Փոքր ազգերը մեծ տերությունների համար մանրադրամի դեր են կատարել

Մեծ Բրիտանիայի ֆինանսների նախարար Լլոյդ Ջորջը, որ հետագայում դարձավ վարչապետ, հրատարակեց իր հուշերի բազմահատոր գիրքը, որ թարգմանվեց նաև ռուսերեն: Վերնագրված է «Правда о мирных договорах» (Ճշմարտությունը խաղաղության պայմանագրերի մասին):
Իհարկե, գիրքը հետաքրքիր է իր մանրամասներով, որ բացում է այդ խորամանկ դիվանագետը ընթերցողի առջև, հատկապես հպարտանալով, թե ինչպես Անգլիան իր կամքն է թելադրում մյուս փոքր երկրներին, անգամ Ռուսաստանի նման խոշոր մի կայսրության: Բայց այդ գիրքը շատ կարևոր է հայերիս համար` իր 23-րդ գլխով, որ վերնագրված է ցինիկ մի խոստովանությամբ՝ «Армения наша жертва» («Հայաստանը մեր զոհն է»): Հիմա ոչ մի արժեք չունի այս ցինիկ խոստովանությունը, սակայն նոր սերունդը պիտի իմանա, թե ինչպես փոքր ազգերը մեծ տերությունների համար մանրադրամի դեր են կատարել:
Պետականությունը կորցրած հայերը ինչպիսի երազանքով էին սպասում ռուսական զենքի հաղթանակին, որը ազատություն և անկախություն շնորհեց բալկանյան մի շարք ժողովուրդների` ազատելով օսմանյան դաժան լծից, և երբ այդ հաղթական զորքը պիտի մտներ Ստամբուլ, Անգլիան վերջնագրի տեսքով կասեցրեց ռուսների երթը Ստամբուլի մատույցներում, որը հիմա Ստամբուլի մի թաղամասն է դարձել: Կնքվեց զինադադար, որպեսզի խաղաղության պայմանագիր ստորագրվեր: Զարմանալին այն էր, որ խաղաղության պայմանագիրը երկու կռվող կողմերը կնքելու էին Բեռլինում՝ Եվրոպայի խոշոր պետությունների թելադրանքով: Ահա, մինչև Բեռլինի վեհաժողովի բացվելը, Թուրքիայի և Անգլիայի գաղտնի բանակցությունների մասին է պատմում այդ գիրքը:
Իր պետության խարդախ գործերի մասին Լլոյդ Ջորջը քաջություն է ունեցել ճշմարտությունը պատմելու աշխարհին, թե ինչպես, մինչև Բեռլինի վեհաժողովը, Թուրքիան և Անգլիան գաղտնի բանակցություններ էին վարում Հայաստանին անկախություն տալու հարցը խափանելու շուրջ: Նա պատմում է, որ եկել էր Թուրքիայից Կիպրոսը պոկելու հարմար պահը: Անգլիան պարտադրեց Թուրքիային հանձնել Կիպրոսը` Հնդկաստան մեկնող անգլիական նավերի համար որպես հենարան` վեհաժողովում անկախ Հայաստան ստեղծելու 16-րդ կետը չեզոքացնելու դիմաց: Հայերի թիկունքում կնքվեց այս նենգ գործարքը` մինչև Լլոյդ Ջորջի վարչապետ դառնալը: Այս գործարքն ուղղված էր նաև հաղթանակած Ռուսաստանի դեմ, որպեսզի մինչև Էրզրում հասած Ռուսաստանի օգնությամբ Արևմտյան Հայաստան չստեղծվի, այլապես ռուսները հնարավորություն կստանային իջնելու Միջերկրական ծով` վտանգելով Հնդկաստան ուղևորվող անգլիական նավերի երթը: Ռուսների հաջողությունները դիպչում էին Անգլիայի շահերին:
Ջորջը ցինիկորեն պատմում է, թե ինչպես թույլ չտվեցին ռուսական զորքին մտնել Ստամբուլ և Բեռլինի վեհաժողովում ստիպեցին զորքը հետ քաշել նվաճած տարածքներից: Անգլիան Ռուսաստանին վերջնագիր ներկայացրեց` եթե շարունակի առաջխաղացումը, ապա գործ կունենա Անգլիայի հետ: Առճակատումից խուսափելու համար Ռուսաստանը զորքը հանեց Թուրքիայից: Կնքվեց զինադադար: Օսմանյան կայսրությունը կործանման եզրին էր, կորցնելով բալկանյան երկրները, անկախություն տալով Հայաստանին` կայսրությունից ոչինչ էր մնում: Ի վերջո, Արևմտյան Հայաստանը միանալու էր Արևելյանին, այսինքն` Ռուսաստանին: Եվ այսպես, առանց մեկ կրակոցի, առանց մեկ զոհի, Անգլիայի գաղութների թիվն ավելացավ ևս մեկով: Իսկ ո՞վ է ասում, թե զոհեր չեղան: Զոհը Հայաստանն էր: Բեռլինում Հայաստանին վերաբերող 16-րդ կետը զավեշտորեն փոխարինվեց 61-ով: Սա ծաղր էր հայերի նկատմամբ:
Եվ այսպես, Բեռլինի վեհաժողովը, որտեղ նախագահում էր Գերմանիայի կանցլերը, մի շինծու որոշումից բացի, ոչինչ չտվեց հայերին: Ավելին, Թուրքիային ոչինչ չպարտադրող որոշումից բացի: Ընդհակառակը, ռուսական զենքի նվաճումները ի չիք դարձնելով, մյուս մասնակիցները լուծեցին իրենց հարցերը. Անգլիան ստացավ Կիպրոսը, Գերմանիան` Բեռլին-Բաղդադ երկաթուղու համաձայնագիրը, Ֆրանսիան պահպանեց Թուրքիայում իր բանկային եկամուտները, իսկ Կարմիր սուլթանը` Համիդը, հունգարացի թուրքագետի հետ հարցազրույցում ասել էր. «Ես գիտեմ ինչպես լուծել Հայկական հարցը: Ավելի շուտ կհամաձայնեմ գլուխս պոկելուն մարմնիցս, քան Հայաստանը` Օսմանյան կայսրությունից»։
Եվ իսկապես, Հայկական հարցը նա սկսեց լուծել յուրովի` վերացնելով հայերին: 1895-96 թվականներին կազմակերպեց 300000 հայերի կոտորածն ու նրանց հարստության կողոպուտը, ապա կազմավորեց «Համիդիե» քրդական հայասպան հատուկ գնդերը:

Ներսես ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Մեկնաբանություններ