­հան­ջել նա­խանշ­ված ծրագ­րե­րից։ Այ­սօր­վա իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի վեր­լու­ծու­թյան ար­դյուն­քում ակն­հայտ է դառ­նում‚ որ վեր­ջին­ներս‚ որ­պես կա­նոն‚ ա­պա­վի­նում են մեկ‚ լա­վա­գույն դեպ­քում մե­կու­կես քայ­լա­նոց գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ու կոմ­բի­նա­ցիա­նե­րի՝ հիմ­նա­կա­նում հույս փայ­փա­յե­լով, որ ագ­րե­սիվ հռե­տո­րա­բա­նու­թյան վրա հիմն­ված քա­րոզ­չու­թյամբ և դրան հետևող բլիցկ­րի­գի մի­ջո­ցով կկա­րո­ղա­նան ուղ­ղա­կիո­րեն կաթ­վա­ծա­հար ա­նել ըն­տր­ված թի­րա­խի կամքն ու դի­մադ­րե­լու ու­նա­կու­թյու­նը՝ այդ­պի­սով հաս­նե­լով վերջ­նար­դյուն­քի:

Սա­կայն ինչ­պես բազ­միցս ցույց է տվել վեր­ջին մե­կու­կես տար­վա պրակ­տի­կան, կազ­մա­կերպ­ված‚ ան­գամ լո­կալ բնույ­թի դի­մադ­րու­թյու­նը շատ դեպ­քե­րում կաթ­վա­ծա­հար է ա­նում հենց իշ­խա­նու­թյան կամ­քը՝ ստի­պե­լով վեր­ջին­նե­րիս հայ­տն­վել ցայտ­նո­տա­յին ի­րա­վի­ճա­կում‚ շտապ ու չհաշ­վարկ­ված ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նել և ի­րա­կա­նաց­նել, ինչն էլ հիմ­նա­կա­նում հան­գեց­նում է տա­պա­լում­նե­րի և նոր խն­դիր­ներ ա­ռաջ բե­րում: Ա­վե­լին‚ ընդ­դի­մու­թյան տար­բեր հատ­ված­ներ և հենց իշ­խա­նու­թյան մեջ առ­կա ի­րար հետ մր­ցակ­ցող տար­բեր խմ­բե­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն են ստա­նում այդ սխալ­նե­րի շնոր­հիվ նոր քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գեր ձևա­վո­րե­լու և նոր խն­դիր­նե­րով ծան­րա­բեռ­նե­լու ղե­կա­վա­րու­թյան ա­ռանց այդ էլ ծանր ա­ռօ­րյան։ Պետք է նաև նկա­տել‚ որ վա­ղուց ակ­նա­ռու է դար­ձել‚ որ պրոբ­լեմ­նե­րից նոր պրոբ­լեմ­ներ ա­ռա­ջաց­նե­լու պրակ­տի­կան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի մոտ ակն­հայտ հա­մա­կար­գա­յին բնույթ է կրում։ Հատ­կան­շա­կան է‚ որ նույն այդ վար­չա­խում­բը‚ եր­բեմն հաս­կա­նա­լով‚ որ պրոբ­լե­մը հենց ի­րենց գլ­խում է‚ չի կա­րո­ղա­նում ճիշտ եզ­րա­կա­ցու­թյուն­ներ ա­նել և հան­գել նոր ու ար­դյու­նա­վետ լու­ծում­նե­րի։

Աս­վա­ծի հեր­թա­կան օ­րի­նակն է ՍԴ-ի և նրա նա­խա­գա­հի շուրջ ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կը։ Հրայր Թով­մա­սյա­նին պաշ­տո­նանկ ա­նե­լու ար­դեն եր­կա­րատև բայց դեռ ան­հա­ջող փոր­ձից նույն­պես կա­րե­լի է եզ­րա­կաց­նել‚ որ Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նի կող­մից ԱԺ-ի դի­մու­մի մերժ­ման ո­րո­շումն իշ­խա­նա­կան ողջ վեր­նա­խա­վին հա­նեց հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նից։

Ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ‚ ՀՀ ղե­կա­վա­րու­թյու­նը հույս էր փայ­փա­յում, որ գոր­ծը ՍԴ կող­մից վա­րույթ կըն­դուն­վի, ո­րից հե­տո իշ­խա­նա­կան ռեպ­րե­սիվ կա­ռույց­նե­րը քն­նու­թյան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում կա­նեն ի­րենց քայ­լե­րը՝ ան­հա­տա­կան աշ­խա­տանք սկ­սե­լով Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նի յու­րա­քան­չյուր ան­դա­մի հետ։ Բայց ՍԴ-ի՝ թերևս շատ պարզ, բայց ձիով քայ­լը՝ մեր­ժել գոր­ծի ըն­դու­նումն առ­հա­սա­րակ, պար­զա­պես ա­նի­մաստ դարձ­րեց ՍԴ ան­դամ­նե­րի նկատ­մամբ ճն­շում ի­րա­գոր­ծե­լու մե­խա­նիզ­մը։ Այս­պի­սով‚ ըստ էու­թյան, իշ­խա­նու­թյա­նը մնում է միայն փոր­ձել կոտ­րել գլ­խա­վոր թի­րա­խի՝ Հրայր Թով­մա­սյա­նի դի­մադ­րու­թյու­նը: Սա‚ թերևս‚ ա­մե­նաան­ցան­կա­լի տար­բե­րակն էր իշ­խա­նու­թյան հա­մար, քա­նի որ Հրայր Թով­մա­սյա­նը գու­ցե թե՛ իշ­խա­նու­թյան‚ թե՛ նույ­նիսկ ընդ­դի­մու­թյան ո­րոշ հատ­ված­նե­րի հա­մար անս­պա­սե­լիո­րեն ար­դեն իսկ հասց­րել է ա­պա­ցու­ցել, որ պատ­րաստ է եր­կա­րատև, փաս­տարկ­ված և հա­կա­ռա­կոր­դի ռե­սուրս­նե­րը մա­շեց­նող պայ­քա­րի: Վեր­լու­ծա­բան­նե­րից շա­տե­րը պն­դում են‚ որ Հրայր Թով­մա­սյա­նի այս տո­կու­նու­թյու­նը միայն անձ­նա­կան ո­րակ­նե­րով չի պայ­մա­նա­վոր­ված. ՍԴ նա­խա­գահն ու­նի նաև ար­տա­քին հե­նա­րան­ներ՝ ա­մուր կա­պեր եվ­րո­պա­նե­րում‚ ա­ռա­ջին հեր­թին Գեր­մա­նիա­յի ո­րոշ ազ­դե­ցիկ շր­ջա­նակ­նե­րի հետ տաս­նա­մյակ­ներ շա­րու­նակ­վող հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյամբ:

Նկա­տենք, որ վեր­ջին շր­ջա­նում ակն­հայտ է ոչ միայն իշ­խա­նու­թյան‚ այլև ընդ­դի­մու­թյան դաշ­տում դիր­քա­վոր­ված ու­ժե­րի և նրանց ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի հռե­տո­րա­բա­նու­թյան կոշ­տա­ցու­մը։ Հի­շա­տա­կենք‚ թերևս‚ Վի­տա­լի Բա­լա­սա­նյա­նի, Ար­մեն Ա­շո­տյա­նի, Մի­քա­յել Մի­նա­սյա­նի, Միհ­րան Հա­կո­բյա­նի, Է­դուարդ Շար­մա­զա­նո­վի և այ­լոց կող­մից օգ­տա­գործ­վող ա­վե­լի քան կոշտ բա­ռա­պա­շա­րը: Ընդ ո­րում, վեր­ջին­նե­րիս գնա­հա­տա­կան­նե­րում և մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րում առ­կա են ոչ միայն կարծր բնո­րո­շում­ներ, այլև նույ­նիսկ տա­րաբ­նույթ սպառ­նա­լիք­ներ: Ընդ­դի­մա­դիր շր­ջա­նակ­նե­րի մար­տա­վա­րու­թյան կոշ­տա­ցու­մը‚ ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ‚ պա­տա­հա­կան չէ‚ գու­ցե նաև լավ հաշ­վարկ­ված է‚ և չի բա­ցառ­վում‚ որ ար­դյու­նա­վետ լի­նի՝ ել­նե­լով գոր­ծող իշ­խա­նու­թյան ար­դեն իսկ նկա­րագր­ված բնա­վո­րու­թյամբ:

Ին­չի՞ վրա է հիմն­ված ընդ­դի­մա­դիր­նե­րի մար­տա­վա­րու­թյան նկա­տե­լի կարծ­րա­ցու­մը։ Բանն այն է‚ որ ըստ վեր­լու­ծու­թյուն­նե­րի‚ ՀՀ իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի վար­կա­նի­շը և պե­տա­կան հա­մա­կար­գի գոր­ծու­նեու­թյան ար­դյու­նա­վե­տու­թյու­նը հիմն­ված են մեկ մար­դու՝ վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նի անձ­նա­կան հե­ղի­նա­կու­թյան վրա: Սա են­թադ­րում է, որ ա­ռաջ­նոր­դի ար­տա­բե­րած յու­րա­քան­չյուր միտք, գա­ղա­փար կամ խոսք վերջ­նա­կան է ու քն­նարկ­ման են­թա­կա չէ: Այս մո­դե­լը‚ սա­կայն‚ ռիս­կա­յին է և կա­րող է բա­վա­կա­նին խո­ցե­լի լի­նել‚ ե­թե դրան հա­կադր­վի նպա­տա­կաուղղ­ված, հետևո­ղա­կան և կոոր­դի­նաց­ված աշ­խա­տանք: Այս պա­րա­գա­յում օր­վա ընդ­դի­մու­թյան նպա­տա­կը թերևս դառ­նում է ա­ռաջ­նոր­դի վե­րա­բե­րյալ ստեղծ­ված կարծ­րա­տի­պե­րի կոտ­րու­մը: Այն է՝ ՀՀ վար­չա­պե­տի «անս­խալ, դու­խով, ազ­նիվ, ան­կոտ­րում, աս­ֆալ­տին փռող, պա­տե­րին ծե­փող ու միշտ վեր­ջին խոսքն ա­սող» հե­ղա­փո­խա­կան ա­ռաջ­նոր­դի կեր­պա­րը պետք է կաս­կա­ծի տակ դր­վի: Այս մար­տա­վա­րա­կան հնար­քի գոր­ծադր­ման ճա­նա­պար­հին ընդ­դի­մու­թյան կող­մից, նախ և ա­ռաջ, քա­րոզ­չա­կան հար­թակ­նե­րում օգ­տա­գործ­վում է առն­վազն նույն բա­ռա­պա­շա­րը, ո­րը մինչ այդ օգ­տա­գործ­վում էր ա­ռաջ­նոր­դի կամ նրա թի­մա­կից­նե­րի կող­մից՝ խոս­քին խոս­քով, ու­ժին ու­ժով, հայ­հո­յան­քին հայ­հո­յան­քով և այլն: Այս հա­մա­տեքս­տում, ե­թե‚ օ­րի­նակ‚ դի­տար­կենք Վի­տա­լի Բա­լա­սա­նյա­նի կող­մից ՀՀ վար­չա­պե­տին տր­ված գնա­հա­տա­կան­նե­րը, Ար­թուր Վա­նե­ցյա­նի կոշտ ար­ձա­գան­քը և սպառ­նա­լիք­նե­րը, Ար­մեն Ա­շո­տյա­նի կող­մից գրե­թե ա­մե­նօ­րյա ռե­ժի­մով օգ­տա­գործ­վող կոշտ մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րը, ինչ­պես նաև Մի­քա­յել Մի­նա­սյա­նի կող­մից հե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րի ա­կունք­նե­րի մա­սին գաղտ­նա­զերծ­ման ակն­հայտ ակ­նարկ­նե­րը, ա­պա կա­րե­լի է ար­ձա­նագ­րել, որ դրանք բա­վա­կա­նին զգա­յուն հար­ված են հասց­նում ա­ռաջ­նոր­դի կեր­պա­րի շուրջ ստեղծ­ված ա­ռաս­պե­լին՝ ձևա­վո­րե­լով կար­ծիք, որ կան նրա­նից ա­վե­լի «դու­խով», ա­վե­լի վճ­ռա­կան, ան­գամ ուղ­ղա­կիո­րեն բո­լոր ա­ռում­նե­րով դի­մադ­րե­լու պատ­րաստ ու­ժեր: ՈՒ­շագ­րավ է, որ այս մար­տա­վա­րու­թյան պա­րա­գա­յում իշ­խա­նա­կան դի­մադ­րու­թյան ռե­սուր­սը զգա­լիո­րեն ըն­կր­կում է, որևէ լուրջ ար­ձա­գանք‚ հա­կա­քայլ ընդ­դի­մու­թյան կոշտ դրսևո­րում­նե­րին չի ցու­ցա­բեր­վում: Ան­գամ տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում, թե լուրջ դի­մադ­րու­թյան հան­դի­պե­լով՝ իշ­խա­նու­թյու­նը բա­րո­յալք­վում է‚ նա­հան­ջում է՝ խն­դիր­նե­րի հետ մեն-մե­նակ թող­նե­լով ան­ձամբ երկ­րի վար­չա­պե­տին:

Մի­քա­յել Մի­նա­սյա­նը իր «Եր­կիր-Հայ­կա­կան ժա­մա­նակ» հոդ­վա­ծում‚ որ հրա­պա­րակ­վեց օ­րերս‚ ծաղ­րա­կան նր­բե­րանգ­նե­րով կի­րա­ռեց ա­ռաջ­նոր­դին նսե­մաց­նե­լու գոր­ծի­քը: Սա նույն­պես հայտ­նի մե­թո­դո­լո­գիա է. հա­կա­ռա­կոր­դին ծաղ­րի են­թար­կե­լու մե­խա­նիզ­մով, ի դեմս նրա, ձևա­վոր­վում է ան­լուրջ գործ­չի կեր­պար, ո­րին առ­հա­սա­րակ որևէ մե­կը լուրջ չի վե­րա­բեր­վում, և տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում‚ թե գոր­ծող ղե­կա­վարն ըն­դա­մե­նը, մի­ջան­կյալ‚ ժա­մա­նա­կա­վոր մի օ­ղակ է խա­ղի ի­րա­կան տե­րե­րի մեծ փա­սիան­սում:

Այս ի­րա­վի­ճա­կում ընդ­դի­մու­թյու­նը փոր­ձում է նաև օ­րա­կար­գա­յին դարձ­նել բո­լոր խնդ­րա­հա­րույց հար­ցե­րը միա­ժա­մա­նակ, ո­րոնց լու­ծում­ներն իշ­խա­նու­թյունն ու նրա ա­ռաջ­նորդն այն­քան էլ լավ չեն պատ­կե­րաց­նում։
Ինչ­պես ցույց է տվել վեր­ջին ա­միս­նե­րի փոր­ձը, երբ իշ­խա­նու­թյու­նը ստիպ­ված է լի­նում Ռո­բերտ Քո­չա­րյա­նի, Հրայր Թով­մա­սյա­նի, Ար­թուր Վա­նե­ցյա­նի և այլ ու­ժա­յին­նե­րի, Ար­ցա­խի ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան է­լի­տա­յի, Ա­մուլ­սա­րի, դա­տա­րան­նե­րի, Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի և այլ ա­վե­լի պա­կաս հն­չո­ղու­թյուն ստա­ցած խն­դիր­նե­րի միա­ժա­մա­նա­կյա լու­ծում­ներ փնտ­րել, ա­պա կա՛մ պար­զա­պես դրանց լու­ծում չի տր­վում, կա՛մ այն­պի­սի եզ­րա­կա­ցու­թյուն­ներ են ար­վում, ո­րոնք է՛լ ա­վե­լի են ծան­րաց­նում ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կը‚ ին­չը ստի­պում է վար­չա­պե­տին ակն­հայտ սխալ­ներ թույլ տալ: Մաս­նա­վո­րա­պես‚ Հրայր Թով­մա­սյա­նի ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի նկատ­մամբ ար­ված քայ­լե­րը նման չկշ­ռա­դատ­ված «լու­ծում­նե­րից» մեկն են: «Սաս­նա ծռե­րի» հետ իշ­խա­նու­թյան ցու­ցադ­րա­կան սի­րա­խա­ղը նույն­պես նյար­դա­յին ռեակ­ցիա­նե­րից է, ինչն ակ­նար­կում է իշ­խա­նու­թյան կող­մից ու­ժա­յին լու­ծում­նե­րի գնա­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թյան մա­սին: Եվ այս հա­մա­տեքս­տում Վի­տա­լի Բա­լա­սա­նյա­նի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը հա­յաս­տա­նյան քա­ղա­քա­կան շր­ջա­նակ­նե­րում ըն­կալ­վե­ցին որ­պես պա­տաս­խան հենց այդ, ա­ռայժմ տե­սա­կան, սպառ­նա­լի­քին: Ինչևէ‚ ի­րա­վի­ճա­կը բա­վա­կա­նին բար­դա­նում է‚ և շատ դեպ­քե­րում փո­փո­խու­թյուն­ներ են ար­ձա­նագր­վում ոչ թե օ­րե­րի‚ այլ ան­գամ ժա­մե­րի ըն­թաց­քում։ Հատ­կան­շա­կան է‚ որ գոր­ծող իշ­խա­նու­թյու­նը վեր­ջին շր­ջա­նում բազ­մա­թիվ գոր­ծի­քա­կազ­մե­րից ա­պա­վի­նում է հիմ­նա­կա­նում ռեպ­րե­սիվ մե­խա­նիզ­մին‚ սա­կայն ինչ­պես ար­դեն նշե­ցինք‚ յու­րա­քան­չյուր դեպք ա­ռա­ջաց­նում է նոր խն­դիր­ներ‚ ընդ ո­րում‚ ոչ միայն երկ­րի ներ­սում‚ այլև ար­տա­քին հար­թակ­նե­րում։

Ա­րամ Վ. ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ